[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] དཔྱད་རྩོམ་འདིར་དམུ་ཐག་གི་རིག་གནས་དཀྱུས་སུ་བཟུང་སྟེ། དམུ་ཐག་གི་བྱུང་རྐྱེན་དང་དམུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་པའི་ཡབ་དགུང་དུ་གཤེགས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དེ་ཇི་ལྟར་གྲུབ་ཚུལ། མཐར་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་དམུ་ཐག་གི་ལམ་ལུགས་ཇི་ལྟར་གཏོར་ཚུལ་སོགས་ལ་རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ཏེ་དཔྱད་པ་ཅུང་ཟད་བྱས་ཡོད།
[གནད་ཚིག] བོད་ཀྱི་དམུ་ཐག་རིག་གནས། དགུང་དུ་གཤེགས་རྐྱེན། བང་སོ་བྱུང་བ།
དང་པོ། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནས་བབ་གླེང་བ།
བོད་རྒྱལ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་རྒྱལ་ཕྲན་བཅུ་གཉིས་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་མཐའ་བཞིའི་རྒྱལ་ཕྲན་དག“གཅིག་ཟེར་ལ་གཅིག་མི་ཉན་ཏེ་མ་འཆམས་པས་དམངས་རྣམས་མནར་ནས་བརྡུངས་པའི“[1] སྐབས་དེར་བོད་ཁམས་ཡོངས་ཀྱི་སྐྱིད་སྡུག་སེམས་སུ་ཉར་ཏེ། གཤེགས་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་གྱི་གཡུལ་འགྱེད་ཆེན་པོས“ཁད་ཀྱིས་རྒྱལ་ཕྲན་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་སྙེན་པོ་མཛད་ནས་འགྲེང་མགོ་ནག་གི་རྗེ་དང་དུད་རྔོག་ཆགས་ཀྱི་རྐྱེན་དང་བདག་པོ་མཛད“[2]དེ་ནང་བདེ་ལ་བཀོད་པར་མ་ཟད། རྒྱལ་བློན་འབངས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་འཐུས་ཚང་དུ་བཏང་སྟེ།“རྒྱ་གར་རྒྱལ་བོ་སྦྲུལ་ལྟར་རྟག་ཏུ་འཁྱིལ། རྒྱ་ནག་རྒྱལ་བོ་ལུག་ལ་སྤྱང་འཇབ་འདྲ།སྟག་གཟིག་རྒྱལ་བོ་བྱ་ཁྱུར་ཁྲ་ཞུགས་འདྲ། གེ་སར་རྒྱལ་བོ་ཤིང་ལ་སྟེ་འཚབ་འདྲ།”[3] ཞེས་པ་ལྟར་ཕྱོགས་བཞིའི་རྒྱལ་ཁབ་དག་གིས་རྟག་ཏུ་བཙན་འཛུལ་བྱེད་བཞིན་པའི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་ཞི་འཇགས་སུ་བཏང་སྟེ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་མིང་གྲགས་ཆེ་བའི་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཐོག་མར་བཙུགས་སོ། །
དེ་ཡང་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཐོག་མར་འཕྲད་པའི་གནད་དོན་གཙོ་བོ་ནི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་ཅི་འདྲ་ཞིག་གིས་རྒྱལ་ཁབ་སྐྱོང་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ཞིང་། རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་དུས་སུ་རྒྱལ་ཕྲན་ལ་ལའི་ཁོངས་སུ་ཁོངས་གཏོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་འགའ་རེ་མཆིས་ཤིང་། དེ་དག་གི་སྲིད་དབང་རང་སར་འཛིན་པ་ལས་ཐད་ཀར་དུ་རྒྱལ་པོ་གཙོ་བོས་བདག་དབང་བགྱི་བ་མིན་ཞིང་། སྲིད་དབང་སྐྱོང་ལུགས་དེ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་ཀྱང་དོར་ཐབས་བྲལ་ཏེ་ཐད་ཀར་བེད་སྤྱོད་གནང་ཡོད་དེ། རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་དག་མངའ་ཁོངས་སུ་བཅུག་ནའང་ས་གནས་ཀྱི་སྲིད་དབང་བདག་འཛིན་མ་བྱས་པར་རང་སར་འཛིན་ཆོག་པའི་གོ་གནས་སོར་བཞག་སྒོས། རྒྱལ་པོའི་བཀའ་ལ་གཏོགས་པའི་རྗེ་བོ་བཅུ་གཉིས་དང་རྗེ་བོ་དག་གི་ཁོངས་སུ་རྫོང་དཔོན་དང་དེའི་ཁོངས་སུ་སྡེ་དཔོན་མཆིས་པའི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་སྔར་ལས་ཚགས་དམ་ཞིང་འཐུས་ཚང་བ་ཞིག་བཙུགས་སོ། །
གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་སྲིད་དབང་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་སྡུད་ཆེད། ཆེས་མཐོའི་གོ་གནས་ཏེ་དགྲ་ཐབས་ལ་མཁས་ཤིང་ཆབ་སྲིད་རྒྱ་ཆེ་ལ་དབུ་རྨོག་བཙན་ཞིང་། ཕྱི་ནང་གི་མི་ཀུན་ལས་དཔའ་ཞིང་རྒོད་ལ་སྣང་སྲིད་ཀུན་ལ་བཀའ་བཙན་པས་ན་བཙན་པོ་ཞེས་གསོལ་ཏེ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་ལ་སྤུར་རྒྱལ་བོད་ཅེས་བཏགས། བཙན་པོ་ནི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་རྗེ་བོ་ཀུན་གྱི་དབང་འཛིན་རྒྱལ་པོར་གྱུར་པས་དབང་སྒྱུར་རིམ་གྲས་ཆེས་མཐོ་ཤོས་ཡིན་ཞིང་། གཉའ་ཁྲི་ནས་བཟུང་སྟེ་རྒྱལ་རྒྱུད་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་བཙན་པོ་ཞེས་པའི་འབོད་སྟངས་རྒྱུད་འཛིན་དང་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་ཅིང་། སྐབས་དེའི་བཙན་པོ་ནི་རྒྱའི་རྒྱལ་པོར་ཧོང་ཏེ་དང་གྲུ་གུའི་རྒྱལ་པོར་ཁ་གན་ཞེས་འབོད་པ་དང་འདྲའོ། །
གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་སྐབས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་ལམ་ལུགས་བཅོས་བསྒྱུར་གང་ལེགས་གནང་སྟེ། བཙན་པོའི་དབུས་སྲིད་གཞུང་ནས་ས་གནས་རྒྱལ་ཕྲན་བར་དབང་བསྒྱུར་སྒྲིག་གཞི་འཐུས་ཚང་ཞིག་བཙུགས་ཤིང་། བཙན་པོའི་མངའ་འོག་གི་ཆེས་མཐོའི་དཔོན་གནས་ནི་བཀའ་བློན་ཆེན་པོ་གཉིས་ཡིན་པ་དང་། དེ་གཉིས་ཀྱིས་བཙན་པོར་རྒྱལ་དོན་ཐམས་ཅད་སྒྲུབ་པའི་ལག་རོགས་བྱེད་ཅིང་། དེའི་འོག་ཏུ་བོན་གཤེན་གྱི་གོ་གནས་མཐོ་སྟེ་དེས་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་ནང་གི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་འགན་བཞེས་པ་དང་། བོན་ཆོས་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་གྱི་བྱ་བཞག་གཙོ་བོར་འཛིན་ལ། དེའི་འོག་ཏུ་རྒྱལ་ཕྲན་ཁག་གི་རྗེ་བོ་དག་ཡིན་ཞིང་དེ་དག་གིས་རྒྱལ་ཕྲན་རང་ལ་དབང་བའི་ས་གནས་ཁག་གཞན་ལ་ཤོར་མེད་དུ་ལེགས་པར་སྲུང་ཞིང་། རང་གནས་ཀྱི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་དང་དམག་དོན་ཁྲལ་བསྡུའི་འགན་གཙོ་བོར་བཞེས་པའོ། །
གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་དེས་ལོ་ངོ་སྟོང་གི་རྗེས་ཀྱི་བོད་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་བར་དུ་ཤན་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཤིང་། ཁྱད་པར་དུ་རྒྱལ་ཕྲན་རྗེ་བོ་དག་གི་སྲིད་དབང་རང་སོར་བཞག་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་ད་གཟོད་རྩ་མེད་དུ་བཏང་སྟེ། བཙན་པོའི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིར་གནམ་ས་བླ་འོག་བསྒྱུར་བ་ལྟ་བུའི་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་སྟེ་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་སྔར་ལས་རྒྱ་ཆེར་དར་བ་དང་། དམག་དོན་རྒྱལ་ཁྲིམས་གཞན་ལས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་བཙན་རྒྱལ་ཆེན་མོའི་སྒོ་འཕར་ཡངས་པོར་ཕྱེ་བ་ཡིན་ནོ། །
གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ནས་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་བར་གྱི་རྒྱལ་རབས་དྲུག་གི་རིང་ལ་སྐུ་གཤེན་དག་གི་དབང་ཆ་ཆེ་རུ་ཕྱིན་ཏེ། བཙན་པོའི་འོག་ཏུ་སྐུ་གཤེན་གྱི་དབང་ཐང་བཀའ་བློན་དང་འདྲ་མཉམ་དུ་གྱུར་པས་བཙན་པོའི་གཡས་གཡོན་དུ་སྐུ་གཤེན་དང་བཀའ་བློན་བཞུགས་ཤིང་། བོན་ཆོས་ཀྱི་ལྟ་བས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིར་ཐད་ཀར་ཤུགས་རྐྱེན་བཟོས་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བྱ་བཞག་གལ་ཆེན་དག་སྐུ་གཤེན་གྱི་ཐུགས་བཀོད་ལྟར་བསྒྲུབ་དགོས་པ་དང་། བོན་ཆོས་ལ་བརྟེན་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་སྐྱོང་བའི་ལམ་ལུགས་གསར་པ་ཞིག་གི་དབུ་བཙུགས་ཐོག་རྒྱལ་སྲིད་དོན་ཆེན་དག་ལ་སྐུ་གཤེན་གྱིས་ཐད་ཀར་ལག་བསྲིང་ཆོག་པའི་དམིགས་བསལ་གང་ལེགས་བཟོས་ཡོད་དེ། མི་སེར་དང་དཔོན་ཚོགས་མངའ་འབངས་སུ་བཀུག་སྟེ། རྒྱལ་པོའི་གོང་ན་གཤེན་བཙུན་པའི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་ཀྱི་གཙུགས་བྱིན་པ་དང་། བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ལྷ་རིགས་སུ་བསྒྲགས་ཏེ་དམུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ནས་མི་ཡུལ་དུ་བྱོན་པ་དང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཕྱིར་ལྷའི་ཡུལ་དུ་ཡལ་འགྲོ་བའི་ཆོས་ཀྱི་ལྟ་བ་དེ་སྲིད་འཛིན་ལམ་ལུགས་སུ་བཀོལ་བ་སོགས་ཀྱིས་སྐུ་གཤེན་གྱི་གོ་གནས་རང་བཞིན་གྱིས་བཀའ་བློན་ལས་མཐོ་ཞིང་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་དང་མཉམ་པར་གྱུར།
མདོར་ན་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་བཙུགས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་ཚགས་དམ་ཞིང་སྤྱོད་བདེ་ཞིག་ཏུ་འདུག་ཀྱང་། མུ་ཁྲི་བཙན་པོ་ནས་བཟུང་སྟེ་བོན་ཆོས་རྒྱ་ཆེར་དར་བས་སྐུ་གཤེན་གྱི་དབང་ཆ་ལོ་རེ་བཞིན་ཇེ་ཆེར་གྱུར་ཏེ་མཐར་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐབས་ལ་སླེབས་དུས། བཙན་པོའི་དབང་ཆ་ཕལ་ཆེར་སྐུ་གཤེན་གྱིས་བཟུང་ཞིང་། བཙན་པོས་སྒྲུབ་འདོད་པའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བྱ་བ་དག་སྒྲུབ་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་པའི་དཀའ་ངལ་ཆེན་པོར་འཕྲད་པ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་བཙན་པོ་རང་ཉིད་དགུང་ལོ་སོ་གསུམ་ཡས་མས་སུ་རང་གི་སྲོག་ལ་མ་འཛེམས་པར་རྒོལ་ལན་སྤྲད་ཀྱང་ལམ་ལུགས་དེ་ལས་ཐར་ཐབས་བྲལ་བར་གྱུར་ལ། གྲི་གུམ་བཙན་པོས་སྤུར་རྒྱལ་གྱི་རྒྱལ་སྲིད་ལ་གཡོ་འགུལ་ཆེན་པོ་བཟོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་དེ་ལགས་པས། གོང་གསལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནས་བབ་ལ་རྒྱབ་བཅོལ་ཏེ་སྲས་ཀྱིས་ཆིབས་ཁ་ཐུབ་ན་ཡབ་དགུང་དུ་གཤེགས་དགོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པར་བྱའོ། །
གཉིས་པ། དོན་རྐྱེན་གསལ་བཀྲོལ།
1. དམུ་ཐག་གི་བྱུང་རྐྱེན་ལ་དཔྱད་པ།
གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཁྲོད་ཀྱི་དམུ་ཐག་གི་ལྟ་བ་དེ་གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་སྐབས་གློ་བུར་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་གཏན་ནས་མིན་ལ། དེ་ཡང་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཙམ་པོ་བ་དེ་དག་ཆགས་དུས་སུ་མིའི་རིགས་ཀྱིས་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་སྣ་ཚོགས་དང་བྱུང་རྐྱེན་ཅི་རིགས་ལ་འགྲེལ་བཤད་ཡང་དག་ཅིག་མ་རྙེད་ཅིང་། དོན་རྐྱེན་མང་པོ་གནམ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བར་སྙམ་པའི་འདུ་ཤེས་ཤིག་ཆགས་ཤིང་། བར་ཆད་སྣ་ཚོགས་སེལ་བར་སྟོང་བའི་ཁམས་གཞན་ཞིག་ནས་མིའི་རིགས་ལས་བློ་གྲོས་ནུས་མཐུ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་མགོན་སྐྱབས་ཤིག་གམ་མཐོང་ལམ་དུ་གྱུར་པའི་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་དང་གློག་ཞགས་སོགས་ལ་རེ་སྨོན་ཡང་ཡང་བྱས་ལ། མགོན་སྐྱབས་དེ་དག་མི་རབས་ནས་མི་རབས་སུ་རྟོག་བཏགས་ཀྱིས་འགྲེལ་བཤད་བྱས་ཏེ། རིགས་རྒྱུད་དག་གི་མཆོད་གནས་སུ་གྱུར་པ་ལ་གདོད་མའི་མཆོད་བཀུར་རིག་གནས་ཞེས་ཟེར་ལ། དེ་ཉིད་རྒྱ་ཆེར་འཕེལ་ཏེ་གནའ་བོའ་ིཆོས་ལུགས་ཙམ་པོ་བ་དེ་དག་བྱུང་ཞིང་། ཆོས་ལུགས་དེ་དག་གི་ཤུགས་རྐྱེན་གྱིས་གཅན་གཟན་སྲོག་ཆགས་དང་། རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་སྐྱེ་དངོས་རི་ཆུ་སོགས་མགོན་སྐྱབས་དང་ལྷ་རུ་བསྒོམས་ནས་བཀུར་ཞིང་མཆོད་པའི་སྲོལ་བྱུང་སྟེ། རིགས་རྒྱུད་ཚོ་པ་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་གྱིས་སེང་གེ་དང་སྟག་དང་དུག་སྦྲུལ། རི་ཆུ་ནགས་གསུམ་སོགས་མཆོད་གནས་སུ་བཀུར་བ་དེ་ལ་ད་ལྟ་མཐུ་སྟོབས་བཀུར་བསྟིའི་རིག་གནས( 图腾崇拜)ཞེས་འབོད། གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་དེ་དག་རྒྱ་ཆེར་དར་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་རང་གི་མེས་པོ་དག་ཀྱང་། ཐོག་མར་གནམ་ལས་བྱུང་བར་འདོད་པའི་འདུ་ཤེས་ཤིག་ཆགས་ཤིང་། འདུ་ཤེས་དེས་བསྐྱེད་དེ་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་བྱུང་བའི་མི་ཞེས་གཙིགས་ཆེན་དུ་བཀུར་བར་མ་ཟད། མེས་པོར་མཆོད་བཀུར་བྱ་བའི་ལུགས་སྲོལ་ཞིག་ཀྱང་རིམ་གྱིས་ཆགས་པར་གྱུར། རང་རེའི་ཡིག་ཚང་རྣམས་སུ་ད་དུང་དེའི་རྗེས་ཤུལ་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ་སྟེ། 《བསྒྲགས་བྱང》དུ་འདྲེན་སྟོན་སངས་རྒྱས་ཅི་ལྟར་བྱོན་ཚུལ་བརྗོད་པའི་ནང་དུ། དང་པོ་ཆགས་ནས་དཔག་མེད་དུས། སྟོན་པ་ཀུན་ཏུ་བཟང་པོ་གཤེན་ལྷ་འོད་དཀར་བྱོན། སྲིད་པ་ཡེ་སངས་མུ་རྒྱུང་དཀར་པོ་བྱོན།[4]ཞེས་བསྐལ་བ་རེ་ལ་ལྷ་གཤེན་དང་སྲིད་པ་གསུམ་གསུམ་རེ་བྱོན་ནས། འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་ཁ་ལོ་གྱེན་དུ་བསྒྱུར་བར་གྲགས་པ་དང་ས་སྐྱའི་འཁོན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་སོགས་ལས་ཀྱང་མེས་པོ་དག་གནམ་ནས་བྱུང་བར་འདོད་པའི་ལྟ་ཚུལ་ཤེས་ཤིང་། ཁྱད་པར་དུ་མེས་པོ་དག་ལྷ་ལས་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ་ལའང་གནས་ལུགས་འོས་འཚམ་ཞིག་རྙེད་ཡོད་དེ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་གིP.T1038ནང་དུ། གནམ་རིམ་པ་བཅུ་གསུམ་གྱྀ་སྟེང་ན་ཁྲྀ་བར་བདུན་ཚྀག་ཤེས་བགྱྀ། གནམ་གྀ་ལྷ་ལས། ས་ག་དོག་དྲུག་དུ། འགྲེང་འགོ་ནག་གྀ་རྗེ་མྱེད་གྀ་རྗེ། དུད་རྔོག་ཆག་བླ་མྱེད་ཀྱི་བླར།[5] ཞེས་དང་། 《ཉང་རལ་ཆོས་འབྱུང》དུ། དེ་རྣམས་ཀྱི་དབུ་ལ་ལྷ་ཐག་ཡོད་པ་ཡིན་པས།[6] ཞེས་དང་། 《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》དུ།“བཙན་པོ་དེ་རྣམས་ཀྱི་དབུ་ལ་འོད་ཀྱི་ལྷ་ཐག་ཡོད་པས།[7] ཞེས་དང་། ཡང《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ》རུ། བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་འོ་དེ་སྤུར་རྒྱལ་དེ། །གནམ་གྱི་ལྷ་ལས་མི་ཡི་རྗེ་རུ་གཤེགས། ། [8] ཞེས་དམུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ཏེ་གནམ་རིམ་པ་བཅུ་གསུམ་གྱི་སྟེང་ནས་དོག་མོ་ས་ལ་བབས་པར་བརྗོད་ཡོད་ལ། དམུ་ཐག་ལས་བབས་པར་འདོད་པའི་གདོད་མའི་འདུ་ཤེས་དེའི་རྐྱེན་གྱིས། རིགས་རྒྱུད་ཚོ་པ་ཁག་གིས་རྟག་ཏུ་སྤྱི་བོར་དམུ་ཐག་དཀར་པོ་དང་སྔོན་པོ་འདོགས་པའི་སྲོལ་ཡང་ཆགས་ཡོད་པ་ནི《ལྷ་འདོག》ཅེས་པའི་ནང་དུ། སྟངས་ཀྱི་སྤྱི་བོར་དམུ་ཐག་དཀར་པོ་བཏགས། དབྱལ་གྱི་སྤྱི་བོར་དམུ་ཐག་སྔོན་པོ་བཏགས།[9]ཞེས་དང་། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མ》ལས། དམུ་ཐག་དམུ་ཡིས་བཏགས། དམུའི་རྒྱལ་པོས་དམུ་ཐག་བཏགས།[10] ཞེས་པ་སོགས་ལས་གསལ་བ་བཞིན་ནོ། །
མེས་པོར་ཆེ་བརྗོད་བྱེད་པའི་ཆོས་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བར་བརྟེན་ནས། རིགས་རྒྱུད་ཚོ་པ་ཁག་ཅིག་གམ་མངའ་བདག་དག་གིས་རང་གི་མེས་པོའི་བྱུང་བ་རྗེས་སུ་དྲན་ཆེད་དང་། གཞན་དག་བདེ་བླག་གིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་ཆེད་དུ་རང་གི་ཚོ་པའི་མིང་ལ་དམུ་སྟེ་གནམ་གྱི་འཇུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བའི་མི་ཞེས་བཏགས་ཏེ་རིགས་རྒྱུད་ཀུན་ལས་གཙིགས་ཆེན་དུ་བཀུར་བར་བྱེད། གཞན་ཡང་སྲིད་པའི་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ཀྱང་དམུ་རིགས་ལས་མཆེད་པ་ནི《སྐྱུང་མོ་མདའ་ཁྱེར་གྱི་རྒྱུད》 ཅེས་པའི་ནང་དུ། སྒོང་ང་དེ་བཞི་རྡོལ་བ་ལས། གཅིག་ནས་དམུ་སྲིད་པའི་རྒྱལ་པོ་ཡེ་འབྲོག་བྱུང་། …དེའི་སྙན་གཡུ་ལྡེམ་འདོངས་དང་དབུའི་ཐོར་ཅོག་ལས་ལྷ་རབས་དམུ་སྲིད་པའི་རྒྱལ་པོ་བྱུང་།[11] ཞེས་བསྟན་ཡོད་ལ། དེ་ལྟར་དམུ་རིགས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་སྟེ་བོད་ཀྱི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞིའི་ཡ་གྱལ་དུ་གྱུར་པ་ནི《མགོ་ལོག་རུས་མཛོད》དུ། ཨ་སྤོ་ལྡོང་། ཨ་ལྕགས་འབྲི། བསེ་ཁྱུང་སྦྲ། དམུ་ཚ་སྒ འདི་རིགས་ལ་དམུ་ཚ་སྒ་དང་། ཐང་ལེ་སྒ་དང་རྨུ་དང་དམུ་དང་སྒ་ཞེས་ཟེར།[12] ཞེས་དང་། 《རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡའི་བསྟན་བཅོས》སུ། བོད་ཀྱི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་འདྲེན་པའི་སྐབས། ཡེ་སེང་དཀར་མོ་གནམ་གྱི་འཇུ་ཐག་ཅན་དང་གཅིག[13] ཅེས་དང་། 《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས》སུ། བོད་འཛོམ་ལ་ཕྲོམ་ལ་སྲས་ཁྲི་ཐོག་ཆེན་པོ་ཡོད། ཁྲི་ཐོག་ཆེན་པོ་དེ། གཉན་ལྕམ་དཀར་མོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་ལ། སྲས་གསུམ་ཡོད་པ་དེ། ཆེ་བ་ལྡོང་། འབྲིང་བ་དབྲ། ཆུང་བ་འགྲུ། དེ་ནས་དམུ་ཟ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་ལ། དམུ་ཚ་སྒ་སྲིད།[14]ཅེས་གསལ་པོར་བསྟན་པ་ལས་རྟོགས་ཤིང་། དམུའི་རིགས་རྒྱུད་ཚོ་བའི་མི་གྲངས་ཇེ་མང་དུ་གྱུར་པ་དང་བསྟུན་ནས་སྟོད་དབུས་གཙང་གི“རྨུ་ཡུལ་ངམ་འབྲང་ལྕང་འབྲང”[15] ནས་རིམ་གྱིས་མདོ་ཁམས་སུ་གྱེས་པ་ནི། 《མགོ་ལོག་རུས་མཛོད》དུ།“གནའ་སྒྲུང་ལས།ཐང་ཡངས་མོ་གསུམ་ནི་སྒ་ལ་ཐོབ། །སྒ་བེའུ་མང་བ་དེ་ཡི་དོན། །”[16] ཞེས་ཁམས་གཡར་མོ་ཐང་དང་བྱང་དཀར་མོ་ཐང་དང་། ཙོང་ཁ་ལ་གྱི་ཐང་དང་གསུམ་གྱི་ས་འཛིན་གྱི་བདག་པོར་གྱུར་ཚུལ་སོགས་ལས། དམུ་རིགས་འདི་ཁ་བའི་ལྗོངས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོར་གོས་སྣུམ་གྱིས་ཟིན་པ་ལྟར་མཆེད་པ་བསྟན་ཏོ། །
གོང་གསལ་གྱི་དམུ་ཞེས་པའི་དོན་ལ《བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས》སུ། དེ་བཞིན་མཁས་དབང་བཙན་ལྷ་ངག་དབང་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱིས་མཛད་པའི《བརྡ་དཀྲོལ་གསེར་གྱི་མེ་ལོང》དུ། རྨུ་ནི་གནམ་གྱི་བརྡ་རྙིང་སྟེ། ད་ལྟའང་རྒྱལ་རོང་ཡུལ་སྐད་དུ། ནམ་མཁའ་ལ་དེ་རྨུ་ཟེར་ཞེས་གསུངས། མདོ་དོན་འདིར། སྨུ་དང་། དམུ་དང་། རྨུ་རྣམས་དོན་གཅིག་མིང་གི་རྣམས་གྲངས་ལྟ་བུར་སྣང་།[17]ཞེས་འགྲེལ་བཤད་གནང་བས་འཐུས་ལ། དེ་ཉིད་ཐོག་མར་གདོད་མའི་མཆོད་བཀུར་གྱི་རིག་གནས་ལས་བྱུང་ཞིང་རིམ་བཞིན་མེས་པོའི་འབྱུང་ཁུངས་སུ་གྱུར་ལ། དེ་ནས་མི་རིགས་འདིའི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་དུ་གྱུར་པའི་འཕེལ་རིམ་དག་ཡིད་ལ་འཇགས་པར་བྱས་ཏེ། དམུ་ཞེས་པའི་དོན་ལ་གཞིགས་ཚེ་ཐད་ཀར་དུ་གནམ་གྱི་དོན་ནོ་ཞེས་མིང་རྐྱང་ཙམ་དུ་བྱས་ན་གོ་བ་མི་ལོན་པའི་སྐྱོན་འབྱུང་བའི་རྒྱུ་ལས་ལོ་རྒྱུས་དངོས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བགྱི་བའི་ཕན་འབྲས་སུ་འགྲོ་མི་སྲིད་སྙམ་མོ། །
2. གནམ་དུ་གཤེགས་རྐྱེན་ལ་དཔྱད་པ།
འདིར་གླེང་བར་བྱ་བ་ནི་དམུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ནས་དགུང་དུ་གཤེགས་ཞེས་པའི་གནད་དོན་དེ་ཡིན་ཞིང་། གདོད་མའི་མཆོད་བཀུར་རིག་གནས( 祭祀文化)ལས་བྱུང་བའི་དམུ་ཐག་གི་རིག་གནས་འདི་དམུའི་རིགས་རྒྱུད་ཚོ་པ་དག་གི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། རང་རེའི་མེས་པོ་དག་གནམ་ལས་བབས་པའོ་ཞེས་གནམ་ལ་མཆོད་བཀུར་རྒྱ་ཆེར་བྱེད་པའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་དང་། དེའི་འདུ་ཤེས་མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་དུ་བླ་སྲོག་བཞིན་དུ་སྲུང་བར་བྱེད་ཅིང་། གནམ་ལ་མཆོད་པའི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་དེ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ནས། མིའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་དང་རང་གི་མེས་པོའི་འབྱུང་ཁུངས་སམ་གཤེགས་རྐྱེན་ལ་བཟུང་བའི་འདུ་ཤེས་ལའང་འཕེལ་འགྱུར་ཆེན་པོ་བྱུང་སྟེ། གནམ་ནི་རང་རེའི་མེས་པོ་འབྱུང་སའི་ཁུངས་སོ་ཞེས་མཆོད་པ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་གཤེགས་སའི་ཁུངས་ཀྱང་ངོ་ཞེས་འཆི་བའི་དུས་སུའང་དམུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ནས་གནམ་དུ་གཤེགས་དགོས་པའི་འདུ་ཤེས་ཆགས་ཡོད་པར་མ་ཟད། མི་འདས་རྗེས་གཉིད་ལོག་པ་བཞིན་གྱི་རྣམ་ཤེས་ཤིག་ཡོད་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་རགས་ཙམ་ཆགས་པ་དང་། བེམ་པོ་སྦྱིན་སྲེག་བྱེད་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ཏེ་དུ་བ་དགུང་དུ་ཟུག་འགྲོ་བ་དེ་གནམ་དུ་སྲིང་བའི་དམུ་ཐག་དང་དམུ་སྐས་སུ་འགྲེལ་བཤད་བྱས་ཤིང་། དམུ་ཐག་དམུ་སྐས་དེར་བརྟེན་ནས་མིའི་རྣམ་ཤེས་ཀྱང་གནམ་རིམ་པ་བཅུ་གསུམ་གྱི་སྟེང་དུ་འགྲོ་ནུས་པའི་གནས་ལུགས་དེ་གནའ་བོའ་ིཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་གཙོ་བོར་གྱུར་ཡོད་པ་གཤམ་གྱི་རི་མོས་མཚོན།
རང་རེའི་མེས་པོ་དག་གིས་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཙམ་པོ་བ་དེ་དག་ལ་དད་མོས་བྱས་འབྲས་ནི། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་ཡར་སྔོན་དུ་དར་བའི་གདོད་བོན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཡིན་ལ། གནམ་ལ་མཆོད་པ་དང་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་ལ་བསང་མཆོད་བྱེད་པ། གསོན་པོ་བདེ་ཞིང་ནད་པ་གསོ་བ། འཆི་བ་བླུ་བ་ལ་སོགས་པའི་དགོས་དོན་ཅི་རིགས་ལ་བརྟེན་པའི་གཏོ་དཔྱད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དང་། གཞན་ཇུ་ཐིག་དང་པྲ་ལྟས་མོའི་རིགས། དབྱངས་འཆར་རྩིས་ཀྱི་རིག་པ་དང་སྨན་དཔྱད་ཀྱི་རིག་པ་སོགས་མེས་པོའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་ལས་བྱུང་བ་དེ་དག་ཀྱང་གདོད་མའི་ཆོས་ཀྱི་ངོ་བོར་འདྲེས་པའི་ཤེས་རིག་ཡིན་པར་གདོན་མི་ཟ།
དམུ་ཐག་དམུ་སྐས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ངོ་བོ་དེ་དབང་མཛད་བཅུ་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་དུས་ཡུན་རིང་མོའི་ནང་དུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ངོ་བོ་ནས་སྲིད་ཀྱི་ངོ་བོར་འགྱུར་བའི་མགོ་བཙུགས་ཤིང་། ཐོག་མར་མངའ་མཛད་རྗེ་བོ་དག་གི་གདུང་ཁུངས་གནམ་ལ་གཏུགས་ཏེ། དམུ་ཐག་དམུ་སྐས་ལ་བརྟེན་པའི་རྟགས་སུ་དམུ་ཐག་དབུ་ལ་འདོགས་པའི་སྲོལ་དར་བ་དང་། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་དམུ་ཐག་ཅན་ཞེས་མངའ་མཛད་རྗེ་བོ་དག་གི་གདུང་ཁུངས་ཀྱི་ཆེ་བ་བརྗོད་པའི་རྒྱུ་རུ་གྱུར་པས། གནམ་བསྐོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོའམ་གནམ་ལས་བབས་པའི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བློན་གཤེན་དག་གིས་ནམ་ཡང་འབངས་ལ་བསྒྲགས་ཏེ་བསྔགས་བརྗོད་བྱེད་ཅིང་། རྒྱལ་པོ་ནི་གདུང་ཁུངས་གཙང་མ་ལྷའི་སྲས་པོ་ཡིན་པས་དབང་བསྒྱུར་བ་པོ་ཡིན་འོས་པའི་འདུ་ཤེས་དེ་མཐོ་བ་ཕོ་བྲང་ནས་དམའ་བ་མི་སེར་བར་དུ་ཆགས་ཡོད། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་གཤེགས་རབས་ཉི་ཤུ་བདུན་གྱིས“ལྗང་སྲིན་དང་ཀོང་སྲིན་བསད་དེ། ཤ་བོར་བས་རི་དམར། ཁྲག་བསྐྱིལ་བས་མཚོ་སྨུག་གོ“[18]ཞེས་པ་ལྟར། རྒྱལ་ཕྲན་བཅུ་གཉིས་ཁད་ཀྱིས་མངའ་འབངས་སུ་བཅུག་སྟེ་སྤུར་རྒྱལ་ཆེན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་རྗེས། དམུ་ཐག་དམུ་སྐས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དེ་མུ་མཐུད་དུ་རྒྱུད་འཛིན་བྱས་ནས་སྔར་ལུགས་བཞིན་རྒྱལ་པོའི་གདུང་ཁུངས་ལྷ་ལ་གཏུགས་ཏེ། “༄།།བཙན་པོ་ལྷ་སྲས། འོ་ལྡེ་སྤུ་རྒྱལ། གནམ་གྱྀ་ལྷ་ལས་མྱྀའྀ་རྗེར་གཤེགས་པ།“[19] ཞེས་དམུ་རིགས་ཡིན་པར་ཆེ་བརྗོད་བྱས་ཤིང་། གནམ་ལས་བབས་པ་དང་གནམ་དུ་གཤེགས་དགོས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ངོ་བོར་གྱུར་པའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་རིམ་བཞིན་ལམ་ལུགས་སུ་གྱུར་ཡོད་དེ། གཉའ་ཁྲིའི་རྗེས་ཀྱི་མུ་ཁྲི་བཙན་པོ་ནས་བཟུང་སྟེ་ཆབ་སྲིད་ལ་བཀོལ་ནས་ཐོག་མར་རྒྱལ་པོའི་ཆེ་བརྗོད་ཀྱི་ལག་ཆར་གྱུར། འབངས་མིའི་བློ་འགུག་པར་ཕན་ནུས་ཆེན་པོ་བྱུང་བས་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ལྟ་ཚུལ་འདི་ལ་དགའ་བསུ་ཆེན་པོ་བྱེད་ཅིང་། རིམ་གྱིས་བློན་པོ་དང་སྐུ་གཤེན་དག་གིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ཁེ་ཕན་ལ་དམིགས་ཏེ་ལྟ་ཚུལ་དེ་ཉིད་བེད་སྤྱད་ནས།བཙན་པོ་སྐུ་གཤེགས་པའི་དུས་ལ་མ་བབས་ཀྱང་སྲས་ཀྱིས་ཆིབས་ཁ་ཐུབ་ཙམ་ན་ཡབ་རྒྱལ་པོ་མངོན་སུམ་དུ་དགུང་དུ་གཤེགས་འགྲོ་བའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་ཆེན་པོ་དེ་སྤེལ་བའི་མགོ་བཙུགས་ཡོད་དེ། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་ཆེན་པོ་དེ་རང་བཞིན་གྱི་བྱེད་སྒོ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ་རྒྱལ་པོ་ཞིག་གི་མི་ཚེ་ལ་རྫོགས་ཚིག་བཀོད་པའི་ཉིན་མོ་ཡིན་ལ། དམུ་ཐག་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་བ་བཞིན་འཕྲུལ་གྱི་ལྷ་བཙན་པོ་གནམ་གྱི་ལྷའི་ཡུལ་དུ་གཤེགས་འགྲོ་བའི་རྫུན་པ་བདེན་དུ་འཛིན་དགོས་པའི་ཉིན་མོ་ཡིན་པར་མ་ཟད། ལོ་ཆུང་ལྷ་སྲས་གསེར་ཁྲིར་གསོལ་ཏེ་བཀའ་བློན་སྐུ་གཤེན་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བའི་ཉིན་མོའང་ཡིན་པས། བཀའ་བློན་དང་སྐུ་གཤེན་དག་གིས་མཛད་སྒོའི་མགོ་མཇུག་བར་གསུམ་ལ་སྟ་གོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་བྱེད་སྲིད་ལ། རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་གི་མདུན་གྱི་ཐང་ཆེན་དུ་གུར་ཆེན་པོ་ཕུབ་ནས་དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་ལ་སོན་པའི་ལྷ་སྲས་ལ་བཞུགས་ཁྲི་སེར་པོ་འཕང་མཐོ་བ་ཞིག་བརྒྱབ་ཅིང་། གཡས་གཡོན་གཉིས་ཀྱི་བཞུགས་ཁྲི་ཅུང་དམའ་བ་ཞིག་ཏུ་བློན་སྐུ་གཤེན་རྣམས་གོ་གནས་བཞིན་བཞུགས་སུ་གསོལ། གུར་གྱི་ཕྱི་རོལ་ཏུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོར་ཞུགས་པའི་བོན་པོ་མང་པོས་རིམ་གྲོ་སྒྲུབ་པ་དང་། ཐང་དཀྱིལ་དུ་ཤིང་གི་གུར་ཁང་བརྩིགས་ཏེ་གསོམ་ཤུག་གི་ལོ་མ་མང་པོ་དང་སྤེན་མ་སུ་རུ་སོགས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་བརྒྱན། དེའི་ནང་དུ་ཡབ་རྒྱལ་པོ་བཞུགས་སའི་ཤིང་ཁྲི་ཞིག་ཀྱང་ཡོད་ངེས་ལ། དེའི་ཕྱི་རོལ་ཏུ་རྡུང་འབུད་དཀྲོལ་གསུམ་གྱི་རོལ་མོ་སྣ་ཚོགས་འཁྲོལ་མཁན་མང་པོ་ཡོད་ཅིང་། མཛད་སྒོ་འདིའི་རྣམ་པ《མི་རོ་རྩེ་སྒྲུང》གི་ཤིང་བཟོ་ཀུན་དགའི་གཏམ་རྒྱུད་ཞེས་པའིི་ནང་དུ་གསལ་པོར་མཐོང་ནུས་ཏེ། “ཤིང་གུར་ཆེན་པོ་ཞིག་བཟོས། དེའི་ཕྱི་ནང་ཀུན་ལ་ཏིལ་མར་བྱུགས། … ཤིང་གུར་ཐོག་ལ་གསོམ་ཤུག་གི་ལོ་མ་མང་པོ་བཀབ་ནས་དེ་ལ་མེ་སྦར་ཏེ་ལྷ་བསངས་ཆེན་པོ་ཞིག་བཏང་ནས། རོལ་མོའི་སྒྲ་སྣ་ཚོགས་པ་བསྒྲགས་ན་བསངས་དུད་ཀྱི་རྟ་ལ་ཞོན་ནས་འགྲོ་ནུས་པ་ཡིན“[20]ཞེས་པ་ལྟར་སྤྱི་ཚོགས་དེའི་གནས་སྐབས་སུ་རྒྱལ་པོ་དང་བློན་འབངས་ཀུན་གྱི་སེམས་སུ“དུ་བའི་རྟ་ལ་ཞོན་ནས་ལྷ་ཡུལ་དུ་འགྲོ་སྟངས་ཤིག་ཡོད་ངེས་སྙམ“[21]པའི་འདུ་ཤེས་ཤིག་ཆགས་ཡོད་ཅིང་། འདུ་ཤེས་དེ་བཙན་པོ་རང་ཉིད་དམུ་ཐག་ལས་བབས་སོ་ཞེས་གོ་བརྡ་འཕྲོད་པ་ནས་སྦྱིན་བསྲེགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་རྒྱ་ཆེན་སྤེལ་བའི་བར་གྱི་ལོ་ངོ་སུམ་ཅུ་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་ལུས་དང་གྲིབ་མ་བཞིན་དུ་གྱུར་ཡོད་ལ། བྱེད་སྒོ་མགོ་བརྩམས་ཏེ“མེས་སྦར་རོལ་མོ་སྣ་ཚོགས་དཀྲོལ་བས།…མེ་ཀློང་དུ་འོ་དོད་ཆེན་པོ་བྱས་ན་ཡང་རོལ་མོ་དཀྲོལ་བའི་སྒྲ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བས་སུས་ཀྱང་མ་ཚོར“[22] བའི་སྐབས། ད་གཟོད་དུ་བའི་རྟའམ་དམུ་ཐག་ལ་འཇུས་ནས་ལྷ་ཡུལ་དུ་འགྲོ་མི་ནུས་པའི་གནས་ལུགས་གསལ་པོར་རྟོགས་ནའང་གནས་ལུགས་དེ་སྐར་ཆ་འགའི་ནང་རྟོགས་ཤིང་སྐར་ཆ་འགའི་ནང་མཇུག་རྫོགས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པས། མི་རབས་མང་པོར་དེའི་གསང་བ་བརྟོལ་མ་ནུས་པར་རྫུན་པ་བདེན་དུ་སོང་བའི་གནས་ལུགས་མ་ཡིན་པའི་གནས་ལུགས་དེར་ལྷག་ཏུ་གསོན་ཤུགས་རྒྱས་པར་གྱུར། བྱེད་སྒོ་དེའི་ཁྲོད་ཡབ་རྒྱལ་པོའི་བེམ་པོ་གཞོབ་ཐུལ་ཐུལ་བསྲེགས་ཏེ་རོ་མེད་ལུས་མེད་དུ་གྱུར་སྟབས“དེ་དག་གི་བང་སོ་ཡང་། གསང་བ་ཡང་ཆུང་ལས་བཤད་པ། ཁྲི་བདུན་བང་སོ་གནམ་ལ་བཏབ། ལྷག་ལུས་རོ་མེད་འཇའ་ལྟར་ཡལ་ཞེས་ཟེར་རོ། །“[23] ཞེས་གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་ལ་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་མིང་དེ་ལྟར་གསོལ་ཅིང་། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་དེའི་མཇུག་ཏུ་དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་ཅན་གྱི་བཙན་པོ་གསར་པ་སྲིད་ཁྲིར་མངའ་གསོལ་བའི་ཁྲི་སྟོན་རྒྱ་ཆེ་བ་བཟའ་བ་རི་རབ་དང་བཏུང་བ་རྒྱ་མཚོ། སྐྱིད་ཀྱི་བྲོ་འཁྲབ་པ་སོགས་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡོ་ལང་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་ཞིག་གིས་སྲིད་དབང་ཞིག་ལ་སྡོམ་ཚིག་བཀོད་ཅིང་། སྲིད་དབང་གཞན་ཞིག་ལ་དབུ་ཁྱུད་རྩོམ་པར་བྱེད་དོ། །
3. དམུ་ཐག་གི་ལམ་ལུགས་གཏོར་རྐྱེན་ལ་དཔྱད་པ།
བོད་རྒྱལ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ནས་བཟུང་སྟེ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཆ་ནས་ནང་བློན་ཕྱི་བློན་གྱི་སྒྲིག་གཞི་ཆ་ཚང་ཞིང་། ཕྱི་དགྲའི་ཁ་གནོན་དུ་ཕྱོགས་བཞི་སྲུང་བའི་རུ་དཔུང་གི་སྡེ་བཙུགས་ཏེ་སོ་ཁ་དམ་པོར་བསྲུངས་ཤིང་། ཤེས་རིག་གི་ཆ་ནས་ཤེས་པ་ཅན་བཅུ་གཉིས་ཀྱིས་སྤེལ་བཞིན་པའི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ངོ་བོར་གྱུར་པའི་ཤེས་རིག་མི་འདྲ་བ་བཅུ་གཉིས་དར་ཞིང་སྤེལ། དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཆ་ནས་དཔྱ་ཁྲལ་སྣ་ཚོགས་བསྡུ་བའི་ལམ་ལུགས་སྔོན་ལུགས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་འཐུས་ཚང་དུ་བཏང་སྟེ། ལོ་རེའི་ཞིང་ཕྱུགས་ཀྱི་དཔྱ་ཁྲལ་དུད་ཁྱིམ་ལྟར་ཆད་མེད་དུ་སྡུད་བཞིན་ཡོད་པས། གོང་ན་བཙན་པོ་བཀའ་བློན་འཁོར་ཚོགས་ཀྱིས་བསྐོར་ཞིང་། བར་ན་རྒྱལ་ཕྲན་རྗེ་བོའི་དཔོན་ཚོགས་ཀྱིས་བརྒྱན། འདབས་ན་འབངས་མི་སེར་ཚོགས་ཀྱིས་ལས་ལ་བརྩོན་བཞིན་ཡོད། སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་མཐའ་བཞིའི་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དོ་ཟླར་གྱུར་པ་སྨོས་མེད་ཡིན་ནའང་། མེས་པོའི་ཆོས་འབྱུང་དག་ཏུ་གྲུབ་མཐའི་ཕྱོགས་རིས་ཀྱི་དབང་གིས་ཚིག་འགའ་ལས་གླེང་མེད་པས། དེང་གི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བས་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་མིན་ལའང་དོགས་པ་ཟ་བཞིན་གཏམ་རྒྱུད་ཙམ་གླེང་བ་ལས་དེའི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་དང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རིན་ཐང་སོགས་ལ་ཟུར་མང་པོ་ནས་དཔྱད་པའི་ཉམས་ཞིབ་པ་མཐོང་དཀའ་བས་ཡིད་ཤིན་ཏུ་མུག གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་གྱི་རིང་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐང་དགུང་དང་མཉམ་པ་ཞིག་སྤེལ་ཆེད་དུ། བཀའ་བློན་ཁྲོད་བཞུགས་པའི་སྐུ་གཤེན་དག་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་དབང་ཆ་མང་པོ་བྱིན་ཡོད་ལ། སྐབས་དེར་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་བློན་འབངས་ཀྱི་འགལ་ཟླ་དང་གེགས་བར་ཆད་སྣ་ཚོགས་སེལ་བ་ལ་སྐུ་གཤེན་དག་གི་ནུས་པ་ཆེན་པོ་དེ་འདྲ་གཞན་གྱིས་འདོན་ཐབས་བྲལ་བས། རྒྱལ་པོ་ཤིན་ཏུ་དགྱེས་ཏེ་གཤེན་བཙུན་པའི་གཙིགས་བྱིན་པ་ནི། 《དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན》དུ། སྐུ་ལ་གཙིགས་བྱིན་ཏེ། དབུ་སྐྲ་སིལ་མ་རྩེ་རྒྱལ་ལ་བཅད་ཅིང་གཏུབ་ཏུ་མེད་པ་དང་། དར་སེང་དཀར་པོའི་འགྱིང་ཐོད་ལ། བྱ་རྒྱལ་རྒོད་ཀྱི་ལྡེམ་ཕོད་བཙུགས་པ་དང་། གཡི་དཀར་དང་སྤྱང་དཀར་གྱི་སླག་པ་ལ། སྟག་གཟིག་གུང་གསུམ་གྱི་ཐོང་ཁ་བཏགས་པ་དང་།ཟ་འོག་གི་ལྷམ་ལ་དངུལ་དཀར་གྱི་ཆག་སྒོག་བཏགས་ཏེ། གདན་ཁ་ནས་ཆིབས་ལ་འབབ་འཛེགས་བྱེད་དོ། ། གསུང་ལ་གཙིགས་བྱིན་པ་ནི། གཤེན་ངག་ཚིག་གསུམ་མ་སྨྲས་བར་དུ། རྒྱལ་བློན་སྨྲ་བརྗོད་བྱེད་པ་མེད། ནང་པར་བྲོ་ལ་གཤེགས་ཙམ་ན། རྔ་གཤང་ཐེངས་གསུམ་མ་བསྒྲགས་ཚེ། རྒྱལ་བློན་གྲོས་ལ་འབྱོན་དབང་མེད། གཤེན་གླུ་ཐེངས་གསུམ་མ་བླངས་པར། རྒྱལ་བློན་བྲོ་གླུ་ལེན་དབང་མེད། ཐུགས་ལ་གཙིགས་བྱིན་པ་ནི། ལྷ་རིགས་གཤེན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ལ། ཁ་གཉེར་བྱས་ན་ཁ་བཀྲལ། མིག་ཟུར་བལྟས་ན་མིག་བྲུ། སྣ་གཉེར་བྱས་ན་སྣ་བཅད། སྐུ་ལ་བསྡོས་ན་སྟོང་ཐང་དགུ་བརྒྱ། གཉའ་ཡུས་བདུན་བརྒྱ།ལག་དམར་དངོས་སུ་འབུལ་བ། བརྐུས་པའི་ནོར་ཆད་རང་འགྱུར་དགུ་རུ་གཅོད། སྟོང་ཁྲལ་གྱི་ཐང་རྒྱལ་པོ་དང་མཉམ་པར་བྱས་སོ། །བར་གྱི་གོང་ལ་བཙན་པོའི་གདན། གཡས་གྲལ་ལ་བོན་དང་གཡོན་གྲལ་ལ་བློན་པོ་སྡོད་པ་དང་། དམངས་ཕལ་བ་ནི་འོག་ནས་བཀའ་སྡོད་དོ། །བདེ་སྐྱིད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཏེ། རྒྱལ་གྱི་སྐུ་འཚོ། བློན་གྱི་བུ་གསོ། ཤི་བ་གནས་སུ་འདུར། དད་པ་ཅན་ལྟ་སྤྱོད་ཀྱིས་འདྲེན། ཤིན་ཏུ་དར་ཞིང་གཉན་པར་བཞུགས་སོ། ། [24] ཞེས་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་ལུང་ཞིག་དྲངས་པ་ལས་སྐབས་དེར་རྒྱལ་པོ་ལས་སྐུ་གཤེན་དབང་ཆ་མཐོ་བ་གསལ་ཞིང་། གོང་གི་ལུང་བཞིན་དུ་སྐུ་གཤེན་དག་ལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ལ་ཐད་ཀར་དུ་ལག་བསྲིང་ཆོག་པའི་གོ་སྐབས་བྱིན་པ་རེད། སྐུ་གཤེན་དག་གིས་རང་ཉིད་ལ་སྲིད་དབང་གི་གོ་གནས་ངེས་ཅན་ཐོབ་ཆེད་དང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་སྲིད་ལ་ཐེ་གཏོགས་བྱེད་ཆེད། དམུ་ཐག་གི་རིག་གནས་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་ཏེ་ལོ་ཆུང་བཙན་པོ་ནར་མ་སོན་བར་དུ་སྲིད་དབང་ཡོད་ཚད་བདག་གིར་བཟུང་བ་ནི་གོང་དུ་ཟུར་ཙམ་བསྟན་ཟིན་པ་བཞིན་ལགས་པས། གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་རྗེས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་རིང་ལ་སླེབས་དུས། སྐུ་གཤེན་གྱི་དབང་ཆ་ཇེ་ཆེར་གྱུར་ཏེ་ཆབ་སྲིད་བསྒྲུབ་པ་ལ་གེགས་བར་ཆད་མུ་མཐུད་དུ་བཟོས་རྐྱེན། བཙན་པོས་རང་ཉིད་ཀྱི་སྲིད་དབང་རང་ཉིད་ལ་ཐོབ་ཆེད་དང་རྒྱལ་སྲིད་འཆོར་བའི་ཉེན་ཁ་བཟློག་པར་དམིགས་ཏེ། ཕོ་བྲང་གི་བཀའ་བློན་གྱི་གོ་གནས་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་སྐབས་བཞིན་དུ་བཅོས་ཏེ་སྐུ་གཤེན་དག་གི་སྲིད་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ལ་ཕོག་ཐུག་བཟོས་པ་འདི་ལྟར། 《དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན》དུ། དབང་ཆེན་ལས། རྒྱལ་གྲི་རུམ་བཙན་པོ་གླེན་པའི་རིང་ལ། གཤེན་པོ་དང་རྒྱལ་པོའི་བར་དུ་སྙན་ཕྲ་ཞུགས་ཏེ།[25] ཞེས་པ་ལྟར་སྐུ་གཤེན་དང་བཙན་པོའི་བར་ནང་འགལ་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ནས་བཙན་པོའི་བསམ་བློར་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བྱུང་སྟེ། སྐུ་གཤེན་དག་བཀའ་བློན་ལས་ཕབ་སྟེ་སྤྱིར་བཏང་གི་ཆོས་ལུགས་པ་བཞིན་དུ་བཏང་བ་ནི། བཙན་པོའི་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིའི་ཐོད་བརྒལ་ཞིག་ཡིན་ལ་བཙན་པོ་རང་ཉིད་ཀྱི་སྲིད་དབང་ཕམ་པའི་རྒྱུ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་ངེས་སོ། །
རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་བཅོས་བསྒྱུར་བྱེད་པའི་ཁྲོད་ལམ་ལུགས་གཙོ་བོ་ཞིག་དོར་བ་ནི། གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་སྐབས་བརྒྱུད་འོང་བའི་ལྷ་སྲས་དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་ཙམ་ལོན་ཚེ་ཡབ་རྒྱལ་པོ་དགུང་དུ་གཤེགས་དགོས་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་ཡིན་ཞིང་། གྲི་གུམ་བཙན་པོས་ལམ་ལུགས་དེ་བཅོས་བསྒྱུར་བྱེད་ཆེད་དུ་བསམ་བློའི་རྒྱབ་རྟེན་གཞན་ཞིག་འཚོལ་དགོས་པ་དེ་ཡིན་ལ། བཙན་པོས་ཐོག་མར་ཕྱོགས་བཞིའི་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་དག་ལ་ཕོ་ཉ་མངགས་ཏེ་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་གཞན་ཞིག་རྩད་གཅོད་བྱས་ཤིང་། ཤར་ཕྱོགས་རྒྱའི་ཡུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའང་ནང་པའི་བསྟན་པ་འདི་ཡིན་ཞིང་། བྱང་ལི་ཡུལ་ལ་སོགས་སུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའང་ནང་བསྟན་ཡིན། ལྷོ་རྒྱ་གར་ཕྱོགས་སུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའང་ནང་བསྟན་ཡིན་ཕྱིར། བཙན་པོས་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱལ་སྲིད་ཡང་བསྐྱར་གཞན་ལ་མི་ཤོར་བའི་ཆེད་དང་རྒྱལ་ཁབ་སྐྱོང་བ་ལ་ཆོས་ལུགས་གཞན་ཞིག་ངེས་པར་མཁོ་སྙམ་སྟེ་ནང་བསྟན་སྤེལ་རྒྱུ་ཐུགས་ཐག་བཅད་དེ། ནམ་ཞིག་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་བཀའ་བློན་གཙོ་བོ་དག་ལ་གསང་བའི་ཚོགས་འདུ་གལ་ཆེན་ཞིག་འཚོགས་ནས། དོན་གལ་ཆེན་གཉིས་གྲོས་བསྡུར་གྱིས་ཐག་བཅད་པའི་གཅིག་ནི་སྐུ་གཤེན་ས་མཐར་སྤྱུགས་རྒྱུ་དང་ཅིག་ཤོས་ནི་བོན་ཆོས་བསྣུབས་ཏེ་ནང་ཆོས་སྤེལ་རྒྱུ་དེའོ། །ཚོགས་འདུ་ལ་རྒྱལ་བློན་རྣམས་དང་ཆེད་དུ་གདན་དྲངས་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་བན་དེ་བཅས་ཞུགས་ཡོད་དེ། 《དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན》ལས། བློན་པོ་ལི་བཙན་བཞེར་ཞེས་བྱ་བ་ན་རེ། ཀྱེ་རྗེ་རྒྱལ་བཙད་པོ་ལགས། དབུའི་ཞྭ་ཆེ་ན་ལུས་པོ་རྔུལ་གྱིས་ལྕི། ཟས་ཞིམ་པོ་ཟོས་དྲག་ན་སྐྱུགས་བྲོ། ཤིག་འཁྱམ་རྐང་ལ་ཞུགས་ན་སྤྱི་བོའི་གཙུག་སྙེག བོན་པོ་མགོ་མཐོ་ན་རྗེའི་མངའ་ཐང་ཁྱེར་ཞེས་ཟེར་རོ། །རྒྱ་གར་གྱི་བནྡེ་རཏྣ་སིངྔྷ་བྱ་བ་ན་རེ།…གཤེན་པོ་རྣམས་ནི་དབུ་མཐོ་ལ་དྲགས་པ་ཆེ། ད་ལྟ་རྒྱལ་གཤེན་དོ་མཉམ་ཙམ་གདའ་སྟེ། སྲས་དབོན་རྣམས་ཀྱི་སྐུ་རིང་ལ། རྒྱལ་སྲིད་བོན་གྱིས་ཁྱེར་བར་མཆིས་ཟེར་རོ། །ཡང་བློན་པོ་ཟིང་པ་རཏྣ་བྱ་བ་ན་རེ།…གཤེན་པོ་མཐའ་རུ་སྤྱུག་པའི་བཀའ་མཆིད་གསུང་བར་ཞུ་ཞེས་གླེང་ངོ་། །[26] ཞེས་པ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་ཚ་ཚ་འུར་འུར་གྱི་གཏམ་གླེང་ཁྲོད་རྒྱལ་པོས“ང་ཡི་རྒྱལ་སྲིད་དང་ཁྱེད་ཀྱི་བོན་སྲིད་གཉིས་ཙམ་མངའ་རིས་འདི་རུ་མི་ཤོང་བ་འདྲ“[27]ཞེས་སྐད་གསང་མཐོན་པོས་སྤྱི་སྡོམ་མཛད་དེ་སྐུ་གཤེན་རྣམས་ལས་འགའ་ཞིག་མ་གཏོགས་གཞན་རྣམས་ས་མཐར་སྤྱུགས་སོ། །དོན་ཆེན་ཅིག་ཤོས་དེ་ཡང་གོང་གི་ལུགས་བཞིན་གྱིས་ཐག་བཅད་དེ་བསྟན་པའི་མིག་བརྗེ་རྒྱུའི་འགན་ཁུར་གཙོ་བོ་ལ་རྒྱ་གར་གྱི་བན་དེ་རཏྣ་སིངྔྷ་བྱ་བ་བཞག་ཅིང་། སྐབས་དེ་དང་བསྟུན་ནས་བཙན་པོས་ཀྱང་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིའི་ལམ་ལུགས་ཁྲོད་ཀྱི་ལྷ་སྲས་དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་ཐོག་སྲིད་ཁྲིར་འགོད་པའི་ལུགས་སྔར་བཞིན་སོར་བཞག་བྱས་ཤིང་། ཡབ་རྒྱལ་པོ་གསོན་སྲེག་བྱེད་པའམ་དམུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ནས་དགུང་དུ་གཤེགས་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་རྩ་མེད་དུ་བཏང་ངོ་། །
གྲི་གུམ་བཙན་པོས་སྤུར་རྒྱལ་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་དུས་བདེ་ཞོད་འཇགས་སུ་བཏང་ནའང་། ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་རིང་མེས་པོ་དག་གིས་རྒྱུད་འཛིན་དར་སྤེལ་གནང་བའི་བསམ་པའི་རྒྱགས་ཕྱེའམ་བསམ་བློའི་སྲོག་ཤིང་དེ་ཉིད་རྒྱབ་ཏུ་དོར་ཏེ་བསྟན་པ་གཞན་ཞིག་སྤེལ་རྒྱུ་ནི་དེ་འདྲའི་ལས་སླ་བོ་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། ལོ་ངོ་འགའི་རིང་ལ་བསམ་བློའི་འགལ་ཟླའམ་མི་མངོན་པའི་བསམ་བློའི་འཐབ་རྩོད་རབ་དང་རིམ་པར་བྱུང་བ་ནི། རྩད་པ་མ་རུལ་ན། ལོ་མ་མི་སྐམ་ཞེས་པའི་དཔེ་བཞིན་དུ་གྱུར་ཏེ། བཙན་པོའི་ཕོ་བྲང་ནང་གི་བཀའ་བློན་དང་ཕྱིའི་དཔོན་རིམ་འབངས་མིའི་ཁྲོད་ཕྱོགས་ཁག་གཉིས་སུ་གྱེས་ནས། ལ་ལས་བཙན་པོར་རྒྱབ་སྐྱོར་གནང་བ་དང་ལ་ལ་ཁ་གཏད་དུ་འགྲེང་སྟེ་ངོ་རྒོལ་བྱས་པའི་གནས་ཚུལ་ཛ་དྲག་ཏུ་གྱུར། བཙན་པོ་རང་ངོས་ནས་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་མ་འོངས་པའི་སྲིད་ལུགས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་། ཆོས་སྲིད་འགལ་ཟླར་གྱུར་པའི་མིག་སྔར་གྱི་གནས་བབ་དག་ལ་དམིགས་ཏེ་རང་གི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིའི་ལམ་ལུགས་བཅོས་བསྒྱུར་བྱེད་པའི་གོམ་ཁ་མ་ལྷོད་པར་དམ་པོར་བཟུང་སྟེ། རྒྱལ་ཁབ་ཆོས་ཀྱིས་མི་སྐྱོང་སྲིད་ཀྱིས་སྐྱོང་བར་བྱ་བའི་ལམ་ཕྱོགས་གསར་པ་ཞིག་བསྟན་པ་དེ་ནི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལྟ་བའི་ཐད་ནས་བརྗོད་ན་གསར་བརྗེའི་ལམ་ལུགས་ཡང་དག་ཅིག་ཡིན་ནའང་། སྐབས་དེའི་འབངས་མིའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཚད་གཞི་དང་བསྡུར་ན། ཞྭ་ཆེ་དྲགས་ན་མགོ་བོས་མི་ཐེག་པ་བཞིན་དུ་གྱུར་པས་དང་ལེན་དཀའ་ཁར། རྒྱལ་པོའི་ཐུགས་སུ་གདོན་ཞུགས་ཤིང་བློན་པོའི་བློ་ནོར་བས་སེམས་ཅན་སྤྱིའི་བསོད་ནམས་བྲི་བའི་དུས་སུ་སླེབས་སོ་ཞེས་འབངས་མི་ཀུན་གྱིས་གླེང་ཞིང་། 《དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན》ལས། མགོ་ལ་རྭ་སྐྱེས་མཆེ་སྡེར་ཅན། སྐྱུར་འཐུང་མཚོན་ཐོགས་གདོན་གྱིས་བརླམས།[28] ཞེས་བཙན་པོའི་མི་ཚེའི་མཛད་པར་སྡོམ་ཚིག་བཀོད་པ་སོགས་ནི་སྲིད་དབང་ཕམ་པའི་རྒྱུ་གཙོ་བོ་ཡིན་ཞིང་། སྐབས་དེའི་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་རྒྱལ་ཕྲན་ཁྲོད་མྱང་རོ་ཤམ་པོའི་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་རྗེ་བོ་ལོ་ངམ་ལས་ཁ་རྗེ་དབང་ཐང་བཙན་པ་ཞིག་མེད་ལ། རུ་དཔུང་གི་གྲངས་ཀྱང་བཙན་པོ་དང་ཕལ་ཆེར་མཉམ་ཞིང་། བཙན་པོའི་བཀའ་ཇི་བཞིན་བརྩི་སྲུང་དང་ལེན་མི་བྱེད་པའང་ཁོ་རང་ཡིན་པས། གྲི་གུམ་བཙན་པོས་རུ་དཔུང་གི་དཔུང་སྟོབས་ཡོད་ཚད་དྲངས་ཏེ་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་རྗེ་བོ་ཆམ་ལ་ཕབ་ནས་གཅིག་གྱུར་ཡང་དག་ཅིག་མཛད་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་ཡོད་ཀྱང་། མཐར་བཙན་པོའི་རུ་དཔུང་ཐམས་ཅད་ལོ་ངམ་གྱིས་བརླགས་ཤིང་རྒྱལ་པོ་ཉིད་ཀྱང་གྲི་རུ་བཀྲོངས་ཁར། རྒྱལ་པོའི་པུར་ཟངས་བརྒྱ་ཁ་སྤྲོད་ཀྱི་ནང་དུ་བཅུག་སྟེ་གཙང་ཆུའི་གཞུང་ལ་བཏང་བས་གཅིག་གྱུར་གྱི་འཆར་གཞི་རླབས་ཆེན་ཕར་ཞོག་བཙན་པོའི་རྒྱལ་སའང་ལོ་ངམ་ལ་ཤོར་རོ། །དེ་དུས་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ནི་བསྣུབས། ཡབ་མེས་ཀྱི་ལུགས་སྲོལ་ནི་གཏོར། སྤུར་རྒྱལ་གྱི་སྲིད་དབང་ནི་ཤོར། དམུ་ཐག་ནི་ཆད། བང་སོ་ནི་བྱུང་། ཉེས་དམིགས་ཡོད་ཚད་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྟེང་ལ་ལྷུང་བས། རྗེས་རབས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་མི་སྣ་འདི་ལ“ཅི་ཕྱིར་གྲི་རུམ་བཙད་པོ་ནི། ། དང་པོ་བཙས་པ་ནམ་གྱི་གུང་ལ་བཙས། །ལུས་ལ་གྲི་རྟགས་བཅུ་གསུམ་ཡོད། །དཔྲལ་བར་ཁྲག་གི་སྨེ་བ་ཡོད། །འཁོར་དུ་མཚོན་ཆ་སྣ་དགུ་ཡོད། །སྤྱོད་ནི་དྲག་རྩལ་ལོག་ཆོས་སྤྱོད། །ལྷ་རུ་ཚངས་པ་བརྒྱ་བྱིན་བསྟེན། །ལུས་ལ་གྲི་རྟགས་ཡོད་པས་ན། །དེ་ཡི་ཕྱིར་ན་གྲི་ཞེས་བྱ། །ནམ་གྱི་གུང་ལ་བཙས་པས་ན། །དེ་ཡི་ཕྱིར་ན་རུམ་ཞེས་བྱ།།“[29]ཞེས་དང་། ཡང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དུ། “དྲྀ་གུམ་བཙན་པོ་སྐུ་ཆུང་བའྀ་ཚེ་མཚན་ཇྀར་གདགས་ཤེས། མ་མ་གྲོ་ཞ་མ་སྐྱི་བརླིང་མ་ལ་དྲིས་ན། མ་མའྀ་མཆིད་ནས། སྐྱྀ་བྲག་མར་བ་ནྀ་རྙིལ་ཏམ་མ་རྙིལ། དང་མ་འབྲི་སྤངས་ནྀ་མྱེས་ཚིག་གམ་མ་ཚིག མཚོ་དམ་ལེ་དབལ་མཚོ་ནི་སྐམས་སམ་མ་སྐམས་ཤེས་མཆྀ། བྲག་མ་རྙྀལ། མཚོ་ཡང་མ་སྐམས། སྤང་ཡང་མྱེས་མ་ཚིག་ཅེས་བགྱིས། མ་མ་གྲོ་ཞ་མ་རྒས་ནས་རྣ་ལོག་པར་ཐོས་སྟེ། བྲག་ཀྱང་རྙིལ། སྤང་ཡང་མྱེས་ཚིག མཚོ་ཡང་སྐམས་ཤེས་ཐོས་ནས། འོན་ཏང་ཆུ་དགུམ་སྲི་དགུམ་གྱྀས། དྲྀ་གུམ་བཙན་པོར་མཚན་ཐོག་ཤིགས་ཆེས་མཆི་ནས། དྲྀ་གུམ་བཙན་པོར་མཚན་བཏགས“[30]ཞེས་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་སྐྱེས་མ་ཐག་ནས་བཀྲ་མི་ཤིས་ཤིང་རྒྱལ་སྲིད་ཉམས་པར་འགྱུར་བའི་སྔ་ལྟས་ཅན་ཞིག་ཡིན་པའི་གཏམ་རྒྱུད་གསར་པ་ཞིག་བསྣན་ཞིང་། གོང་དུ་གླེང་ཟིན་པའི་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་རྗེ་བོ་ལོ་ངམ་དང་འཐབ་པའི་གཡུལ་འགྱེད་དེ་ལའང་ལྷ་སྒྲུང་དང་རྟོག་བཏགས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་བརྒྱན་ནས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་རྣམ་པས་ད་ལྟའི་བར་བརྒྱུད་སྤེལ་བྱས་ཡོད་ལ། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་འདི་གཉིས་ཀྱིས་འོ་སྐོལ་རྗེས་རབས་པར་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ནི་སྐྱེས་མ་ཐག་ནས་སྡིག་ཅན་ཞིག་ཡིན་པས་རྣམ་སྨིན་ལས་ཀྱི་གྲི་ཁར་བཀྲོངས་འོས་ཤིང་། ཡབ་མེས་ནས་བརྒྱུད་པའི་དམུ་ཐག་གཅོད་མཁན་དང་བང་སོ་ས་ལ་བཏབ་པའི་ཉེས་ཅན། སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་སྡུག་ལ་སྦྱར་པའི་འགོང་བོར་བརྩི་བའི་བག་ཆགས་ངན་པ་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་སྟེར་བར་བྱེད་པ་ལས་གཞན། སྐབས་དེའི་མི་སེར་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་བསྣུབས་པའི་ཕྱོགས་རིས་ཀྱི་ན་ཟུག་གིས་བཙན་པོ་འདིས་རང་རེའི་སྤུར་རྒྱལ་ལ་བཞག་པའི་མཛད་རྗེས་བླ་མེད་དག་སྤྲིན་གྱིས་ཉི་འོད་སྒྲིབ་པར་བྱས་ཤིང་། ངན་ཁག་ཡོད་ཚད་རྒྱལ་པོའི་མིང་གདགས་ཚུལ་ནས་བྱ་བཞག་དག་ལ་དཀྲིས་པར་བྱས་པ་ནི་བོད་རྒྱལ་ཞེ་གཉིས་པ་འུ་དུམ་བཙན་གྱིས་ནང་ཆོས་བསྣུབས་རྗེས་བྱ་རོང་ཁ་ཤོར་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་བཙན་པོ་འུ་དུམ་ལ་སྦྱར་བ་དང་གཅིག་ཏུ་མཐུན་ནོ། །
མདོར་ན་དཔྱད་རྩོམ་འདི་ལས་ཡབ་རྒྱལ་པོ་དགུང་དུ་གཤེགས་རྐྱེན་སྲོག་ཤིང་དུ་བཟུང་ནས་ཐོག་མར་དམུ་ཐག་གི་བྱུང་རྐྱེན་དང་། དེ་ནས་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་འགལ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ལ་རྐྱེན་བྱས་ནས་གནམ་གྱི་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་སོགས་ལ་མཆོད་པའི་མཆོད་བཀུར་རིག་གནས( 祭祀文化)དང་། སྐྱེ་དངོས་དང་སྲོག་ཆགས་དག་ལ་རྣམ་ཤེས་ཡོད་པར་འདོད་པའི་མཐུ་སྟོབས་བཀུར་བསྟིའི་རིག་གནས( 图腾崇拜)བྱུང་། ད་གཟོད་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ནུས་པར་བརྟེན་ནས་གནམ་ལས་བབས་པ་དང་གནམ་དུ་གཤེགས་ནུས་པའི་འདུ་ཤེས་ཆགས་ཏེ། དབང་བསྒྱུར་མཁན་གྱིས་སྤྱི་བོར་དམུ་ཐག་བཏགས་ཏེ་དམུ་ཐག་ཅན་དེ་རིགས་རྒྱུད་ཚོ་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཙུག་རྒྱན་དུ་གྱུར། འདུ་ཤེས་དེའི་དབང་གིས་དམུ་ཞེས་པ་བོད་ཀྱི་རུས་ཆེན་དུ་གྱུར་ཏེ་དབང་མཛད་བཅུ་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་བར་དང་དེ་ནས་གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་བར་དུ་དབང་བསྒྱུར་མཁན་དམུ་ཐག་ལ་བརྟེན་ནས་གནམ་ལས་བབས་པ་དང་གནམ་དུ་གཤེགས་པར་འདོད་པའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་རིམ་བཞིན་ལམ་ལུགས་སུ་གྱུར་ཚུལ་གསལ་བཀྲོལ་བྱས་པ་དང་། མཇུག་མཐར་གྲི་གུམ་བཙན་པོས་མ་འོངས་པའི་སྲིད་ལུགས་ལ་དམིགས་ཏེ་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་རིང་ལ་དར་བའི་དམུ་ཐག་གི་རིག་གནས་འདུ་ཤེས་དེ་རྩ་མེད་དུ་བཏང་བ་སོགས་ལ་རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ཐབས་ལམ་ལ་བརྟེན་ཁུལ་གྱིས་དཔྱད་པ་ཙམ་བགྱིས་པ་ལ་བསམ་འཆར་གསོང་བོར་གནང་རྒྱུ་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུའོ། །
ཟུར་བལྟའི་དཔྱད་གཞི།
[1] [6]ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར། ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད། [M] བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988:146.148.
[2] [3] [15] [18]མཁས་པ་ལྡེའུ། ལྡེའུའི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། [M] བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987:238.226.154.236.
[4] ཞུ་ཉི་མ་གྲགས་པ་སོགས། བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། [Z] བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010:133.
[5] [17] [30] འབྲི་གུང་རིན་པོ་ཆེ། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། [M] སྲོང་བཙན་དཔེ་མཛོད་ཁང་། 2010:64.73.108.
[17] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ་དྲི་མེད་འོད་ཟེར། ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང་། [M] བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991:217.
[8] ཨུ་རྒྱན་གླིང་བས་གཏེར་ནས་བཏོན་པ། བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ། [Z] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1990：113．
[9][11][14] མཁར་རྨེའུ་སོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་གསུང་སྙན། [Z] རྒྱལ་བཙུགས་མི་རིགས་རིག་པའི་དངོས་མང་བཤམས་སྟོན་ཁང་། 2002:225.203.91.
[10][24][25][26][27][28][29] སྟོན་པའི་མཛད་རྣམ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྐོར། [Z] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010:250.288.289.291.291.292.290.
[12][16] གྱི་ལུང་བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོ་དང་གྱི་ལུང་ཐུགས་མཆོག་རྡོ་རྗེ། མགོ་ལོག་རུས་མཛོད། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1994:112.112.
[13]མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་འབུམ། [M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2009:427.
[19]ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན། བོད་ཡིག་རྡོ་རིང་ཞིབ་འཇུག [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012:43.
[20][21][22] མི་རོ་རྩེ་སྒྲུང་། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1994:30.33.33.
[23]ཤཱཀྱ་རིན་ཆེན་སྡེ། ཡར་ལུང་ཇོ་བོའ་ིཆོས་འབྱུང་།[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012:36.
