[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།］ མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་འདིར་གནའ་བསྐལ་བའི་དུས་ནས་མིའི་རིགས་འཚོ་སྡོད་བྱས་མྱོང་བའི་ཤུལ་རྗེས་མངོན་ཞིང་། དེའི་རྗེས་སུ་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་ནས་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་དར་བའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་བྱུང་སྟེ་དེ་ལས་ཀྱང་ཤེས་རིག་བླ་ལྷག་ཏུ་དར་བ་ཐམས་ཅད་ཕྱི་ཕྱོགས་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་བར་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་བའི་རྨང་གཞི་སྟེ་འགྲིམ་འགྲུལ་ལས་བྱུང་བ་ནི་གདོན་མི་ཟ་བས། འདིར་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་དེ་གནའ་དེང་མཁས་པའི་ཡིག་ཆར་བརྟེན་ནས་འཚོལ་ཞིབ་སྒོས་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་ཁྱབ་པའི་རྒྱུ་ལམ་གླེང་སློང་ཙམ་བྱས་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] གནའ་བོའི་ཞང་བོད། རྒྱ་གར། འགྲོ་ལམ། ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] K281
[ཡིག་ཚང་མཚན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2015-03-0132-11
རྒྱའི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་ལུའུ་ཞུན་ལ་སྙན་པར་གྲགས་པའི་ལེགས་བཤད་ཅིག་ཡོད་པ་ནི། འཇིག་རྟེན་འདིར་དང་ཐོག་ལམ་བྱ་བ་ཞིག་ཡེ་ནས་མེད་མོད། མི་འགྲོ་མཁན་མང་པས་གཞི་ནས་ལམ་དུ་གྱུར་པ་ཡིན་ཞེས་སོ།། དེ་ནི་ངོ་མ་ཡང་ཡིན་ཏེ་ལམ་ནི་འགྲོ་མཁན་གྱིས་བཏོད་པ་ལས་རང་བྱུང་དུ་ཡོད་པ་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། སྐབས་བབ་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་ཡང་དེ་བཞིན་དང་ཐོག་གི་འགྲུལ་བཞུད་པ་དེ་ཚོས་བཏོད་པ་ནི་སྨོས་ཅི་དགོས། སྤྱིར་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་ལམ་དང་འགྲོ་འོང་མེད་པའི་མི་རིགས་དང་རྒྱལ་ཁབ་གང་ཡིན་ཡང་དེ་ནི་ཁྲོན་པའི་སྦལ་བ་བཞིན་གནམ་སྔོན་པོ་མ་གཏོགས་མི་མཐོང་བས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་སྐབས་ཤིག་ཡོད་ཐབས་བྲལ་མོད། འོན་ཀྱང་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་འདི་ནི་ཐོག་མར་ཞང་ཞུང་དང་རྗེས་སུ་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སོགས་རིམ་པར་བྱུང་བ་རྣམས་ལ་དུས་ནམ་དང་ཕྱོགས་གང་ནས་བལྟས་ཀྱང་བཀག་སྡོམ་བྱས་ནས་སྡོད་པའི་མི་རིགས་ཤིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པར་ཕྱོགས་བཞི་ལ་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱི་སྒོ་མོ་ཕྱེ་ཞིང་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ལམ་བུ་རྒྱ་ལྟར་འཐེན་ཏེ་རིག་གནས་དང་བསམ་བློ་གསར་བ་སྡུད་ལེན་ལ་མཁས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། དུས་མཚུངས་སུ་རང་ཉིད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཀྱང་དྲ་ལྟར་འཐེན་པའི་རྒྱུ་ལམ་དེ་དག་གི་སྟེང་ནས་འཛམ་གླིང་ཕྱོགས་བཞིར་ཁྱབ་སྤེལ་བྱེད་མཁས་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། འོ་ན་ལམ་དེ་དག་དུས་ནམ་ཞིག་རྐྱེན་གང་ལས་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ་ཡིན་ཞེ་ན།
དང་པོ། གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་དུས་ནམ་བྱུང་བ་ལ་དཔྱད་པ།
གཅིག རང་མི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡི་གེ་ལས་བཀོད་པའི་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་སྐོར། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་དག་ལ་བལྟས་ན་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་ལ་འབྲེལ་བ་དུས་སྔ་མོ་ནས་བྱུང་ཡོད་ཚུལ་བཀོད་འདུག་པ་ལས་གང་ནས་ཇི་ལྟར་བརྒྱུད་པའི་འགྲོ་ལམ་ཞིབ་རྒྱས་སུ་བཀོད་པ་ཞིག་གྱི་ན་པའི་ལྟ་རྒྱ་དམན་པ་མིན་ན་ད་སྔ་བར་མ་མཐོང་མོད། ཡིན་ནའང་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་བར་གྱི་ལམ་ཐིག་ནས་ཐོག་མར་འགྲོ་མཁན་ཟིན་བྲིས་སུ་བཀོད་པ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་སློབ་དཔོན་ཤེས་རབ་གོ་ཆས་མཛད་པའི་《ལྷ་ལས་ཕུལ་བྱུང་གི་བསྟོད་འགྲེལ་》ལས་རྒྱལ་པོ་རུ་པ་ཏི་དཔུང་བཅས་རི་ཁ་བ་ཅན་གྱི་ཁྲོད་དུ་ཞུགས་པ་ལས་བོད་མིའི་རྒྱུད་འཕེལ་ཚུལ་གསུངས་པ་འདི་ལས་སྔ་བ་མེད་དེ། དེ་ནི་“སྟོན་པ་ཐུབ་པ་བྱོན་པའི་དུས་ལས་སྔ་བ་རྩོད་ལྡན་གྱི་ཐོག་མ་སྐྱ་སེང་བུ་ལྔས་དཔུང་ཚོགས་ཡན་ལག་བཅོ་བརྒྱད་དམ་བཅུ་གཉིས་བཅོམ་པའི་ཚེ། རུ་པ་ཏི་ཞེས་བྱ་བའི་རྒྱལ་པོ་དཔུང་གི་ཚོགས་གཅིག་དང་བཅས་པ་གཡུལ་འགྱེད་པའི་ཚེ། བུད་མེད་ཀྱི་ཆ་ལུགས་སུ་བྱས་ནས་བྲོས་ནས་རི་ཁ་བ་ཅན་གྱི་རི་ཁྲོད་དུ་ཞུགས་ཏེ་གནས་པའི་རིགས་ལས། དེང་སང་ན་ཡང་བོད་ཅེས་བྱ་བ་གྲགས་པ་ཡིན་ནོ།།”①ཞེས་འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ་གྱིས་དེབ་སྔོན་ནས་བོད་ཀྱི་མི་རྒྱུད་གྲོལ་ཚུལ་གསུང་སྐབས་སློབ་དཔོན་ཤེས་རབ་གོ་ཆའི་གསུང་དྲངས་ཡོད་ཀྱང་ཁོང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་བ་ནི་“བོད་ཀྱི་ཡུལ་འདིར་ཡང་རྒྱ་གར་དང་འདྲ་བར། ཡུལ་དང་མི་ལ་སོགས་པ་གནས་པའི་བསྐལ་པ་ནས་བྱུང་བར་བྱས་ན་ཡང་ལུང་དང་རིགས་པའི་གནོད་པ་མེད་”ཚུལ་གསུངས་པ་དེ་ལས་བོད་མི་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་མི་རྒྱུད་ལས་མཆེད་ཚུལ་དེ་འཐད་ལྡན་དུ་བཞེད་མི་འདུག་ཀྱང་། དེའི་ཐོག་ནས་མ་མཐར་ཡང་རྒྱ་གར་ནས་ཞང་བོད་བར་ལ་འགྲོ་ལམ་ཞིག་དུས་སྔ་མོ་ནས་ཡོད་པ་གསལ་བཤད་བྱས། འདི་ནི་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་སྔོན་ཏེ་ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཉིས་དང་ལྔ་བརྒྱའི་གོང་གི་བཤད་རྒྱུན་དུ་གྲགས་ལ། སྟོན་པ་བཞུགས་པའི་སྐབས་ཐོག་དེར་ཡང་《ལུང་རྣམ་འབྱེད་》དང་《དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་》སོགས་སུ་བོད་ཅེས་པའི་མིང་བྱུང་ཚུལ་གསུངས་②པ་ལས་རྒྱ་གར་དང་བལ་བོ་སོགས་ནས་ཞང་བོད་བར་ལ་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ལམ་ཡོད་ནས་བོད་ཅེས་པའི་གཏམ་བྱུང་བ་མ་གཏོགས་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་གི་འབྲེལ་ལམ་མེད་ན་ཁ་དཔེར་ཡང་བྱང་སྐྱ་སེར་གྱི་རླུང་མ་གཡོ་ན། ལྷོ་ཙན་དན་གྱི་ནགས་མི་འགུལ་ཅེས་པ་ལྟར་ཕན་ཚུན་ལ་རྒྱུས་མངའ་བྱུང་བའི་མིང་དེ་ཡང་འབྱུང་མི་སྲིད་དོ།།དེ་ནས་“མང་པོས་བཀུར་བའི་བརྒྱུད་ལས་བྱུང་བའི་རྒྱལ་པོ་དམག་བརྒྱ་པ་ཞེས་བྱ་བ་ལས་སྲས་འཕགས་པས་བྱིན་རླབས་ཀྱི་བྱེད་པོས་མི་ལས་འདས་པ་ཞིག་བལྟམས་ཏེ། མིག་མས་འགྲིབས་སུ་ཡོད་པ། གཡུའི་སྨིན་མ་ཅན། སོ་དུང་སོ་འཁོར་མར་ཡོད་པ། ལག་པ་འཁོར་ལོའི་ཡན་ལག་ཅན་ལྟ་བུར་ཡོད་པའི་མཚན་ལྡན་ཞིག་བྱུང་བ། ཡབ་ཀྱིས་ལྷ་འདྲེའི་སྤྲུལ་པར་དགོངས་ནས་སྤྱུགས་པས། པད་དཀར་འཛིན་པའི་ཡེ་ཤེས་མཆོག་གི་འོད་ཟེར་གྱིས་སྣང་བ་བསྒྱུར་ནས། ལྷ་རི་གྱང་ཐོའི་རྩེ་ལ་བྱོན་ནས་གཟིགས་པས། ཡར་ཀླུང་གི་ཡུལ་ནི་མཐོ་རིས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ས་ལ་འཕོས་པ་ལྟར་བཟང་ཞིང་། ཡར་ལྷ་ཤམ་པོའི་གངས་རི་འདི་ལྷུན་པོའི་མཛེས་སྡུག་ལ་ཆགས་པའི་ཆུ་ཤེལ་གྱི་དབང་པོ་ཉ་གང་བས་འཁྱུད་པ་ལྟར་མཁྱེན་ནས། ལྷ་རི་རོལ་པོའི་རྩེ་ལ་གཤེགས་ནས་ལྷ་སྐས་བབས་ཏེ།བཙན་ཐང་སྒོ་བཞིར་ཞབས་ཟུང་གི་འཁོར་ལོ་བསྐྱོད་པས......”③ཞེས་པས་བོད་རྒྱལ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཡང་རྒྱ་གར་ནས་བོད་ཀྱི་ལྷ་རི་གྱང་ཐོར་གཤེགས་ཚུལ་གསུངས་པ་དང་། དེ་ནས་མར་བརྩིས་ན་མི་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་ནས་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་གྱི་རིང་ལ་ཙིནྟ་མ་ནྀའི་གཟུངས་དང་། སྤང་བཀོང་ཕྱག་བརྒྱ་པ་ལ་སོགས་པ་ནམ་མཁའ་ནས་བབས་པར་གྲགས་ཀྱང་ཆོས་དཔེ་དེ་རྣམས་རྒྱ་གར་རམ་ཡང་ན་བལ་ཡུལ་ནས་ཁྱེར་ཡོང་བ་ནི་གདོན་མི་ཟ་སྟེ། འགོས་ལོས་ཀྱང་“དོན་ལ་པཎྜི་ཏ་བློ་སེམས་འཚོ་དང་།ལོ་ཙཱ་བ་ལི་ཐེ་སེས་ཆོས་དེ་དག་ཁྱེར་འོངས་པ་ལ་རྒྱལ་པོས་ཡི་གེ་མི་ཤེས་ཤིང་དོན་མི་གོ་བས་པཎྜི་ཏ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་ཕྱིར་ལོག་ཟེར་བ་འདི་དག་པ་འདྲ་སྟེ།”④ཞེས་དགོངས་བཞེད་གནང་འདུག་པ་དང་། དེ་ནས་སྤྱི་ལོ་639ལོར་སྲོང་བཙན་གྱི་རིང་ལ་བལ་བོའི་རྒྱལ་པོ་སོ་མ་འབྲི་ཤོ་སྟེ་འོད་ཟེར་གོ་ཆའི་སྲས་མོ་བལ་བཟའ་ཁྲི་བཙུན་ཁབ་ཏུ་བསུ་བའི་གཉེན་དོན་དུ་ཕོ་ཉ་བ་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་ལན་མང་སོང་ཡོད་པའང་སྨོས་མ་དགོས་ཤིང་། ལྷག་པར་དུ་ཐོན་མི་སཾབྷོ་ཊ་རྒྱ་གར་ལ་མངགས་པའི་དོན་དག་འདི་ཐམས་ཅད་ལས་ཞང་བོད་ནས་བལ་བོ་དང་རྒྱ་གར་བར་རི་མཐོན་པོ་ཧི་མ་ལ་ཡས་འཕྲེད་དུ་བཅད་ཀྱང་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་གི་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་གནའ་ནས་བཟུང་འབྲེལ་བ་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་རྨང་གཞི་ཡོད་པས་ཡིན་ཏེ། ངས་བསམ་ན་རྨང་གཞི་འདི་ནི་རྒྱལ་པོ་རུ་པ་ཏིའི་དཔུང་ཚོགས་དང་ཡང་ན་། “མང་བཀུར་”གྱི་རྒྱུད་པ་དེ་ལྷ་རི་གྱང་ཐོའི་རྩེ་ལ་བྱོན་ནས་ཐོག་མར་བཏིང་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པར་སྤྱིར་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་འདི་ན་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཐོག་མར་ཆགས་རྗེས་རིམ་བཞིན་ཕྱོགས་བཞིར་མཆེད་པའམ་མིའི་རིགས་གནས་སྤོ་བྱུང་བའི་ཤུལ་ལམ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ཚུལ་ནི་ངས་གཤམ་ནས་དཔྱད་ཁུལ་བྱེད་རྒྱུ་ཡིན།
ཡང་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བལྟས་ན། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་གསུང་གི་སྟོན་པ་མུ་ཆོ་ལྡེམ་དྲུག་གི་དུས་སུ་“འཛམ་གླིང་གི་མཁས་པ་རྒྱན་དྲུག་”བྱ་བ་ཤར་དུ་རྒྱ་ནག་དང་བྱང་དུ་སྟག་གཟིག་དང་ཨོ་རྒྱན། ཁ་ཆེ། ནུབ་ཏུ་བལ་བོ་སོགས་ནས་སློབ་མ་རིས་སུ་མ་ཆད་པར་བྱོན་ནས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་ཕྱོགས་བཞིའི་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོར་སྒྱུར་སྤེལ་གནང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཁྲོད་དུ་ལྷ་བདག་སྔགས་དྲོ་བྱ་བའི་རྒྱ་གར་པ་ཞིག་ཀྱང་ཞང་ཞུང་ལ་ཕེབས་ནས་བོན་ལ་སྦྱང་བརྩོན་གནང་ནས་མཁས་པར་གྱུར་རྗེས་ཕྱིར་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་ནས་གཡུང་དྲུང་གི་བོན་རྒྱ་གར་སྐད་ལ་སྒྱུར་གནང་མཛད་པའི་ལོ་རྒྱུས་གསལ་བ་དང་། དེར་མ་ཟད། བོད་རྒྱལ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བོད་དུ་རྒྱ་གར་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེས་ཀྱང་རྒྱལ་གཤེན་བར་ལ་ཕྲ་མ་བཅུག་ཚུལ་《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས་》ལས། “ཡང་རྒྱ་གར་གྱི་སྤྲང་པོ་རཏྣ་སི་ཏེ་བྱ་བ་ན་རེ།གཡུང་དྲུང་གི་བོན་ནི་རྒྱ་ཆེ་ལ་གཏིང་ཟབ་པས་ཤེས་པའི་དུས་མི་ཡོང་། གཙང་རིགས་ཀྱི་ལྷ་ཀླུ་ནི་ཡ་ང་ལ་རུ་འཐུར་བས་གློ་བུར་དང་ཡེ་འབྲོག་རྒོད། གཤེན་རྣམས་ནི་མཐུ་ཆེ་ལ་རྩལ་དྲག་པས་དྲེགས་ཆེ། ད་ལྟར་རྒྱལ་གཤེན་དོ་མཉམ་ཙམ་གདའ་སྟེ། སྲས་དབོན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ། རྒྱལ་སྲིད་བོན་གྱིས་ཁྱེར་བ་གདའ་ཟེར་རོ།།”⑤ཞེས་པ་སོགས་ལས་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་བལ་བོ་སོགས་མ་ཟད། ཕྱོགས་བཞིའི་རྒྱལ་ཁབ་བར་ལའང་དུས་རབས་བདུན་པའི་གོང་སྟེ་དུས་སྔ་མོ་ཞིག་ནས་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་གི་འགྲིམ་འགྲུལ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་ལ།འགྲིམ་འགྲུལ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་དེའང་ཕྱོགས་བཞིར་དར་ཁྱབ་ཏུ་འགྲོ་བར་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད་པ་ང་ཚོས་ཤེས་ཐུབ་པ་རེད།
གཉིས། མི་རིགས་གཞན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡི་གེ་དང་དཔྱད་འབྲས་ལས་བཏོན་པའི་བོད་དང་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་སྐོར། བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་སྐོར་ལ་རྒྱའི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནའང་བཀོད་འདུག་པ་སྣང་ཞིང་། དེའི་ཐད་ལ་ད་ལྟའི་ཞིབ་འཇུག་པ་གང་མང་ཞིག་གིས་ཀྱང་དཔྱད་པ་བཏང་ནས་གྲུབ་འབྲས་ལེགས་པོ་བླངས་ཡོད། ཁོང་རྣམ་པའི་ཞིབ་འཇུག་གི་འབྲས་བུར་བལྟས་ན་བོད་ནས་རྒྱ་གར་དང་བལ་བོར་བསྐྱོད་པའི་ལམ་དེ་ཐོག་མར་དུས་ནམ་ཞིག་བྱུང་བའི་ཐད་ལ་ལྟ་བ་གཅིག་མཚུངས་ཤིག་བྱུང་མེད། ལྟ་བ་མི་མཐུན་པ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་མདོར་བསྡུས་ན་གཉིས་སུ་འདུས་སྙམ་སྟེ། ཁ་ཅིག་བོད་ཡིག་གི་རྒྱུ་ཆ་གཞིར་བཟུང་བ་དང་ཁ་ཅིག་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་གཞིར་བཟུང་བ་རེད།
དཔེར་ན་དང་པོ་ལྟར་ན། ཞིབ་འཇུག་པ་འགའ་རེས་“ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔེ་ཆ་དག་ལ་བལྟས་ན་རྒྱ་གར་དང་བོད་གཉིས་ཀྱི་འགྲིམ་འགྲུལ་ནི་བོད་ལྗོངས་ས་ཁུལ་ན་གཅིག་གྱུར་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་སྟེ་ཐུ་བྷོད་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱས་བའི་དུས་སུ་མཉམ་དུ་དབུ་ཚུགས་”⑥པར་འདོད་པ་དང་། ཡང་མཁས་པ་འགའ་རེས་སྤྱི་ལོ་639ལོར། པན་ཉེ་བྷ་(དེང་བལ་ཡུལ་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཡོད་)ནས་གཉའ་ལམ་བར་གྱི་ལུང་བ་ནས་རྒྱུ་བའི་འགྲོ་ལམ་ཕྱེ་ཞིང་། བལ་བཟའ་ཡང་དུས་སྐབས་དེར་ལམ་འདི་བརྒྱུད་ནས་བོད་དུ་ཕེབས་པར་བཤད་⑦དེ་རྒྱ་བོད་བལ་གསུམ་གྱི་འབྲེལ་ལམ་ཡང་དུས་དེ་ནས་བྱུང་བར་འདོད།
ཉི་ཧོང་གི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་སིན་ཨན་ཞོ་ཧྥི་(森安孝夫)ལགས་ཀྱིས་དཔྱད་པ་ལྟར་ན་བོད་མི་རིགས་འདི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་མཐའ་བཞི་དབང་དུ་བསྡུས་ཀྱང་། དུས་དེར་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱས་མ་ཐག་པ་ཡིན་པས་ད་དུང་ཞང་ཞུང་གི་ཡན་ལ་བརྒལ་མ་ཐུབ་པར་སྤྱི་ལོ་662ལོར་བཙན་པོ་མང་སྲོང་མང་བཙན་སྐབས་སུ་ད་གཟོད་ཨ་ཤེ་ཡ་དབུས་དཀྱིལ་དུ་ཐོན་པར་གསུངས་ཤིང་། སྐབས་དེར་བོད་དང་ཨ་ཤེ་ཡའི་དབུས་དཀྱིལ་བར་དུ་ལམ་ཐིག་གཉིས་ཡོད་པ་སྟེ། གཅིག་ནི་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་དབུས་རྒྱུད་ནས་ནུབ་བྱང་གི་ཁ་ལཱ་ཁུ་ནུ་(喀喇昆仑)དང་ཕ་སྨེར་(帕米尔)ལ་ཐོན་པའི་ལམ་ཐིག་དང་། གཞན་ཞིག་ནི་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ཤར་བྱང་ནས་མཚོ་སྔོན་དང་ཚྭ་འདམ་བར་གྱི་ལམ་ཐིག་དེ་གཉིས་ཡིན་པར་འདོད།⑧ ལྟ་ཚུལ་དེ་ལ་རྒྱའི་གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་ཧོ་ཝེ་(霍巍)ལགས་ཀྱིས་གསུང་དོན། “དོན་དངོས་སུ།ཡིག་ཆའི་སྟེང་ནས་བལྟས་ན་ལམ་ཐིག་འདི་གཉིས་ཙམ་གྱིས་མི་ཚད་དེ། མ་མཐའ་ཡང་ང་ཚོས་ད་དུང་ལམ་ཐིག་གཉིས་དྲངས་ཆོག་སྟེ། གཅིག་ནི་ནུབ་ནས་བྲུ་ཤར་བརྒྱུད་དེ་ཚུན་ལིན་(葱岭)ལ་བསྐོར་ཏེ་ནུབ་ཡུལ་གྱི་བྲུ་ཤའི་ལམ་ལ་ཞུགས་ཤིང་། ལམ་འདི་ལ་ཞིབ་འཇུག་པ་མང་པོས་གྲོས་བསྡུར་གནང་མྱོང་བ་རེད། ལམ་གཞན་ཞིག་ནི་བོད་ནས་ཞང་ཞུང་དང་ཀསྨྀར་བརྒྱུད་དེ་རྒྱ་གར་གྱི་དབུས་ལ་སླེབས་པ་རེད།”⑨ཅེས་གསུངས །
གཉིས་པ་ལྟར་ན། རྒྱའི་མཁས་པ་ཚོས་དཔྱད་པ་ལྟར་ན་⑩བལ་བོད་ཀྱི་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཐོག་དང་པོར་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་པའི་ཕོ་ཉ་བ་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལི་དབྱི་པིའོ་དང་ཝང་ཞོན་ཚེ་བྱ་བ་གཉིས་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གཉིས་སྤྱི་ལོ་643ལོར་མཚོ་སྔོན་བརྒྱུད་ནས་བོད་ལྗོངས་སུ་སླེབས་ཤིང་། དེ་ནས་ལུང་མདོའི་འགྲོ་ལམ་བརྒྱུད་ནས་བལ་བོར་ཐོན་ཏེ། ཀ་ཏ་མན་རྡུའི་རོང་ས་ནས་རྒྱ་གར་ལ་སླེབས་པ་རེད། འདིའི་རྗེས་སུ་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་བཙུན་པ་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་ལམ་འདི་ནས་རྒྱ་གར་དུ་ཆོས་ལེན་དུ་སོང་བར་གྲགས། འོན་ཀྱང་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་རྒྱ་བོད་གཉིས་རེ་མཐུན་རེ་འཁྲུག་ཛ་དྲག་ཆེ་སྟབས་རྒྱའི་བཙུན་པ་མིང་གྲགས་ཅན་ཞོན་ཙང་ནི་བོད་ཀྱི་མཐའ་ལ་སྐོར་ནས་དཀའ་ལས་གང་མང་མྱངས་ནས་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་པ་རེད།
“ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ལ་བལྟས་ན། ཟི་ཁྲོན་དང་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲིམ་འགྲུལ་ནི་ཧན་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ནས་ཟིན་ཐོར་བཀོད་ཡོད་པ་མང་དུ་མཐོང་ལ། འོན་ཏེ་རྒྱ་གར་དུ་འགྲོ་བའི་ལམ་ཐིག་ནི་ཟི་ཁྲོན་ནས་བོད་ལྗོངས་བརྒྱུད་པ་དེ་ལས་སྔ་བ་ཞིག་མེད།”⑾ ཅེས་རྒྱའི་མཁས་པ་ཧྥིན་ཧན་ཡུན་（冯汉镛）གྱིས་གནའ་དུས་སུ་ཡུན་ནན་ནས་བོད་ལྗོངས་བརྒྱུད་དེ་རྒྱ་གར་ལ་འགྲོ་བའི་ལམ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་རྗེས། ཡུན་ནན་ནས་བོད་ལ་ཐོན་པའི་ལམ་གཙོ་བོ་གཉིས་ཡོད་པ་དང་དེ་མིན་པའི་ལམ་གཞན་ཡང་ཡོད་ཀྱང་ལམ་དེ་དག་བརྒྱུད་ནས་“བོད་ལ་ཐོན་རྗེས་སུ། ཝང་ཞོན་ཚེ་ཕོ་ཉར་སོང་བའི་ལམ་དེ་གདམ་ཆོག་ལ། ཡང་ན་ཡར་ཀླུང་གཙང་བོ་དེད་ནས་མར་སོང་རྗེས་མེ་ཏོག་བརྒྱུད་ནས་རྒྱ་གར་ལ་འགྲོ་ཆོག་པ་རེད།”⑿
གསུམ། སྤྱི་སྡོམ་དང་མཐའ་དཔྱད། ང་ཚོས་གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་དང་དཔྱད་འབྲས་དེ་དག་ལ་བལྟས་ན། མི་རིགས་གཞན་པའི་མཁས་པ་འགའ་རེས་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་དེ་དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་ཙམ་ལ་འཇོག་ཅིང་། “བོད་ལྗོངས་མཐོ་སྒང་དུ་ཐུ་བྷོད་དུས་རབས་སུ་བཏོད་པའི་ལམ་དེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་མཚོ་བོད་ཀྱི་ཚོ་བ་རྣམས་གཅིག་གྱུར་བྱེད་པར་ཆ་རྐྱེན་བསྐྲུན་པ་དང་། དུས་མཚུངས་སུ་ཐུ་བྷོད་རྒྱལ་རབས་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་རྒྱ་བསྐྱེད་པར་ཡང་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་ཞིག་བཏིང་བ་རེད་”⒀མོད། ཡིན་ནའང་ལྟ་ཚུལ་འདི་དག་ནི་གཙོ་བོ་སྲིད་གཞུང་གི་ཕྱོགས་དང་ཡང་ན་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔེ་ཆ་ཙམ་ལ་རྒྱབ་རྟེན་བཅོལ་ནས་བཤད་པ་མ་གཏོགས་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་བར་འདི་ཙམ་ནས་ད་གཟོད་འགྲིམ་འགྲུལ་བྱུང་བ་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་བར་ལ་འབྲེལ་བ་བྱུང་སྔ་ཚུལ་ནི་གོང་དུ་བཀོད་པ་ལྟར་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་དུས་སྐབས་སུ་ཡར་འདེད་བྱས་ཆོག་སྟེ། གནའ་རབས་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོ་བར་གྱི་འགྲིམ་འགྲུལ་ནི་ང་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཟིན་ཐོ་ལ་གཞི་བཅོལ་བ་མ་གཏོགས་དེ་ལས་ཀྱང་སྔ་སྟེ། དཔེར་ན་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་《ལོ་རྒྱུས་ཟིན་བཀོད་ལས་ལྷོ་ནུབ་དབྱི་ཡི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་》(《史记•西南夷列传》)ཞེས་པའི་ནང་དུ་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་བ་ཆེན་མོ་ཀྲང་ཆན་(张骞)ནུབ་ཡུལ་དུ་སྨྱུག་མའི་ལག་རྟེན་དང་རྒྱ་ནག་སི་ཁྲོན་གྱི་རས་སོགས་མཐོང་སྟེ་སི་ཁྲོན་ནས་ཐད་ཀར་རྒྱ་གར་ལ་ལམ་ཐིག་ཡོད་པ་རྟོགས་ཏེ་ཧན་གོང་མར་འགྲོ་ལམ་འདི་རྒྱ་ཆེར་བཏོད་པར་ཡར་ཞུ་བྱས་པ་ལས་སྲིད་གཞུང་དང་ལོ་རྒྱུས་མཁན་པོ་ཚོས་མ་ཤེས་པ་མ་གཏོགས་དམངས་ཁྲོད་ན་ལམ་དེ་སྔ་མོ་ནས་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་ནི་དཔེ་མཚོན་ཙམ་མོ།། དོན་དངོས་སུ་ཆེས་འཕྱི་ནའང་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་རབས་སུ་བོད་ལྗོངས་དང་རྒྱ་གར། སི་ཁྲོན་གྱི་ནུབ་ཕྱོགས་མཐོ་སྒང་དང་། ཡུན་ནན་གྱི་ནུབ་བྱང་ས་ཁུལ་དུ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་དཔལ་འབྱོར་དང་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་དང་། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ལམ་ཕྲན་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཡོད་ཚུལ་མཁས་པ་འགའ་རེས་བཤད་པ་⒁ནི་དོན་ལ་གནས་པར་སེམས་སོ།།
ང་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་དག་ཕྱོགས་བསྡུས་བྱས་ནས་བལྟས་ན་སྤྱིར་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་སོགས་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་དབུས་དཀྱིལ་དུ་བསྐྱོད་པ་ལ་ཆེ་ཕྱོགས་ནས་དབྱེ་ན་གསུམ་དུ་མ་འདུ་བ་མེད་སྙམ་སྟེ། དེ་ནི་དང་པོ་ཞང་བོད་ནས་བྱང་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་དེ་ལི་ཡུལ་བརྒྱུད་དེ་རྒྱ་གར་ལ་སླེབས་པའི་ལམ་ཞིག་དང་། གཉིས་པ་ཞང་བོད་ནས་ཐད་ཀར་རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡ་བརྒལ་ཏེ་རྒྱ་གར་ལ་སླེབས་པའི་ལམ་ཞིག་དང་། གསུམ་པ་ཞང་བོད་ནས་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་དེ་ཀྲུང་གོའི་ཡུན་ནན་དང་ཟི་ཁྲོན་བརྒྱུད་དེ་འབར་མ་དང་ཐེ་ལན་ནས་རྒྱ་གར་ལ་སླེབས་པའི་ལམ་སྟེ་གསུམ་མོ།། ནང་གསེས་སུ་ལམ་འདི་གསུམ་རེ་རེར་ཡང་ཀུན་ལ་གྲགས་མ་གྲགས། འགྲོ་བདེ་མི་བདེ། ཐག་རིང་མི་རིང་། སྐབས་ཐོག་ཏུ་དམག་དོན་དང་ཆབ་སྲིད་དབང་གིས་འགྲོ་ཆོག་མི་ཆོག་གི་ལམ་བུ་ཆེ་མ་ཆུང་གསུམ་གང་མང་ཞིག་མཆིས་པ་ནི་ཞུ་མ་དགོས་སོ།། འོན་ཀྱང་ལམ་ཐིག་ཞིབ་མོ་ཞིག་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་ན་ཤིན་ཏུ་རྟོགས་དཀའ་བ་རེད། དེའི་སྐོར་དེང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་འགའ་རེས་དཔྱད་པ་གནང་འདུག་པ་ལས་ཅུང་རྒྱུས་ལོན་ཡོད་པ་དཔེར་ན།
རྒྱའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཧྲིན་ཞུས་(申旭)ལགས་ཀྱིས་ཇ་རྟ་གནའ་ལམ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་རྗེས་ཡུན་ནན་དང་ཟི་ཁྲོན་གཉིས་ནས་མཆིས་ཏེ་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་སྤང་མདའ་རུ་སླེབས་རྗེས་དེ་ནས་ལམ་ཐིག་གཉིས་བརྒྱུད་ནས་རྒྱ་གར་དང་བལ་བོ་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་དག་ལ་འགྲོ་ཐུབ་པར་འདོད་དེ། “ལམ་ཐིག་འདི་གཉིས་(ཡུན་ནན་དང་ཟི་ཁྲོན་)ནས་དེང་གི་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་སྤང་མདའ་རུ་སླེབས་རྗེས། སླར་ཡང་ཚོང་ལམ་གཙོ་བོ་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ནས་རྒྱ་གར་དང་འབར་མ་སོགས་ས་ཆར་འགྲོ་བ་ཡིན་ཏེ། གཅིག་ནི་སྤང་མདའ་ནས་ལྷོ་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་དེ་ར་འོག་དང་རྫ་ཡུལ་ནས་རྒྱ་གར་བྱང་ཤར་གྱི་ཟུར་ན་ཡོད་པའི་བྷར་མ་བྷ་ཏྱར་གཙང་བོ་(འདི་ཡར་ཀླུང་གཙང་བོ་རྒྱ་གར་ལ་སླེབས་དུས་ཀྱི་མིང་)འབབ་ཡུལ་དུ་ཐོན་པ་མ་ཟད། འདི་ནས་ཡུན་ནན་དང་འབར་མ། རྒྱ་གར་གྱི་ལམ་དང་མཚོ་ཐོག་གི་དར་གོས་ཀྱི་ལམ་དང་ཕན་ཚུན་མཐུད་ཅིང་། གཅིག་ནི་སྤང་མདའ་ནས་ཆབ་མདོ་བརྒྱུད་དེ་ནུབ་ཏུ་བསྐྱོད་དེ་ལྷ་སར་ཐོན་རྗེས་ལམ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་པ་སྟེ།ལམ་གཅིག་ནི་རྒྱལ་རྩེ་སོགས་ས་ཆར་བརྒྱུད་དེ་བལ་བོ་དང་འབྲས་ལྗོངས། འབྲུག་ཡུལ་སོགས་སུ་བསྐྱོད་པ་དང་། ལམ་གཅིག་ནི་མུ་མཐུད་དུ་ནུབ་ཏུ་བསྐྱོད་དེ་གཞིས་ཀ་རྩེ་དང་ལྷ་རྩེ་དང་ས་དཀར། སྤུ་ཧྲེང་སོགས་བརྒྱུད་ནས་རྒྱ་གར་དང་བལ་བོར་ཐོན་པ་རེད།”⒂
“བོད་དང་བལ་བོའི་བར་གྱི་ལམ་ཐིག་ནི་ཕལ་ཆེར་འདི་ལྟ་སྟེ། ལྷ་ས་ནས་མཆིས་ཏེ་ཟབ་ཕུ་ལུང་(དེང་གི་གཞིས་ཀ་རྩེའི་ཉེ་འགྲམ་དུ་ཡོད་)དང་གནས་སྙིང་(དེང་གི་ཁང་དམར་)དང་སྒྲོས་ས་དང་མང་ཡུལ་(དེང་གི་གཉའ་ལམ་ནས་སྐྱིད་གྲོང་བར་གྱི་ས་ཁུལ་)བརྒྱུད་ནས་དེང་གི་ཁ་རི་ལ་ཉག་ག་ནས་བལ་བོའི་མངའ་ཁོངས་སུ་བསྐྱོད་པ་དང་། བྱང་ཤར་ནས་དེང་གི་ཀ་ཏ་མན་རྡུའི་རོང་སར་ཕྱིན་ཞིང་། དེ་ནས་བལ་བོ་རྒྱལ་ཁབ་ནས་ཐོན་ཏེ་མུ་མཐུད་དུ་ལྷོར་བསྐྱོད་དེ་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་བདེ་ཐང་ས་རྒྱུད་དུ་ཐོན་པ་དང་། དེ་ནས་ལམ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་སྟེ་རྒྱ་གར་གྱི་གྲོང་རྡལ་གཙོ་བོ་ཆི་ཉེ་མཁར་(ཁ་ནོ་ཇུ་)དང་སྐྱ་ནར་བུའི་གྲོང་ཁྱེར་(པ་ཊ་ན་པུ་ཊི་)དུ་ཐོན་པའོ།།”⒃
གཞན་“བོད་ནས་ནུབ་ཡུལ་གྱི་འགྲིམ་འགྲུལ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་མ་ཚུགས་སྔོན་ནས་ཡོད་ཀྱང་། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཚུགས་རྗེས་སུ་དམག་དོན་རྒྱ་བསྐྱེད་པ་དང་ཉོ་ཚོང་བྱ་འགུལ། དཔལ་འབྱོར་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་བྱེད་པའི་དགོས་མཁོའི་དབང་གིས་དེ་ལས་མང་བའི་ལམ་ཞིག་བཏོད་བྱུང་བ་ཙམ་རེད།”⒄ དེར་བརྟེན། ཞང་བོད་ནས་ནུབ་ཡུལ་དུ་བསྐྱོད་ཅིང་དེ་ནས་རྒྱ་གར་དང་སྟག་གཟིག་ཨོ་རྒྱན་སོགས་ཨ་ཤེ་ཡ་དབུས་དཀྱིལ་ལ་ཐོན་པའི་འགྲིམ་འགྲུལ་སྐོར་ངས་གཞན་ནས་ད་དུང་གླེང་རྒྱུ་ཡིན་པས་འདིར་མང་དུ་མི་སྤྲོའོ།།
ང་ཚོས་ཤེས་དགོས་པ་ཞིག་ལ། གོང་དུ་བཤད་པའི་ལམ་འདི་དག་ནི་ཞང་ཞུང་དུས་རབས་ཀྱི་ལམ་ཡིན་པའི་ངེས་པ་མ་མཆིས་ཀྱང་ལམ་ལ་ལ་ཞིག་ནི་གནའ་ནས་བཏོད་ཡོད་པའི་ཁར་ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་ཁབ་བར་གྱི་སྲིད་དོན་དང་ཉོ་ཚོང་། དམག་དོན་བཅས་ཀྱི་དགོས་མཁོའི་དབང་གིས་འགྲོ་མཁན་མང་བར་བརྟེན་ནས་ཆུ་ལ་ཟམ་བཙུགས་རི་ལ་འཕྲང་བཅད་ནས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་ལམ་དུ་གྱུར་ལ། ལམ་ལ་ལ་ཞིག་རྒྱུས་ཡོད་ལམ་མཁན་མ་གཏོགས་ཀུན་གྱིས་ཤེས་དཀའ་ཡང་ལམ་མེད་པ་མ་ཡིན་ནོ།།
མདོར་ན། བོད་རིག་པའི་ཆེད་མཁས་པས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ནས་ཐོབ་པ་ལྟར་ན། གནའ་རབས་ཞང་ཞུང་ནི་ཕྱི་ལ་འབྲེལ་བ་མེད་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། སྐབས་དེར་འགྲིམ་འགྲུལ་ཤིན་ཏུ་དར་རྒྱས་ཆེ་སྟེ། བསྡོམས་པས་ལམ་བཞི་(རྒྱ་ནག་ནས་ཞང་ཞུང་བར་གྱི་ལམ་)ཙམ་ཡོད་པ་དཔེར་ན་ལྷོའི་དར་གོས་ལམ་དང་མཚོ་ཐོག་གི་དར་གོས་ལམ། བྱང་གི་དར་གོས་ལམ་སོགས་ལྟ་བུའོ།། དུས་དེར་མངའ་རིས་ཀྱིས་རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡ་དང་གངས་ཏི་སེའི་བར་གྱི་ཁད་ཡངས་པའི་ལྗང་མདོག་གི་ལམ་དང་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་རྨ་བྱ་གཙང་བོ་དང་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་གླང་ཆེན་གཙང་བོ་སྟེ་རྒྱུ་ལམ་འདི་གསུམ་ལ་བརྟེན་ནས་ཕྱིའི་འཇུག་རྟེན་ལ་འགྲོ་འོང་བྱེད་པའི་ལམ་ཕྱེ་ཡོད་པར་འདོད།⒅ ང་ཚོས་རིགས་པས་དཔྱད་ནའང་གནའ་རབས་སུ་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་འདི་ན་ཞང་ཞུང་ལས་སྟོབས་ཆེ་བ་དང་མངའ་ཁོངས་ཆེ་བ། རིག་གནས་དར་བ་གང་ཡང་མེད་ཅིང་།ཤེས་རིག་དང་མངའ་རིས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ནི་འགྲིམ་འགྲུལ་ལ་རག་ལས་སྟབས་ཞང་ཞུང་ནི་ཕྱི་ལ་ལམ་མེད་པར་ཁ་མིག་ནང་དུ་ཕྱོགས་ནས་བཀག་སྡོད་བྱེད་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པ་དང་། ཡང་ཞང་ཞུང་ལ་ས་ཁམས་ཆགས་ཚུལ་གྱི་སྟེང་ནས་ཤེས་རིག་གསུམ་གྱི་འདྲེས་མཚམས་སུ་ཆགས་པ་སྟེ། གནའ་རབས་སུ་མིང་དུ་གྲགས་པའི་ཧྭ་ཞ་ཤེས་རིག་དང་རྒྱ་གར་ཤེས་རིག ཆུ་གཉིས་ཤེས་རིག་སྟེ་ཤེས་རིག་གསུམ་གྱི་འདྲེས་མདོར་གནས་པས་ཕན་ཚུན་ལ་ཤན་ཤུགས་དང་ཕན་ཚུན་ལ་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཐོན་ཡོད་པའང་གདོན་མི་ཟ་སྟེ་ཤེས་རིག་གང་ཡིན་ཡང་ཁེར་རྐྱང་དུ་དར་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་ཕྱི་ནས་སྡུད་ལེན་དང་ནང་ནས་རྒྱུད་སྤེལ་ལ་བརྟེན་ནས་མ་དར་པ་ཞིག་མེད་པ་ལགས་ན་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་དེའང་ཕྱོགས་བཞི་མཚམས་བརྒྱད་ལ་དྲ་ལྟར་འཐེན་པའི་ལམ་བུ་འདི་དག་བརྒྱུད་ནས་མཐའ་སྐོར་རྒྱལ་ཁམས་དག་ལ་ཁྱབ་པར་ངེས་སོ།།
གཉིས་པ། གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ་ལ་དཔྱད་པ།
གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་ཐོག་མར་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའམ་རྐྱེན་གང་ལས་བྱུང་བའི་ཐད་ལ་ད་ལྟའི་མཁས་པ་རྣམས་བཞེད་ཚུལ་མི་མཐུན་པས། གཤམ་ནས་ངས་ལྟ་བ་དེ་དག་མདོར་བསྡུས་ནས་ཅུང་ཙམ་གླེང་ན།
གཅིག ས་ཁུལ་དང་མི་རིགས་བར་གྱི་ཉོ་ཚོང་ལས་བྱུང་བ། སྤྱིར་“ཡིག་ཚང་དུ་བཀོད་པ་ལྟར་ན། བོད་ལྗོངས་དང་རྒྱ་གར། བལ་བོ་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་བར་སྲིད་གཞུང་གི་ཕྱོགས་ནས་ཕན་ཚུན་བར་འབྲེལ་བ་བྱུང་བ་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ནས་འགོ་བརྩམས་པ་ཡིན་ལ། གལ་ཏེ་དམངས་ཁྲོད་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ཉོ་ཚོང་ཕྱོགས་ནས་བཤད་ན་དེའི་འགོ་བརྩམས་པའི་ལོ་ནི་ཤིན་ཏུ་སྔ་བ་ཡིན་”⒆ཏེ། ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་དང་བལ་བོ་སོགས་ལ་ལམ་བྱུང་དོན་ནི་མི་རྣམས་འཚོ་བའི་དགོས་དབང་གིས་གཙོ་བོ་མི་རིགས་དང་རྒྱལ་ཁབ་བར་ཕན་ཚུན་ཚོང་རྫས་བརྗེ་རེས་བྱེད་པའམ་ཉོ་ཚོང་ལས་བྱུང་བར་འདོད་ལ། དེ་ལྟར་ན་ས་ཁུལ་བར་རྐྱེན་དེ་ལས་བྱུང་བའི་ལམ་ཡང་མི་ཉུང་བ་དུས་སྔ་མོ་ནས་གྲུབ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན་ཚང་མས་མཁྱེན་པའི་“ཇ་རྟའི་གནའ་ལམ་”ཟེར་བ་ནི་སྔ་བ་ཐང་རྒྱལ་རབས་དང་སུང་རྒྱལ་རབས་ནས་བཟུང་འཕྱི་བ་དམངས་རྒྱལ་དུས་སྐབས་བར་དུ་ཡུན་ནན་དང་ཟི་ཁྲོན་ནས་ཇ་སོགས་རྟ་ལ་ཁལ་བཀལ་ནས་བོད་དང་བལ་བོ།རྒྱ་གར་སོགས་ལ་ཚོང་ཟོག་འདྲེན་པའི་ལམ་ལ་ཟེར་ཞིང་།ལམ་དེ་ཡང་གནའ་བོའི་ཚོང་ལམ་གྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་བྱུང་བ་ནི་གདོན་མི་ཟའོ།།
ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ལྟར་ན་སྤྱིར་བལ་བོ་ནས་བོད་ལྗོངས་བར་དུ་ཚོང་ལམ་ལྔ་ཡོད་པར་བཤད་དེ། གཅིག་ནི་བལ་བོའི་རྒྱལ་ས་ཀ་ཏ་མན་རྡུ་ནས་མུ་ཟའི་ཟམ་བརྒལ་ནས་རག་སོལ་ཟམ་པ་བརྒྱུད་དེ་སྐྱིད་ལུང་ནས་ཐོན་པ་དང་།གཉིས་ནི་ཀ་ཏ་མན་རྡུ་ནས་ལང་ཁ་ཀེ་སྨེ་བརྒྱུད་ཅིང་། དེ་ནས་མུ་ཟའི་ཟམ་ནས་གཉའ་ལམ་ལས་ཐོན་པ་དང་། གསུམ་ནི་ཡེ་ལིང་མཁར་ནས་རོང་ཤ་ལས་ཐོན་པ་དང་། བཞི་ནི་ཨོལ་པོད་ནས་ཁ་དཱའི་ཤར་ལྷོ་ལས་ཐོན་པ་བཅས་སོ།། ཀ་ཏ་མན་རྡུ་ནས་བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོའི་བར་ལ་བསྡོམས་པས་ས་ཚུགས་9ཡོད་པ་དང་། དེ་ནས་ཟི་ཁྲོན་དང་ཡུན་ནན་ནས་འདིར་ཐོན་པའི་ས་ཚུགས་དང་འབྲེལ་མཐུད་བྱུང་བ་ཡིན།འབྲས་ལྗོངས་ནས་བོད་ལྗོངས་བར་ལ་ཚོང་ལམ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་དར་རྒྱས་གླིང་ནས་ལྷ་ས་དང་། གཅིག་ནི་དར་རྒྱས་གླིང་ནས་བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོ་སྟེ། བསྡོམས་པས་ས་ཚུགས་16ཡོད། འབྲུག་ཡུལ་རྟ་དབང་མཁར་ནས་བོད་ལྗོངས་ལྷ་ས་རུ་བསྡོམས་པས་ས་ཚུགས་24དང་ལེ་234ཡོད། རྒྱ་གར་ཁ་སྨིར་ནས་བོད་ལྗོངས་ལྷ་ས་བར་གྱི་ཚོང་ལམ་ནི་བོད་ལྗོངས་བྱང་རྒྱུད་ས་ཁུལ་ཡོངས་སུ་བརྒྱུད་པ་སྟེ། བསྡོམས་པས་ས་ཚུགས་84དང་ལེ་883ཡོད་པར་བཤད།⒇
“གཞན་བོད་ལྗོངས་དང་ཕྱི་ཕྱོགས་སུའང་མིང་དུ་གྲགས་པའི་ལྡོང་སྤྱང་(党项)—བུད་མེད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ—རྒྱ་གར་གྱི་ཚྭ་ལམ་དང་། ཟི་ཁྲོན་དང་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ལམ་སོགས་བརྒྱུད་ཅིང་། བར་དུ་དེང་གི་ཁ་སྨིར་བརྒྱུད་ནས་ཨ་ཧྥུ་ཀ་ནི་སི་ཐན་དང་། གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་དབུས་དཀྱིལ། ཐ་ན་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་ནུབ་རྒྱུད་དང་ཡོ་རོབ་གླིང་དུ་འདྲེན་པའི་གླ་རྩིའི་ལམ་དང་མཚོ་སྔོན་ནས་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ནུབ་ཡུལ་གྱི་གཡང་ཊིའི་ལམ་སོགས་ཆགས་ཡོད་པ་རེད།”（21）
སྤྱིར་ན་གོང་དུ་བཀོད་པའི་ཚོང་ལམ་འདི་དག་གང་ཡིན་ཡང་དུས་སྐབས་དེའི་ཚོང་རྫས་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ངོས་ནས་བཤད་ན་བྱུང་འཕྱི་ཡང་ཉོ་ཚོང་བྱེད་སྒོའི་ཕྱོགས་ནས་བཤད་ན་གནའ་སྔ་མོ་ནས་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་ད་ལྟ་དཔྱད་ཐབས་བྲལ་ལ། ཉོ་ཚོང་གི་འགྲིམ་འགྲུལ་ནི་ལམ་འདི་དག་ཡིན་པའི་ངེས་པའང་གཏན་ནས་མ་མཆིས་ཤིང་། ལྷག་པར་དུ་གནའ་དུས་སུ་དེང་རབས་ཀྱི་ལག་རྩལ་འདི་ལྟ་བུ་དུས་ཡུན་ཐུང་ཐུང་ཞིག་གི་ནང་གང་འདོད་འདོད་དུ་རི་ཕུག་ནགས་གཤགས། ཆུ་བརྒལ་ལུང་བརྒལ་བྱེད་ཐབས་བྲལ་པས་འགྲོ་ཐུབ་ཚོད་ཀྱི་ལམ་ཞིག་ནས་མི་རབས་ནས་མི་རབས་སུ་འགྲོ་བ་ལས་འོས་མེད་པས་ལམ་དེ་དག་གནའ་ལམ་ཞིག་མིན་པའི་ངེས་པའང་མེད།
གཉིས། འཐབ་འཁྲུག་ལས་བྱུང་བ། ཡང་ལོ་རྒྱུས་མཁས་པ་སྐོར་ཞིག་གིས་རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་ཁུལ་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་ནི་ཐོག་མར་དམག་འཁྲུག་གི་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བར་བཞེད་དེ། དཔེར་ན་ལྟ་ཚུལ་འདི་བཅངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་གནའ་དཔྱད་རིག་པ་དང་བོད་རིག་པའི་རྒྱའི་མཁས་པ་ཧྲི་ཧྲོ་(石硕)ལགས་ཀྱིས་གསུངས་དོན། “ལོ་རྒྱུས་སྔོན་ནས་ཤེས་རིག་གི་དུས་རབས་སུ་སླེབས་རྗེས། འགྲིམ་འགྲུལ་གོང་དུ་འཕེལ་བར་སྐུལ་འདེད་གཏོང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་གཙོ་བོ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་རྒྱལ་ཕྲན་སོ་སོའི་བར་གྱི་འཐབ་འཁྲུག་ཡིན་ཏེ། འཐབ་འཁྲུག་གིས་མི་རྣམས་ཀྱི་བྱ་འགུལ་ཁྱབ་ཁོངས་དང་དེས་ས་གནས་སོ་སོའི་ས་དབྱིབས་ཁོར་ཡུག་ལ་ངོས་འཛིན་དང་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པ་རྒྱ་བསྐྱེད་པ་དང་། དུས་མཚུངས་སུ་འཐབ་འཁྲུག་གི་དགོས་མཁོའི་དབང་གིས་སྟབས་བདེའི་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ལམ་ཐིག་གང་མང་ཞིག་གསར་དུ་བཏོད་པ་རེད། གཉིས་ནི་འགོག་སྲུང་གི་ཆེད་དེ། རྒྱལ་ཕྲན་སོ་སོས་རང་ཉིད་འདུས་སྡོད་ཀྱི་གནས་སམ་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་འགག་སྒོར་བཙན་རྫོང་མང་པོ་བསྐྲུན་པ་དང་། ས་གནས་སོ་སོར་ཁྱབ་པའི་བཙན་རྫོང་འདི་དག་ཡང་བོད་ལྗོངས་མཐོ་སྒང་དུ་ཆེས་སྔ་བའི་འགྲིམ་འགྲུལ་འགག་མདོར་གྱུར་ཞིང་དེ་དབང་གིས་མི་རྣམས་ཀྱིས་འགྲིམ་འགྲུལ་བྱེད་པའི་ནུས་པའང་ཇེ་མཐོར་སོང་བ་རེད། དེར་བརྟེན། ཤེས་རིག་གི་དུས་རབས་སུ་སླེབས་པའི་དང་ཐོག་དེར་འཐབ་འཁྲུག་ནི་བོད་ལྗོངས་མཐོ་སྒང་གི་འགྲིམ་འགྲུལ་གོང་དུ་འཕེལ་བར་སྐུལ་འདེད་གཏོང་བའི་སྒུལ་ཤུགས་གཙོ་བོ་ཞིག་རེད་ཅེས་བརྗོད་ཀྱང་ཆོག་གོ།” （22）
མཁས་པ་འདི་དག་གི་ལྟ་ཚུལ་ལྟར་ན་དམག་འཁྲུག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ནི་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་དང་། རིག་གནས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་ལ། དམག་འཁྲུག་གང་ལ་ཁྱབ་པའི་གནས་དེར་འགྲིམ་འགྲུལ་ཡང་ས་དེར་མ་ཐོན་པ་མེད་པར་འདོད།
གསུམ། མི་རིགས་གནས་སྤོ་ལས་བྱུང་བ། དེ་ལྟར་དུ་མཁས་པ་འགའ་རེས་ས་ཁུལ་དང་རྒྱལ་ཁབ་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་ནི་དང་ཐོག་མི་རིགས་གནས་སྤོ་བྱེད་པ་ལས་བྱུང་བར་འདོད་དེ། དཔེར་ན་རྒྱའི་སི་མཱ་ཆན་གྱི་《ལོ་རྒྱུས་ཟིན་བཀོད་ལས་ཏཱ་ཝན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་》(《史记•大宛列传》)ལས་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་2པའི་ནང་ཡུན་ནན་ནས་རྒྱ་གར་བར་ལམ་ཞིག་ཡོད་པར་བཤད་དེ། “ཡུན་ནན་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་ལམ་དེ་ཐོག་མར་ཡུན་ནན་དང་བོད་ལྗོངས། འབར་མ། རྒྱ་གར་བར་མི་རིགས་གནས་སྤོ་བྱས་པའི་འགྲོ་ལམ་ཞིག་ཡིན་སྲིད་དེ། ལམ་དེ་བཏོད་པའི་དམིགས་ཡུལ་དང་ཡང་ན་ལམ་དེ་བཏོད་པའི་རྗེས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་སྐབས་རིང་མོ་ཞིག་གི་ནང་དུ་ལམ་དེའི་ཕན་ནུས་ནི་ས་ཁུལ་དེ་དག་བར་མི་རིགས་གནས་སྤོ་དང་ཕན་ཚུན་བརྗེ་རེས་བྱེད་པའི་དགོས་མཁོར་དམིགས་ནས་སྤེལ་བ་ཡིན།” （23） འོ་ན་མི་རིགས་གནས་སྤོ་བྱེད་པ་འདི་དུས་ནམ་ཞིག་ནས་བཟུང་བྱུང་བ་ཡིན་ཟེར་ན། དེ་ནི་ད་ལྟ་ཐག་ཆོད་དཀའ་བའི་བརྗོད་གཞི་གནད་པོ་ཆེ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་གྱི་ན་བ་བདག་གིས་བསམས་ན་དེ་ནི་ཐ་ན་མི་རིགས་ཞེས་པའང་མ་གྲུབ་པའི་སྔོན་མིའི་རིགས་ཐོག་མར་གྲོལ་ས་ནས་རིམ་བཞིན་ཕྱོགས་བཞིར་མཆེད་པའི་མགོ་དེ་ནམ་བརྩམས་པ་ནས་བྱུང་ཡོད་པས་ན། “དོན་དངོས་སུ། ལམ་འདི་གནའ་ནས་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་” （24）པའང་བཤད་མ་དགོས་པ་རེད། དེ་དང་དེ་བཞིན་དུ་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་སོགས་བར་གྱི་གནའ་བོའི་ཚོང་ལམ་དང་ཐ་ན་ཟོག་ལམ་ཡན་ཆད་ཚང་མ་འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་གནས་སྤོའི་རྒྱུ་ལམ་ཞིག་མིན་པའང་མ་ངེས་སོ།།
གསུམ་པ། སྡོམ་ཚིག་དང་དེ་ལས་འཕྲོས་པའི་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་གི་གཏམ།
ང་ཚོས་ནམ་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་གཙོ་བོ་དཔྱད་གཞི་གཉིས་གཞིར་བཟུང་ནས་རྟོག་དཔྱོད་གཏོང་བ་ཡིན་ཏེ། གཅིག་ནི་གནའ་བོའི་ཤུལ་རྗེས་དངོས་རིགས་དང་། གཞན་ཞིག་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཟིན་བཀོད་ཡིན། ཡིན་ནའང་དཔྱད་པར་བྱ་བ་འགའ་རེ་ནི་ཐབས་ལམ་དེ་གཉིས་གང་ཡིན་ཡང་ལོ་རྒྱུས་དོན་དངོས་ཀྱི་མདུན་དུ་སྒྲུབ་བྱེད་ལ་ནུས་པ་ཟད་དེ་གཞི་རིགས་པ་ལ་མི་བཅོལ་ཐབས་མེད་དུ་གྱུར། ང་ཚོས་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་སོགས་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་ལ་དཔྱད་སྐབས་ཀྱང་“གནའ་ལམ་”དང་“ཚོང་ལམ་”སོགས་གང་ཡིན་ཡང་དེ་གནའ་བསྐལ་བ་ནས་ཡོད་པའི་གནའ་མིའི་ཤུལ་རྗེས་ཨེ་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་ཟིན་བཀོད་གཞིར་འཛིན་ན་དེའི་སྔོན་དུ་ལམ་མེད་པ་ཨེ་ཡིན། ཡང་ན་ལོ་རྒྱུས་ཟིན་བྲིས་སུ་བཀོད་པ་དེའི་མཚམས་ནས་ད་གཟོད་ལམ་བྱུང་བ་ཡིན་ནམ།(ལམ་ལ་ལ་ཞིག་བཤད་མ་དགོས་པར་དུས་རྗེས་ནས་གསར་དུ་བཏོད་པ་ལོས་ཡིན།) དེར་བརྟེན། ངས་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་སོགས་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་ནི་དུས་ནམ་བྱུང་བ་དང་ཚུལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་བརྗོད་བྱ་དེར་གོང་དུ་སོང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་རང་གི་རིགས་པས་གཟི་བོར་དཔྱད་ན་འདི་ལྟར་འདོད་དེ།
གཅིག ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་བར་གྱི་འགྲོ་ལམ་དེ་གནའ་བསྐལ་བའི་“སྤོ་ལམ་”གྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་བྱུང་བ་ཡིན། དེ་གང་ཡིན་ཟེར་ན། ངས་གཞན་ནས་བཤད་ཟིན་（25）པ་ལྟར་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ནི་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་ནས་གྲོལ་ཏེ་རྗེས་སུ་ཕྱིའི་སྣོད་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བ་དང་ནང་བཅུད་ཀྱི་མིའི་རིགས་ཀྱང་མུ་མཐུད་དུ་རྒྱུད་འཕེལ་བྱུང་ནས་ཕྱི་ལ་འཚོ་རྟེན་འཚོལ་དགོས་བྱུང་བ་སྟེ། རྒྱུ་རྐྱེན་ཕྱི་ནང་གཉིས་དབང་གིས་ཕྱོགས་བཞིར་གནས་སྤོ་བྱེད་དགོས་པ་བྱུང་བ་དེ་ལས་ས་ཁུལ་བར་གྱི་ལམ་སྲོལ་བཏོད་པ་པོ་ཡང་ཁོ་རྣམས་ཡིན། དེས་ན་ཞང་བོད་ནས་རྒྱ་གར་ལའང་“སྤོ་ལམ་”དེ་འདྲ་ཞིག་གནའ་བསྐལ་བ་ནས་ཡོད་པ་ཡིན་ཞིང་། དང་ཐོག་གནས་སྤོ་བྱས་པའི་མི་དེ་རིགས་ཕྱི་ཡུལ་ནས་“གཞི་གནས་”ཆགས་ཏེ་གཏན་སྡོད་བྱུང་ཡང་སྔར་ཡབ་མེས་ཀྱི་གནས་དེར་ད་དུང་འབྲེལ་བ་ཕྲ་རགས་ཆོད་མི་སྲིད་པས་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་གི་རྒྱུན་ལས་“སྤོ་ལམ་”དེའི་ཤུལ་རྗེས་མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་རྒྱུན་སྲུང་བྱས་འོང་བར་ངེས་སོ།།
གཉིས། མི་རིགས་གནས་སྤོ་དང་དམག་འཁྲུག ཉོ་ཚོང་བྱུང་བ་ལས་འགྲིམ་འགྲུལ་ལ་སྐུལ་འདེད་བྱུང་བ་ཡིན། ཁ་ཅིག་གནའ་ལམ་དེ་དག་མཐའ་གཅིག་ཏུ་དམག་འཁྲུག་གི་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བར་བཞེད་པ་ནི་འཐད་ལྡན་དུ་མ་མཐོང་སྟེ། དམག་འཁྲུག་གིས་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གཞལ་དུ་མེད་པའི་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད་པ་ལགས་ཀྱང་། དམག་འཁྲུག་ཐམས་ཅད་རྒྱུ་རྐྱེན་ལས་མ་བྱུང་བ་གང་ཡང་མེད་པས་དེའི་སྔོན་དུ་ས་ཁུལ་དང་རྒྱལ་ཁབ་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དེའང་འགྲོ་ལམ་ལས་མ་བྱུང་བ་ཞིག་གང་ན་ཡོད།དེས་ན་མི་རིགས་གནས་སྤོ་བྱུང་བ་དེ་ཡང་གནའ་བོའི“སྤོ་ལམ་”དེའི་ལམ་ཐིག་སྟེང་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་ཞིང་། དེ་ནས་ད་གཟོད་རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་ཁུལ་གྱི་ཚོ་བ་དེ་དག་གིས་རང་གིས་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་པ་དང་ཕ་རོལ་དབང་འོག་ཏུ་བསྡུ་ཆེད་དམག་འཁྲུག་གི་སྦྱོར་བ་བརྩམས་ཤིང་ལམ་སྣ་རྟོག་ཞིབ་བྱས་ཏེ་དམག་མི་དཔུང་སྐྱོད་དང་དངོས་རྫས་སོགས་རྒྱབ་ཕྱོགས་སྐྱེལ་འདྲེན་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་ལམ་མེད་སར་ལམ་བཏོད་ཅིང་ཟམ་མེད་སར་ཟམ་འཕངས་པ། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་དང་ཉོ་ཚོང་གི་དགོས་མཁོ་ལས་ཀྱང་ལམ་སྣ་གང་མང་ཞིག་བཏོད་པ་དེ་དག་གིས་འགྲིམ་འགྲུལ་ལ་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོབ་ཡོད་པ་ཡིན་ནོ།།
མདོར་ན། ཞང་བོད་ནས་ཕྱོགས་བཞིར་འཐེན་པའི་ལམ་སྣ་ཆེ་མ་ཆུང་གསུམ་དྲ་ལྟར་མངོན་པ་དེ་ལས་རང་རེ་མེས་པོ་ཚོའི་འཚོལ་ཞིབ་ཀྱི་ཞབས་རྗེས་དང་ཁོང་ཚོས་རང་ཡུལ་སྤེལ་པའི་དཔའ་ངར་གྱི་སྙིང་སྟོབས་མཚོན་པ་རེད། ལྷག་པར་དུ་ལམ་བུ་དེ་དག་བརྒྱུད་དེ་“ཞང་ཞུང་ནས་བྱུང་བའི་ཤིན་ཏུ་དར་རྒྱས་ཆེ་བའི་ཤེས་རིག་སྟེ། ལྷག་པར་དུ་དེའི་བོན་གྱི་རིག་གནས་ནི་དེ་ཉིད་ལེགས་པར་འཁྲུངས་པའི་དུས་དེ་ནས་བཟུང་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་བོད་ལྗོངས་མཐོ་སྒང་གི་ས་གནས་སོ་སོར་ཁྱབ་སྤེལ་བྱུང་འགོ་བརྩམས་པ་རེད།” （26） དེར་མ་ཟད་ཞང་ཞུང་ཆགས་པའི་ས་ཁམས་ཀྱི་དམིགས་བསལ་གྱི་གནས་ཡུལ་དང་དེའི་ཕྱོགས་བཞིར་འབྲེལ་བའི་འགྲིམ་འགྲུལ་ལ་བརྟེན་ནས་ཕྱི་ཕྱོགས་སུའང་རྒྱ་ཆེར་དར་འགོ་བརྩམས་པ་རེད། སྤྱིར་“བོད་ལྗོངས་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་ཞང་ཞུང་ས་ཁུལ་ནས་དུས་ཤིན་ཏུ་སྔ་མོ་ཞིག་ནས་འདི་ལྟ་བུའི་དར་རྒྱས་ཆེ་བའི་ཤེས་རིག་ཅིག་འབྱུང་ཐུབ་པ་ནི་དེའི་འགྲིམ་འགྲུལ་སྟེང་ནས་ཕྱོགས་བཞིར་འབྲེལ་མཐུད་བྱུང་ཚད་དང་ཆགས་སའི་ས་ཁམས་ཀྱི་གནས་ཡུལ་ནི་ཁ་སྨིར་ལ་ཁད་ཉེ་བ་སྟེ། འདི་ལྟ་བུའི་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་དབུས་དཀྱིལ་དང་ལྷོ་རྒྱུད། ནུབ་རྒྱུད་བཅས་ཀྱི་རིག་གནས་མི་གཅིག་པ་ཕན་ཚུན་སྣོལ་མར་འདུས་པའི་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་འགག་རྩའི་ས་རྒྱུད་དུ་གནས་པ་མ་ཟད། ཕྱིའི་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་སྣ་ཚོགས་རྒྱ་ཆེར་སྡུད་ལེན་ཐུབ་པ་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད།
ཞང་ཞུང་ནི་བོད་ལྗོངས་མཐོ་སྒང་གི་ནུབ་རྒྱུད་དུ་གནས་ཤིང་། དེའི་མཚོ་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་ཅུང་མཐོ་མོད། འོན་ཀྱང་ས་བབ་ནི་བལྟོས་བཅས་སུ་ཅུང་བདེ་ལ། ས་ཁམས་ཆགས་སའི་སྟེང་ནས་བལྟས་ན། ས་རྒྱུད་འདི་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་ཤར་རྒྱུད་དང་དབུས་དཀྱིལ། ནུབ་རྒྱུད་དང་། རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་དང་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་མཐུད་དང་འདུས་མདོར་གྱུར་པའི་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་འགག་མདོ་ཞིག་ཏུ་གནས་ཡོད། ཞང་ཞུང་ནས་བྱང་དུ་དེང་གི་ཞིན་ཅང་དང་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་དབུས་དཀྱིལ་ས་ཁུལ་དུ་འགྲོ་ཐུབ་པ་དང་། ནུབ་ཏུ་རྒྱ་གར་བྱང་ཤར་ས་ཁུལ་དང་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོར་འགྲོ་ཐུབ་པ་དང་། ལྷོ་རུ་གཙང་བརྒྱུད་ནས་བལ་བོ་དང་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་ལྷོ་ཁུལ་དུ་འགྲོ་ཐུབ་པ། ཤར་དུ་བོད་བྱང་མཐོ་སྒང་བརྒྱུད་དེ་རྨ་ཆུའི་སྟོད་རྒྱུད་ཀྱི་མཚོ་སྔོན་དང་ཀན་སུའུ། ཟི་ཁྲོན་གྱི་ནུབ་བྱང་ས་ཁུལ་དང་གཅིག་ཏུ་འབྲེལ་ཐུབ་པ་རེད། དེས་ན་ཞང་ཞུང་ཆགས་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ས་ཁམས་གནས་ཡུལ་འདིས་ཞང་ཞུང་ནི་ཉེ་འགྲམ་གྱི་ཕྱི་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་བར་རྒྱུན་དུ་འགྲིམ་འགྲུལ་ཡང་ཡང་བྱེད་པ་མ་ཟད། དུས་མཉམ་དུ་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་འགྲོ་འོང་དང་འབྲེལ་གཏུག་བྱེད་པ་འདིས་ཕྱིར་དེའི་ཤེས་རིག་གོང་འཕེལ་དང་དར་རྒྱས་སུ་བཏང་བ་རེད། ཞང་ཞུང་གི་གནའ་སྔ་ཞིང་དར་རྒྱས་ཆེ་བའི་ཤེས་རིག་འདིས་བོད་ལྗོངས་མཐོ་སྒང་གི་འཕེལ་རྒྱས་ནི་གནའ་བསྐལ་བའི་ཚོ་བའི་དུས་རབས་ནས་བཟུང་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་སྒོ་འཕར་ཡངས་པོ་ཕྱེ་བའི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པ་མ་ཟད། འགྲིམ་འགྲུལ་རྨང་གཞི་བྱས་ཏེ་ཕྱི་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་ལ་འབྲེལ་འདྲིས་རྒྱ་ཆེན་པོ་བྱེད་པ་དེ་མཚོན་” （27）ཞེས་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་གནའ་དཔྱད་རིག་པ་དང་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཧྲི་ཧྲོ་(石硕)ལགས་ཀྱི་དཔྱད་གཏམ་འདི་ནི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དག་ལྡན་ཞིང་དངོས་ཡོད་དོན་དང་མཐུན་པའི་གཏམ་དུ་འདུག་སྙམ་མོ།།
མཆན་འགྲེལ།
①②འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། 《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》 སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984. P60 P61
③རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་མོའི་《དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981.3 P12
④འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། 《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》 སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984. P64
⑤བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ། 《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས》བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010.8 P160
⑥张力：《历史上的印藏交通》，《南亚研究季刊》1991年第1期，第33页。
⑦⑩申旭：《茶马古道与滇川藏印贸易》,《东南亚》1994年第3期，第47页。
⑧〔日〕森安孝夫，钟美珠等译:《中亚史中的西藏——吐蕃在世界史中所居地位之展望》,《西藏研究》1987年第4期,第110页。
⑨霍巍：《从考古材料看吐蕃与中亚、西亚的古代交通——兼论西藏西部在佛教传入吐蕃过程中的历史地位》，《中国藏学》1995年第4期,第3页。
⑾⑿冯汉镛：《川藏线是西南最早国际通道考》，《中国藏学》1989年第1期,第10页；第13页。
⒀董知珍、马巍：《吐蕃王朝时期与西域的交通及驿站述考》，《社科纵横》2012年第3期,第23页。
⒁石云涛：《早期中西交通与交流史稿》，学苑出版社。2003年版，第35页。
⒂⒃申旭：《茶马古道与滇川藏印贸易》，《东南亚》1994年第3期第46页;第47页。
⒄董知珍、马巍：《吐蕃王朝时期与西域的交通及驿站述考》，《社科纵横》2012年第3期,第25页。
⒅金书波 《寻找象雄故都--穹隆银城》，《中国国家地理 》2009年第9期，第14页。
⒆申旭：《茶马古道与滇川藏印贸易》，《东南亚》1994年第3期，第49页。
⒇申旭：《茶马古道与滇川藏印贸易》，《东南亚》1994年第3期，第49页。
（21）董知珍、马巍：《吐蕃王朝时期与西域的交通及驿站述考》，《社科纵横》 2012年第3期，第22页。
（22）石硕：《西藏高原吐蕃时代以前的交通及其发展》，《西南民族学院学报•哲学社会科学版》 1997年第2期，第31页。
（23）（24）任佳、牛鸿斌、周智生著：《中国云南与印度历史现状和未来》，云南出版集团公司、云南人民出版社，2006年12月，第55页;第56页
（25）ནོར་བུ་ཚེ་རིང་། 《མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་བྱུང་ཁུངས་ཡིན།》 《ཀྲུང་གོའི་བོད་་རིག་པ།》 2013.3 P59
（26）石硕：《西藏高原吐蕃时代以前的交通及其发展》，《西南民族学院学报•哲学社会科学版》 1997年第2期，第34页。
（27）石硕：《西藏高原吐蕃时代以前的交通及其发展》，《西南民族学院学报•哲学社会科学版》 1997年第2期.
