ནང་དོན་གནད་བསྡུས། གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་སུ་གཞོལ་ཐབས་མེད་པའི་གླེང་གཞི་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ནའང་། ད་ཡོད་ཞིབ་འཇུག་གི་འབྲས་བུ་ལས་དེ་འབྲེལ་གྱི་གནད་དོན་སྐོར་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་ཁ་གསལ་བ་ཞིག་ཆགས་མེད། ལར་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་བན་བོན་ཆོས་འབྱུང་དག་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ཞིང་ཕན་ཚུན་དཔྱད་བསྡུར་བགྱིས་ན། གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་དུ་ལི་ཐེ་སེ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ། ཡང་ན་ཐོ་གར་དང་ལིའི་ལོ་ཙཱ་བ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་ཏེ་ད་ལྟའི་ཀསྨི་ར་ས་ཁུལ་ནས་ལི་ཡུལ་དང་། དེ་ནས་མངའ་རིས། དེ་ནས་ལྷོ་ཁ་བརྒྱུད་དེ་ཁྱེར་ཡོང་ཞིང་། དེའི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་ཐེག་ཆེན་གྱི་མདོ 《འཕགས་པ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》དང 《སྤང་ཀོང་ཕྱག་རྒྱ་བ》 ཐུགས་ཀྱི་རྟེན་དུ་གྱུར་པའི་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་དང་མ་ཁྱི་ཡིག་དྲུག་རང་བྱོན་གྱི་རྡོ་སྟེ་མུ་དྲའི་ཕྱག་རྒྱ། སྙིང་བོ་ཡིག་དྲུག(གསེར)བྲིས་མ་བཅས་འདུས་པའི་སྡོམ་ཚིག་འགོད་ཐུབ་པར་མ་ཟད། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དབུ་བརྙེས་པའི་རྟེན་འབྲེལ་ཡིན་ཞིང་བོད་ཀྱི་སྤྱན་རས་གཟིགས་དད་མོས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པའང་ཐག་གཅོད་ཐུབ།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། གཉན་པོ་གསང་བ། བྱུང་ཚུལ། ངོས་འཛིན། ལོ་རྒྱུས་དོན་སྙིང་། ①
དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས། K203ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་། A རྩོམ་ཡིག་སྒྲིག་ཨང་། 1005 2089(2018)04 --031-- 11
དང་པོ། གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་བྱུང་བའི་དུས་ལ་དཔྱད་པ།
བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་རྒྱ་གར་རིག་གནས་ཀྱིས་ཕྱོགས་གང་མང་ནས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཤིང་། ལོ་རྒྱུས་ལ་དོ་སྣང་མི་བྱེད་པ་ནི་དེའི་ནང་གསེས་ཤིག་ལགས་ཏེ། དེའི་རྐྱེན་གྱིས་ལོ་རྒྱུས་དོན་རྐྱེན་དང་མི་སྣ་གང་མང་ཞིག་ནི་ལྷ་སྒྲུང་གི་རང་བཞིན་ཅན་ནམ་ལོ་ཚིགས་ཀྱི་གསལ་ཁའང་ཡེ་ནས་བཏོད་མེད་པས་ངོས་འཛིན་དང་ཞིབ་འཇུག་ལ་དཀའ་གནད་བཟོས་འདུག དཔེར་ན། སྐབས་སུ་བབ་པའི་བརྗོད་དོན་ཏེ་གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་བར་ཡང་བཞེད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་གང་མང་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ཏུ་གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་ཚུལ་གྱི་ཐད་དུ་བཤད་ཚུལ་གཙོ་ཆེ་བ་བརྒྱད་ཙམ་འདུག་ཅིང་། དེ་ལས་ལོ་ཚིགས་ཆེས་སྔ་བ་ནི་ཕུག་ལུགས་ལྟར་ཤིང་བྱའི་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་304དང་། ཆེས་འཕྱི་བ་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་མཁས་པ་དགའ་བྱེད》ལྟར་ས་སྤྲེལ་ཏེ་སྤྱི་ལོ་468ཡིན་པར་འདོད་པ་ནི་གཤམ་གྱི་རེའུ་མིག་ལྟར་རོ། །
གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་བྱུང་བའི་ལོ་ཚིགས་ཁག་ཅིག①
འདི་གཉིས་བར་ལོ164ཡོད་ཅིང་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཞི་པའི་མགོ་ནས་ལྔ་པའི་བར་ཡིན་པ་དང་། འདི་དག་ལས་ལོ་ཚིགས་ཡང་དག་པ་གང་ཡིན་དམིགས་སུ་བཀར་ནས་བཤད་དཀའ་ནའང་། སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་དང་བཙན་པོ་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་གཉིས་དུས་མཉམ་ཡིན་པ་ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ན་ཐས་བརྩམས་པའི《རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང》དུ་བཀོད་པ་དང་། སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱི་འཁྲུངས་ལོའི་སྐོར་ཉི་ཧོང་གི་མཁས་པ Haku《uཡིས་སྤྱི་ལོ310 400②ལ་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཡོད་པས། (གཞན་མི་མཐུན་པ་ཡོད་ནའང་ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་ལས་མ་འདས།) བཙན་པོ་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་ཡང་དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་དུ་བཞུགས་པ་ངེས། ལར་གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་བྱུང་བའི་ལོ་ཚིགས་ནི་དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་གཏན་འཁེལ་བྱས་ན་ལུང་རིགས་གང་གིས་ཀྱང་མི་གནོད། Alexanderཡིས་ཀྱང“ད་ཡོད་མཚོན་བྱེད་དུ་འོས་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དག་ལ་གཞི་བཅོལ་ན། 《འཕགས་པ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པའི་མདོ》ནི་དུས་རབས་བཞི་པའི་དུས་མཇུག་དང་དུས་རབས་ལྔ་པའི་དུས་མགོར་ཀསྨི་རའི་ས་ཁུལ་དུ་བརྩམས་གྲུབ་བྱུང་།”③ ཞེས་སྡོམ་ཚིག་གི་ཚུལ་དུ《འཕགས་པ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པའི་མདོ》ཡི་ཐོག་མའི་བྱུང་དུས་དང་འབྱུང་ཡུལ་གཏན་ལ་ཕབ་འདུག་པར་གཞིགས་ན། གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་མདོ་འདི་བྱུང་ནས་རིང་བོ་མ་ལོན་པའི་དུས་མཚམས་ཏེ་དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་བོད་ཡུལ་དུ་ཁྱེར་ཡོང་བ་ཤེས་ཐུབ།
གཉིས་པ། གཉན་པོ་གསང་བ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ།
གཅིག ལྷ་སྒྲུང་གི་བཤད་ཚུལ།
གཉན་པོ་གསང་བ་བྱུང་ཚུལ་ལ་ལྷ་སྒྲུང་གིས་བསྲེས་པའི་གནམ་ལས་བབས་ཚུལ་གྱི་བཤད་རྒྱུན་ནི་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ཀུན་ཏུ་རྒྱུག་ཆེ་ཤོས་ལགས་ཏེ། 《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་བོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》དུ། “རྗེ་གཉའ་ཁྲི་ནས་རྒྱལ་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད་ན། ཁྲི་ཐོག་རྗེའི་སྲས། ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་བྱོན་ཏེ་སྐུ་བྱེད་ཤིན་ཏུ་མཚར་བ། སྙན་ཤལ་ལ་མཐོ་རེ་ཡོད་པ་ལྷའི་བུ་ཕོ་འདྲ་བ་ཞིག་བྱོན། མཚན་ཡང་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་སྙན་ཤལ་དུ་གྲགས་པའོ། །བོན་པོ་ཅོ་བོན་གསང་སྐྱེས་ཀྱིས་སྐུ་བསྲུངས་སོ། །རྒྱལ་པོ་དེའི་སྐུ་རིང་ལ་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་དབུ་བརྙེས་པ་ལགས་ཏེ། ཕོ་བྲང་ཡུན་བུ་ལྷ་སྒང་གི་སྐུ་མཁར་གྱི་སྟེང་ན། དགུང་ལོ་དྲུག་ཅུ་བཞེས་པ། མུ་འགྲམ་སོ་སོང་བ་ཞིག་གདུགས་ལ་བཞུགས་པ་ལ། ནམ་མཁའ་ནས་ཚུར་ལ་ཉི་མའི་ཟེར་དང་འགྲོགས་ནས་འོད་ཟེར་སྣ་ལྔའི་སྣ་ལ། རིན་པོ་ཆེའི་ཟ་མ་ཏོག་གི་ནང་དུ་གསེར་གྱི་གླེགས་བམ་མུ་ཏའི་ཕྱག་རྒྱ་དང་བཅས་པ་ཞིག་ཐོག་བབས་སུ་བྱོན་པ་ལས། དེ་རྒྱལ་པོས་ཁ་ཕྱེ་ནས་གཟིགས་པས་གླེགས་བམ་ཞིག་འདུག་སྟེ། དེ་ཆོས་དང་བོན་གང་ཡིན་ངོ་མ་ཤེས་ཀྱང་ངོ་མཚར་ཆེ་བ་ཞིག་འདུག་སྟེ། དེ་ཆོས་དང་བོན་གང་ཡིན་ངོ་མ་ཤེས་ཀྱང་ངོ་མཚར་ཆེ་བ་ཞིག་འདུག་གོ སྤྲུལ་པ་ཡིན་པར་ནི་ཤེས་ཏེ་གཉན་ཞིང་ཡིད་དུ་འོང་བས་ལེགས་ཤིང་བསྟོད་པའི་གནས་སུ་གོ་ནས། མིང་གཉན་པོ་གསང་བ་ཞེས་བྱ་བར་བཏགས་སོ།”④ ཞེས་གསུངས་པ་གཙོ་བྱས་ཏེ《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》དང་། 《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ།》 《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་།》 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ།》 《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་།》《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན།》 《དེབ་ཐེར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས།》 《དེབ་ཐེར་དམར་པོ།》 《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ།》 《སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་།》 《གཞན་སྡེའི་དོན་ལྔ།》 《བྱམས་མ།》 སོགས་བན་བོན་གྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ཁག་ཏུ་ཚིག་ཟིན་གྱི་བཤད་སྟངས་མི་འདྲ་བ་ཙམ་ལས་གནམ་ལས་བབས་ཚུལ་ནི་ཀུན་གྱིས་རང་ལུགས་སུ་བཟུང་བ་ཤ་སྟག་ཡིན་པས་རྒྱས་པར་མ་སྤྲོས་སོ། །
གཉིས། སྐྱེས་བུས་བསྣམས་ཡོང་ཚུལ།
གནམ་ལས་བྱུང་ཚུལ་དེ་གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་བྱུང་བའི་བཤད་རྒྱུན་རྒྱུག་ཆེ་ཤོས་ཡིན་ནའང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བའི་ཁྲོད་དུ་བཤད་ཚུལ་དེ་ལ་གདོང་གཏོད་མཁན་མེད་པ་མ་ཡིན་ཏེ། ནེའུ་པཎྜི་ཏས་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་སུ“ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་གྱི་སྐུ་དྲིན་ལ། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་དབུ་བརྙེས་པ་ཡིན་ལ། དེའི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་ཏུ་བཤད་ན། སྐྱེས་བུ་དམ་པ་དེས་རྒྱལ་སྲིད་འཛིན་པའི་ཚེ། ལི་ཐེ་སི་དང་ཐོ་གར་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ་གཉིས་ཀྱིས། རྒྱ་གར་པཎྜི་ཏ་མཁས་པ་ལེགས་བྱིན་སྤྱན་དྲངས་ནས་བྱོན་ཏེ། རྒྱལ་པོ་ལ་ཆོས་གསུངས་པས། བོད་ན་ཡི་གེ་མེད་པའི་སྟབས་ཀྱིས་མ་བཏུབ་ནས། ཟ་མ་ཏོག་སྐོད(བཀོད)པ། སྙིང་པོ་ཡི་གེ་དྲུག་མ(འདི་ཤོག་དྲིལ་སེར་པོ་ནའོ།) གསེར་གྱིས་བྲིས་པ(ལན་ཚའི<ལཉྫའི﹥ཡི་གེ)གཅིག་ལ་མུ་ཏྲའི(དྲའི)ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་ནས་རྒྱལ་པོ་ལ་ཕུལ་ཏེ། འདི་ལ་ཕྱག་དང་བསྐོར་བ་དང་། མཆོད་པ་བགྱིས་ལ་གསོལ་བ་ཐོབ། གང་འདོད་པའི་བྱིན་རླབས་འབྱུང་གིས། ངས་བོད་དུ་གདད(བསྡད)ཀྱང་ཕན་མི་ཐོགས་པར་འདུག་གསུངས་ནས་རྒྱ་ནག་ཏུ་བཞུད་དོ། །གཡོམ་རྒྱུག་ལ་བརྟེན་པ་ཕལ་བ་ནི། སྤང་ཀོང་ཕྱག་བརྒྱ་པ་ཉི་ཟེར་ལས(ལ)བཅིངས(བཅིབས)ཏེ་ཕོ་བྲང་གི་ཡང་ཐོག་ཏུ་བྱོན་ནོ་ཞེས་གནམ་ལས་བབས་པར་སྨྲ་བ་ནི་བོན་པོས་ལྷད་བཅུག་པ་ཡིན་ནོ།”⑤ ཞེས་གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་ལི་ཐེ་སི་དང་ཐོ་གར་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་གྱི་པཎྜི་ཏ་ལེགས་བྱིན་སྤྱན་དྲངས་ནས་དེས་རྟེན་རྫས་ཁ་ཤས་ལ་ཕྱག་རྒྱ་བཏབ་སྟེ་རྒྱལ་བོར་ཕུལ་བར་གསུངས་པར་མ་ཟད། གནམ་ལས་བབས་ཚུལ་ལའང་བོན་པོས་ལྷད་ཞུགས་པ་ཡིན་ཞེས་སྨད་པའི་ཚུལ་བསྟན་འདུག་ལ། འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ་གྱིས་ཀྱང 《དེབ་སྔོན》དུ་ནེའུ་པཎྜི་ཏའི་ལྟ་བ་ལུང་དྲངས་ནས་རྒྱབ་སྐྱོར་གྱི་ཚུལ་བསྟན་ཡང་ཚིག་ཟུར་གྱི་སྟེང་དུ་འགྱུར་བ་བྱུང་སྟེ། ཁོང་གིས“ནེལ་པ་པཎྜི་ཏ་ན་རེ། བོན་པོ་ནམ་མཁའ་ལ་དགའ་བས་ནམ་མཁའ་ནས་བབས་ཟེར་བ་བོན་གཏམ་ཡིན་གྱི། དོན་ལ་པཎྜི་ཏ་བློ་སེམས་འཚོ་དང་། ལོ་ཙཱ་བ་ལི་ཐེ་སེས་ཆོས་དེ་དག་ཁྱེར་འོངས་པ་ལ། རྒྱལ་པོས་ཡི་གེ་མི་ཤེས་ཤིང་དོན་མ་གོ་བས་པཎྜི་ཏ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་ཕྱིར་ལོག་ཟེར་བ་དག་པ་འདྲ་སྟེ།”⑥ ཞེས་ནེའུ་པཎྜི་ཏས་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ་ཞེས་པ་པཎྜི་ཏར་གསུངས་ཤིང་། ལི་ཐེ་སེ་ལོ་ཙཱ་བ་ཡིན་པར་སྨྲ་བ་མ་ཟད། རྒྱ་གར་གྱི་པཎྜི་ཏ་ལེགས་བྱིན་སྤྱན་དྲངས་པ་ཟུར་ཙམ་ཡང་གླེང་མེད་པར་ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་ཁྱེར་ཡོང་བར་སྐད།
གཞན་ཡང་། བོན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས》ཞེས་པའི་ནང་དུ་སུས་བསྣམས་ཡོང་བའི་མཚན་བཀོད་མེད་ཀྱང་འབྱུང་ཁུངས་རྒྱ་གར་ཡིན་པ་གསལ་བར་བསྟན་ཏེ། “རྒྱལ་པོ་དེའི་སྐུ་རིང་ལ་རྒྱ་གར་ནས་བོད་དུ་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་ལ་དམུ་ཏའི་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་པ་ཞིག་འདི་ཆོས་ཀྱི་མཆོད་རྟེན་ཡིན་ཟེར་ནས་སྟོན་པ་གཅིག་བྱུང་། རྒྱལ་པོས་ཀྱང་མཆོད་རྟེན་སྟོན་པ་དེ་ལ་མ་བཀག་པས། ཆོས་ཞེས་བྱ་བ་ཡང་ཡོད་པར་འདུག་ཟེར་བ་བྱུང་ངོ་། །ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་སྙན་ཤལ་དང་རྣོ་ཟ་མང་མོ་རྗེའི་སྲས་རྒྱལ་ཁྲི་སྣ་ཟུང་བཙན། བློན་པོ་བླག་ཐོ་རྗེ་དང་སྣུབ་སྨོན་རེ་བ་བཟུང་གཉིས་ཀྱིས་བས། སྐུ་གཤེན་ཞང་ཞུང་གི་བོན་པོ་ཚ་ལ་རྒྱུང་གིས་མཛད། དེ་ཙམ་ན། དམ་པའི་ཆོས་ཟུར་ཙམ་ཞིག་བྱུང་ནས། བོན་བློན་སྣུབ་སྨོན་རེ་བཟུང་ཅན་གྱིས་སྤྱད་པས། ནད་ཡམས་དང་མུ་གེ་སད་སེར་བྱུང་། རྒྱལ་ཡང་སྐུ་ཚེ་ཐུང་པས། དེ་ནས་ཡང་ཆོས་བསྣུབས།”⑦ ཞེས་གསུངས་པ་ནི་ཕལ་ཆེར་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་དག་ལས་སྐྱེས་བུ་ཞིག་གིས་ཁྱེར་ཡོང་བར་སྨྲ་བའི་ཐོག་མ་ཡིན་པས་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་མི་དམན་པ་ལྡན། གཞན་ཡང་གྲུབ་མཐའི་འཐེན་འཁྱེར་གྱི་དབང་གིས་ནང་བསྟན་ལ་མཆོད་པས་ནད་ཡམས་དང་མུ་གེ་བྱུང་ཟེར་བ་ནི་བན་ཕྱོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་་དང་རྦད་དེ་མི་མཐུན་པས་ཞིབ་འཇུག་གི་རིན་ཐང་ལྡན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་རེད། གོང་དུ་དྲངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་གསུམ་པོའི་ཁྲོད་དུ་འགོས་ལོས་རྒྱ་གར་གྱི་སྐྱེས་བུ་ཞིག་ཕེབས་པ་དངོས་སུ་བཀོད་མེད་ནའང་སྐྱེས་བུ་གཞན་དེ་གཉིས་ཡུལ་ཕྱོགས་གཞན་གྱི་མིར་ངོས་བཟུང་བ་ཚིག་ངོས་ལས་རྟོགས་ཐུབ་ཅིང་། ཁོང་གི་ཁུངས་བཅོལ་ཡུལ་ནེའུ་པཎྜི་ཏ་ཡིན་པས་སྐྱེས་བུ་དེ་གཉིས་རྒྱ་གར་ནས་ཡིན་པ་དང་གཉན་པོ་གསང་བའང་དེ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་ནས་ཁྱེར་ཡོང་བ་རང་བཞིན་གྱིས་གྲུབ་འདུག འོན་ཏེ་ལྟ་ཚུལ་འདི་དང་ཅུང་མི་མཐུན་པ་ནི་ཀློང་ཆེན་པས་སྦྱར་བར་གྲགས་པའི《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》དུ“ཁ་ཅིག་ན་རེ། གཞན་རྣམས་དེ་ལྟར་ཡིན་མོད་ཀྱི། ཆོས་བྱོན་ལུགས་ནི་གནམ་ནས་བབས་པ་དེ་བོན་ལུགས་བྱ་བ་མ་དག་པ་ཡིན་ཏེ། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས《སུམ་ཟུར་བཞི་སྟེངས་རྙིང་བ》ལས། རྒྱལ་པོ་དེའི་རིང་ལ་ཐོ་དཀར་དང་། ལིའི་ལོ་ཙཱ་བ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་མཁན་པོ་ལི་བྱིན⑧གདན་དྲངས་ཏེ་བྱོན་ནས། རྒྱལ་པོ་ལ་ཆོས་བཤད་ཀྱང་། བོད་ལ་ཡི་གེ་མེད་པས། བསླབ་ཏུ་མ་བཏུབ་ཅིང་དར་བར་མ་ནུས་ནས། སྐུའི་རྟེན་དུ་རིགས་ལྔའི་ལུགས་སྐུ་ཚར་གཅིག་གསུང་གི་རྟེན་དུ་སྤང་ཀོང་དང་གཙུག་ཏོར་དྲི་མེད། ཐུགས་ཀྱི་རྟེན་དུ་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་བང་རིམ་ལྔ་པ་དང་། དེ་རྣམས་ལ་རིགས་ལྔའི་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་ནས་འདི་ལ་མཆོད་པ་གྱིས་གསུངས་ནས་མཁན་པོ་རྒྱ་ནག་ཏུ་བཞུད། རྒྱ་གར་ནས་ཆོས་བྱོན། རྒྱ་ནག་ནས་ཧྭ་ཤང་བྱོན་ཏེ་དབུ་བརྙེས་པར་གྱུར་ཏོ་ཞེས་ཟེར་རོ།”⑨ ཞེས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ《སུམ་ཟུར་བཞི་སྟེངས》ཞེས་པར་ཁུངས་བཅོལ་ནས་གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་རྒྱ་ནག་གི་མཁས་པ་ལི་བྱིན་བྱ་བས་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་པ་ཀོང་དུ་གསུངས་་ནའང་རྗེས་སུ་རྒྱ་གར་ནས་ཆོས་བྱོན། རྒྱ་ནག་ནས་ཧྭ་ཤང་བྱོན་ཞེས་བོད་དུ་ནང་བསྟན་རྒྱ་གར་ནས་བྱུང་བར་བཞེད་ཅིང་། དེས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་བོད་དུ་དབུ་བརྙེས་པའི་རྟེན་རྫས་ཏེ་གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་མཁས་པ་ལི་བྱིན་གྱིས་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་པ་ཙམ་ཡིན་གྱི། རྒྱ་ནག་ནས་ཁྱེར་ཡོང་བ་མ་ཡིན་པར་ཁུངས་རྒྱ་གར་ཡིན་པ་ཤུགས་ནས་བསྟན་ཡོད། གང་ལྟར་གོང་དུ་དྲངས་པའི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ནང་དུ་གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་རྒྱ་གར་ནས་སྐྱེས་བུ་ཞིག་གིས་བསྣམས་ཡོང་བར་ཀུན་འཆམ་མོ།།
གསུམ། མཐའ་དཔྱད།
གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་བྱུང་ཚུལ་ལ་གནམ་ལས་བབས་པ་དང་སྐྱེས་བུས་བསྣམས་ཡོང་བའི་བཤད་རྒྱུན་མི་མཐུན་པ་གཉིས་ཡོད་པ་ལས། སྔ་མ་ནི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱིས་ཕྱུག་པའི་གསུང་སྒྲོས་ཡིན་པར་འདོད་དེ། ཆོས་ལུགས་སོ་སོའི་བྱུང་འཕེལ་ལ་ཕྱིར་མིག་གིས་ལྟ་དུས་ལྷ་སྒྲུང་གིས་བསྲེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་གང་མང་མང་བདོག་པ་ནི་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་རིག་གནས་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན། རྒྱ་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དབུ་བརྙེས་པའི་ཚུལ་ཡང་སྤྱི་ལོ68ལོར་མིན་གོང་མའི་མནལ་ལམ་དུ་དཔག་ཚད་དྲུག་དང་ལྡན་པ། དབུ་ནས་འོད་དཀར་བོ་འཕྲོ་བའི་གསེར་མི་ཞིག་རྨིས་པ་བློན་པོས་སངས་རྒྱས་རེད་ཞུས་པ་རྐྱེན་བྱས་རྒྱ་གར་ལ་མི་མངགས་ཏེ་ཆོས་ཞུས་པ་ལྟ་བུ་དང་། ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་ངོས་ནས་བཤད་ནའང“ལྷ་སྒྲུང་དང་ལོ་རྒྱུས་ཡིན་ཁྱབ་མཉམ་མིན་ཡང་ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་སྟེང་ནས་ལོ་རྒྱུས་ཚུར་སྣང་བྱེད་ནུས་པར་མ་ཟད། འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་མི་རིགས་གང་ཡིན་ཡང་དེའི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་ལྷ་སྒྲུང་དང་འབྲལ་ཐབས་མེད།”⑩ ཅེས་གསུངས་པ་ཇི་བཞིན་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་སྐོར་ཞིག་གིས་ནང་བསྟན་གྱི་ཆེ་བ་འདོན་ཕྱིར་གཉན་པོ་གསང་བ་གནམ་ལས་བབས་པར་བཤད་ནའང་། བོད་བཙན་པོའི་ནང་བསྟན་དང་ཐོག་མར་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་ཚུལ་དང་གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་ཅི་ཞིག་ཡིན་པ་བཅས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དན་རྟགས་བཞག་པས་ང་ཚོས་ཀྱང་བླང་དོར་ལ་འཇུག་ལྡོག་ཚུལ་་བཞིན་འཇུག་པར་བྱའོ།།
དེ་ནས་གང་ཟག་གིས་བསྣམས་ཡོང་བ་ནི་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས》ལས་ཐོག་མར་གསུང་བར་འདོད་དེ། དེབ་དེའི་ནང་དུ་མཚན་སོགས་གསལ་བོར་བཀོད་མེད་ནའང་རྒྱ་གར་ནས་སྐྱེས་བུ་ཞིག་གིས་ཁྱེར་ཡོང་བ་གསལ་བོར་བསྟན་འདུག ལྷག་པར་ཡིག་ཆ་དེ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་ཡར་སྔོན་གྱི་ཡིག་ཆ་ཡིན་པ་ཐག་ཆོད་པས་དཔྱད་གཞིའི་་རིན་ཐང་ཤིན་ཏུ་ཆེ། གཉན་པོ་གསང་བ་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་སྐྱེས་བུ་འགའི་མཚན་བགྲངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་སྔ་ཤོས་ནི་ནེའུ་པཎྜི་ཏའི《སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ》ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་ལི་ཐེ་སེ་དང་ཐོ་གར་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ་ཞེས་པ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་གྱི་པཎྜི་ཏ་ལེགས་བྱིན་སྤྱན་དྲངས་ནས་དེས་གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་བཞག་པར་བཤད། འོན་ཀྱང་འགོས་ལོའི《དེབ་སྔོན》དུ་ནེའུ་པཎྜི་ཏའི་གསུང་དྲངས་དུས་པཎྜི་ཏ་བློ་སེམས་འཚོ་དང་། ལོ་ཙཱ་བ་ལི་ཐེ་སེས་ཆོས་དེ་དག་ཁྱེར་འོངས་ཞེས་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ་པཎྜི་ཏར་གསུངས་ཤིང་ལི་ཐེ་སེ་ལོ་ཙཱ་བར་བསྙད་ནས་ཚིག་ཟུར་གྱི་སྟེང་ནས་ནེའུ་པཎྜི་ཏ་དང་ཅུང་མི་མཐུན་པར་མ་ཟད། དེ་གཉིས་ཀྱིས་གཉན་པོ་གསང་བ་བོད་དུ་བཞག་པར་བཞེད། ད་ལྟ་སྐྱེས་བུ་འདི་དག་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཤིན་ཏུ་དཀོན་པས་ལུང་ལ་བརྟེན་ནས་སྒྲུབ་ཐབས་བྲལ་ནའང་། ལོ་ཙཱ་བ་དང་པཎྜི་ཏའི་མཚན་རྟགས་འགྱུར་བ་ནི་སྐྱེས་བུ་དེ་གཉིས་ལོ་ཙཱ་བ་ཡིན་ལ་པཎྜི་ཏ་མིན་པའི་ངེས་པའང་མེད་པས་སྐྱོན་ཆེན་པོ་མེད་པར་བསམས་ཤིང་། རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་པ་ལེགས་བྱིན་སྤྱན་དྲངས་ཚུལ་གསུང་མེད་པ་ནི་དམ་པ་འདིས(འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ) 《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》ནང་ཐོ་དཀར་དང་། ལིའི་ལོ་ཙཱ་བ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་མཁན་པོ་ལི་བྱིན་གདན་དྲངས་ཞེས་བཀོད་པ་མཐོང་ནས་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག་པ་མིན་ནམ་བསམས། དེ་ཡང《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》ནང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ《སུམ་ཟུར་བཞི་སྟེངས》ཞེས་པར་ཁུངས་བཅོལ་བར་བཤད་ནའང་ཡིད་ཕངས་པ་ཞིག་ལ་ཡིག་ཆ་འདི་ད་ལྟ་བརླགས་ཟིན་པ་འདྲ། དེའི་ནང་དུ་ནེའུ་པཎྜི་ཏའི་ལྟ་བ་དང་མི་མཐུན་ས་འདུག་སྟེ། ཐོག་མར་ལོ་ཙཱ་བའི་མཚན་ལིའི་ཞེས་པར་འགྱུར་ཞིང་ཐོ་དཀར་ནི་ནེའུ་པཎྜི་ཏའི་ས་མིང་ཞིག་ལ་ངོས་བཟུང་བ་དང་མི་མཐུན་པར་སྐྱེས་བུ་ཞིག་ལ་ངོས་བཟུང་བར་མ་ཟད། འབྲི་སྟངས་ཀྱང་‘གར་’ནས་‘དཀར་’དུ་འགྱུར། གཞན་ནེའུ་པཎྜི་ཏས་རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་པ་ལེགས་བྱིན་གྱིས་གཉན་པོ་གསང་བའི་ཁུངས་སུ་གཏོགས་པའི་རྟེན་རྫས་ལ་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་པར་བསྙད་པ་དང་མི་མཐུན་པར《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》དུ་རྒྱ་ནག་གི་མཁན་པོ་ལི་བྱིན་ཞེས་པས་རྟེན་རྫས་དེ་དག་ལ་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་པར་བཞེད། གང་ལྟར་འདི་ལས་དམ་པ་འདི་གཉིས་ཀྱིས་དངོས་སུ་རྒྱ་གར་རམ་རྒྱ་ནག་ནས་ཁྱེར་ཡོང་བ་མ་ཡིན་པར་ཁོང་གཉིས་ཀྱི་སྔོན་དུ་ལི་ཐེ་སེ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ།⑾ ཡང་ན་ཐོ་གར་དང་ལིའི་ལོ་ཙཱ་བས⑿བསྣམས་ཡོང་བར་ངེས། ཡང་ཞིབ་འཇུག་པ་ཆ་རིས་སྐལ་བཟང་ཐོགས་མེད་ཀྱིས“ལི་བྱིན་ཟེར་བ་ ‘罗什’དེ་རྒྱའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་པོ་བཞིའི་ཡ་གྱལ་ཀུ་མ་ར་ཤིའི་བསྡུས་མིང་ཡིན་ཞིང་། དུས་སྐབས་དེར་ལི་ཡུལ་ས་ཆར་ནང་བསྟན་ཤིན་ཏུ་དར་ཡོད་པས་ཁོང་རང་བོད་དུ་ཕེབས་ངེས་ཆེ་ཞེས་དོགས་སློང་མཛད་འདུག འོན་ཀྱང་ཁོ་བོ་བཞེད་ཚུལ་འདིར་འཐད་པ་མིན་ཏེ། གཅིག་ནས་སྒྲ་གདངས་ཉེ་བ་ཙམ་གྱིས་སྐྱེས་བུ་ཞིག་སྐྱེས་བུ་གཞན་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ན་ནོར་ཉེན་ཆེ། གཉིས་ནས་གལ་ཏེ་ཀུ་མ་ར་ཤི་ལྟ་བུའི་གྲགས་པ་འབར་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་དུས་དེར་བོད་དུ་ཕེབས་ན་བོད་རྒྱ་གང་རུང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ངམ་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་སོགས་སུ་འཁོད་དགོས་པས་དེ་ལྟར་མེད་པ། གསུམ་ནས་ནེའུ་པཎྜི་ཏའི་ཆོས་འབྱུང་དང་ལྷག་པར་དུ་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་བཅུ་གཅིག་བར་དུ་སྦྱར་བར་གྲགས་པའི་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས》ཞེས་པའི་ནང་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་སྐྱེས་བུ་ཞིག་གིས་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་བོད་དུ་ཁྱེར་ཡོང་བ་གསལ་བོར་བཀོད་འདུག་པར་གཞིགས་ན་ཀུ་མ་ར་ཤི་ལི་ཡུལ་ནས་བོད་དུ་ཕེབས་ཤིང་གཉན་པོ་གསང་བ་བཞག་པའི་བཤད་ཚུལ་ནི་རྐང་ཚུགས་དཀའ། ཡིན་ན་ཡང་། ལི་ཐེ་སེ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ། ཡང་ན་ཐོ་གར་དང་ལིའི་ལོ་ཙཱ་བས་གཉན་པོ་གསང་བ་གནས་གང་དང་གང་བརྒྱུད་དེ་བོད་ལ་ཁྱེར་ཡོང་བའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་དུས། ལི་ཡུལ་བརྒྱུད་ནས་བོད་དུ་ཁྱེར་ཡོང་ཤས་ཤིན་ཏུ་ཆེ། Alexanderཡིས《འཕགས་མ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པའི་མདོ》ནི་དུས་རབས་བཞི་པའི་དུས་མཇུག་དང་དུས་རབས་ལྔ་པའི་དུས་མགོར་ཀསྨི་ར་ས་ཁུལ་དུ་བྱུང་ཞེས་པ་ལྟར། དེའི་དུས་སུ་ཀསྨི་ར་ས་ཁུལ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། གནས་དེར་ཐེག་པ་ཆེ་ཆུང་གཉིས་ཀ་དར་ཚུལ་ཡང 《ཧྥ་ཤན་ལམ་ཡིག》ལས་གསལ་བ་ལྟར། ལི་ཐེ་སེ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ། ཡང་ན་ཐོ་གར་དང་ལིའི་ལོ་ཙཱ་བས་རྒྱ་གར་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་ཏེ་ད་ལྟའི་ཀསྨི་ར་ས་ཁུལ་ནས་གཉན་པོ་གསང་བ་ཐོགས་ཏེ་དར་གོས་ཚོང་ལམ་བརྒྱུད་ལི་ཡུལ་ལ་ཕེབས་པ་དང་། དེ་ནས་མངའ་རིས། དེ་ནས་ལྷོ་ཁའི་ཡུམ་བུ་བླ་མཁར་ལ་ཕེབས་ཏེ་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་གཞུང་ཕྱོགས་ལ་ཕུལ་བར་འདོད། རྒྱུ་མཚན་ནི། གཅིག་ནས་སྐབས་དེར་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་རྒྱ་གར་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་སུ་དར་བ་མ་གཏོགས་ད་ལྟའི་རྒྱ་གར་གྱི་ལྷོ་བྱང་ཕྱོགས་སུ་དར་མེད་པས་བལ་བོ་དང་འབྲུག་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀྱི་ལམ་ཐིག་བརྒྱུད་ནས་བོད་ཡུལ་དུ་ཐེག་ཆེན་ཆོས་སྐོར་གྱི་མདོ་དག་ཁྱེར་ཡོང་བའི་སྐལ་བ་ཤིན་ཏུ་ཕྲ། གཉིས་ནས་སྐབས་དེའི་རྒྱ་གར་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་ནས་ཐད་ཀར་དུ་མངའ་རིས་བརྒྱུད་ནས་ལྷོ་ཁར་ཕེབས་དཀའ་སྟེ། ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་དང་ཁུ་ནུ་རི་རྒྱུད་ཀྱིས་བཀག་ཡོད་པའི་ཕྱིར། གསུམ་ནས་སྐབས་དེར་ལི་ཡུལ་དུ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་དར་བར་མ་ཟད། དར་གོས་ཚོང་ལམ་ཡང་ཤིན་ཏུ་སྟབས་བདེ་ཆགས་ཡོད་པས་གཉན་པོ་གསང་བ་ལམ་ཐིག་དེར་བརྒྱུད་ནས་བོད་ཡུལ་དུ་བྱུང་ཤས་ཆེ། གང་ལྟར་ལུང་དང་དྲང་ལྡོག་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་རིགས་པས་དཔྱད་ན། གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་ལི་ཐེ་སེ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ། ཡང་ན་ཐོ་གར་དང་ལིའི་ལོ་ཙཱ་བས་རྒྱ་གར་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་ཏེ་ད་ལྟའི་ཀསྨི་ར་ས་ཁུལ་ནས་དར་གོས་ཚོང་ལམ་བརྒྱུད་དེ་ལི་ཡུལ་དང་། དེ་ནས་མངའ་རིས། དེ་ནས་ལྷོ་ཁར་ཕེབས་ཤིང་བོད་ཀྱི་གཞུང་ཕྱོགས་ལ་ཕུལ་བར་འདོད་དོ།།
གསུམ་པ། གཉན་པོ་གསང་བའི་ངོས་འཛིན་སྐོར་གྱི་དཔྱད་ཞིབ།
གཅིག བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དག་གི་ངོས་འཛིན།
དེ་ཡང་གཉན་པོ་གསང་བའི་སྐོར་གྱི་དོགས་གཞི་གཞན་ཞིག་ནི་དེའི་ངོས་འཛིན་གྱི་ཆ་ནས་ཡིན་ཏེ། ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་ཡར་སྔོན་དུ་ནང་བསྟན་བོད་ཡུལ་དུ་དབུ་བརྙེས་པའི་རྟེན་འབྲེལ་ལ་རྒྱ་གར་བས་དོན་དངོས་སུ་ཅི་ཞིག་བཞག་པ་དང་། དམིགས་ཡུལ་ཅི་ཡིན་པ་སོགས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོགས་གཞི་སྐོར་ཞིག་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་འཚོལ་བ་མ་གཏོགས་ཐབས་གཞན་མེད། གནའ་དེང་གི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དག་གིས་གཉན་པོ་གསང་བར་ངོས་འཛིན་ཅི་རིགས་བྱས་འདུག་པས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་སྡོམ་ཚིག་ཅིག་དགོད་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་དཀའ། དེའི་ཕྱིར་འདིར་དུས་རིམ་སོ་སོའི་བན་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དག་གི་བརྩམས་ཆོས་གུང་བསྒྲིགས་ནས་ཕན་ཚུན་དཔྱད་བསྡུར་བྱས་ཏེ་དུས་རིམ་སོ་སོའི་ངོས་འཛིན་ཁྲོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་དང་ཐུན་མིན་གྱི་ཆ་གསེད་བཀྲོལ་སྐོས་གཉན་པོ་གསང་བའི་གསང་བ་བརྟོལ་ན་ལེགས་པར་བསམས། ཐོག་མར་ཞུ་རྒྱུ་ཞིག་ནི་འདིར་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་བཅུ་བདུན་པའི་བར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་གྲགས་ཅན་སྐོར་ཞིག་དྲངས་ཤིང་། དེ་དག་ཀྱང་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་བཅུ་གཅིག་བར་དུས་རིམ་གཅིག་བྱས་པ་མ་གཏོགས། གཞན་དག་ཚང་མ་དུས་རབས་གཅིག་དུས་རིམ་རེར་བས་འདུག དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་ཡན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ལྔ་སྟེ། 《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ།》 དང 《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ།》 《དབའ་བཞེད།》 《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས།》《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ།》 བཅས་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ལས་ཆེས་སྔ་ཤོས་ཡིན་པས་ལོ་ཚིགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་ཀྱང་གཉན་པོ་གསང་བ་དང་ཐག་ཉེ་ཤོས་སུ་གྱུར་འདུག དེ་ཡང《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ།》 དང 《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ།》 ཡི་ཁྲོད་དུ《འཕགས་པ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པའི་མདོ》ནི་གཉན་པོའི་གསང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་འདུག་ཅིང་། 《དབའ་བཞེད།》 དུ“གཉན་པོ་གསང་བ་ཞལ་ཕྱེ་བ་ལས་ཟ་མ་ཏོག་གི་སྙིང་བོ་རྒྱ་གར་གྱི་ཡི་གེ་གསེར་གྱིས་བྲིས་པ་ཅིག་དང་མུ་ཏའི་ཕྱག་རྒྱ་ཅིག་བྱུང་ངོ་། །”⒁ཞེས་བཀོད་འདུག་པར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་སྐྲུན་མཛད་པའི《གངས་ཅན་རིག་མཛོད》དེབང་དྲུག་གི་སྟེང་དུ་ཟ་མ་ཏོག་གི་སྙིང་བོ་ནི་ཡི་གེ་དྲུག་པར་ངོས་འཛིན་མཛད་འདུག་པ་བདེན་པར་སྣང་སྟེ། མདོ་སྡེ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པའི་གཟུངས་སྔགས་ཀྱི་སྙིང་བོར་གྱུར་པ་ཡི་གེ་དྲུག་མ་ལས་མ་འདས་པའི་ཕྱིར། དེབ་འདིར《མདོ་སྡེ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་མེད་ནའང་གོང་གི་ལུང་ཚིག་ལ་བརྟེན་ནས《དབའ་བཞེད།》 རྩོམ་པའི་དུས་སུ་མདོ་འདི་བཞུགས་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད་དེ། གལ་སྲིད་མདོ་འདིའི་བརྗོད་བར་རྒྱུས་ལོན་མེད་པར་ཡི་གེ་དྲུག་མ་ཟ་མ་ཏོག་གི་སྙིང་བོ་ཡིན་ཞེས་བཞེད་ན་གཏན་ཚིགས་ཀྱིས་གནོད་དོ།། གཞན་བཀའ་ཐང་དང་སྒྲ་བསྒྲགས་ནང་དུའང་མདོ་འདི་བགྲངས་མེད། ཐུགས་ཀྱི་རྟེན་དུ་གྱུར་བའི་མཆོད་རྟེན་ནི《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ》མ་གཏོགས་བགྲངས་འདུག་ཀྱང《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》ལས“ཤེལ་གྱི་མཆོད་རྟེན་ཞེས་བཀོད་པ་དེབ་ཐེར་གཞན་དག་ནང་བཀོད་པའི“གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་”དང་ཁྱད་པར་འདུག གཞན་ཡང་ཡིད་གཟབ་དགོས་པ་ཞིག་ནི 《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》དང 《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ》གཉིས་སུ་དགེ་བ་བཅུའི་མདོ་དང་དགེ་བ་བཅུའི་ཁྲིམས་ཡིག་ཅེས་ཐུན་མིན་གྱི་ཡིག་ཆ་གཉིས་དང་། སྔ་མའི་ནང་དུ་རྟེན་འབྲེལ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་མདོ་ཞེས་པ་ཞིག་ཀྱང་བཀོད་འདུག ད་དུང་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་གང་མང་ཁྲོད་བྱུང་བའི“དམུ་ཏའི་ཕྱག་རྒྱ་”ཞེས་པ་ནི་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས》དང 《དབའ་བཞེད》གཉིས་སུ་ཐོག་མར་བྱུང་བ་བཅས་ནི་དུས་རིམ་འདིའི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དག་གི་གཉན་པོ་གསང་བའི་ངོས་འཛིན་ཡིན་ཞིང་ཞིབ་ཅིང་ཕྲ་བ་གཤམ་གྱི་རེའུ་མིག་ལས་ཤེས་པར་བྱའོ།།
དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་བོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》དང《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ》ཡི་ཁྲོད་དུ《མདོ་སྡེ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》གླེང་མེད་ཅིང་། མཆོད་རྟེན་ནི་དེབ་གཉིས་ཀས་དྲངས་ནའང 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང》དུ“གཡུའི་མཆོད་རྟེན་”ཞེས་རྒྱུ་ཆ་གཡུ་ཡིས་བཟོས་པ་བཀོད་འདུག གཞན“མུ་ཏྲའི་ཕྱག་རྒྱ་”ང་ཆོས་འབྱུང་དུ་གསལ། 《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང》དང་《སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ》ནི་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་སྐབས་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ཡིན་ཏེ། འདི་གཉིས་ཀྱི་ནང་དུ་ཆོས་འབྱུང་གཞན་དང་མཐུན་པར《མདོ་སྡེ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》དྲངས་ཤིང་། 《སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ》ཡིས་ཕལ་ཆེར《དབའ་བཞེད》ལ་ཁུངས་བཅོལ་ཏེ་སྙིང་བོ་ཡིག་དྲུག་གསེར་བྲིས་མ་གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་འདུག་པ་མ་གཏོགས་གཞན་སྔ་མའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་དང་མཐུན། དུས་རབས་བཅུ་བཞིའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་དུ་སྔ་མའི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ནང་དུ་དྲངས་པ་དག་བཀོད་ཡོད་པར་མ་ཟད། མི་འདྲ་སའང་ཁ་ཤས་འདུག་སྟེ། ཐོག་མར《དེབ་ཐེར་དམར་པོ》དང《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》གཉིས་ཀྱི་འདོད་ཚུལ་ཚིག་ཟུར་ཙམ་ལས་ཡོངས་སུ་མཐུན་ཞིང་། སྙིང་བོ་ཡིག་དྲུག་གསེར་བྲིས་སུ་བཞེད་མེད་ཀྱང་ནེའུ་པཎྜི་ཏ་ནང་བཞིན་གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་འདུག་ལ། “སྐོས་ཕོར་”ཡང་འདི་གཉིས་ནང་དུ་ཐེངས་དང་པོར་གླེང་། གཞན་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ནི《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》གི་ཁྲོད་དུ་གཙུག་ཏོར་དྲི་མེད་ཅེས་པ་དྲངས་ཤིང་ཕལ་ཆེར་མདོ་ཞིག་ཡིན་པ་འདྲ། བོན་གྱི་ཡིག་ཆ《སྲིད་རྒྱུད》ཁྲོད་སྤང་ཀོང་ཕྱག་རྒྱ་བ་བཀོད་མེད་ཀྱང་ཆོས་སྐོར་མཐུན་པའི་བྱང་ཆུབ་ལྟུང་བཤགས་བཀོད་པ་གཞན་དང་མི་མཐུན། དུས་རབས་བཅུ་བཞིའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་བཞེད་ཚུལ་ཕལ་ཆེ་བ《དེབ་ཐེར་དམར་པོ》དང《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》དང་མཐུན་པས་རེ་རེ་བཞིན་འགོད་པའི་ངལ་བ་འདིར་མི་བ་སྟེ། གཤམ་གྱི་རེའུ་མིག་ལས་གསལ།
བན་བོན་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ཁག་ཏུ་བཀོད་པའི་གཉན་པོ་གསང་བའི་ངོས་འཛིན་གྱི་སྐོར།
གཉིས། མཐའ་དཔྱད།
གོང་དུ་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་བཅུ་བདུན་བར་གྱི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་བཅུ་བདུན་ནང་འཁོད་པའི་གཉན་པོ་གསང་བའི་ངོས་འཛིན་ལ་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་པའི་ལྟ་ཚུལ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། ཐོག་མར《དེབ་ཐེར་དམར་པོ》དང 《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》གཉིས་དབྱེ་མཚམས་བྱས་ནས་དེའི་ཡན་གྱི་གཉན་པོ་གསང་བའི་ངོས་འཛིན་དང་རྗེས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་དུ་ཕྱེ་ན་ལེགས་པར་བསམས། ཅི་ཡིན་ཞེ་ན། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་དེ་གཉིས་ནང་དུ་སྔ་མར་བྱུང་བའི་ཆོས་འབྱུང་ཁྲོད་ཀྱི་ངོས་འཛིན་དག་འདུས་པར་མ་ཟད།ཙིན་དྷ་མ་ཎིའི་སྐོས་ཕོར་ཁ་བསྣན་ནས་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་དེབ་ཐེར་སོགས་སུའང་དེ་ལྟར་འཁོད་འདུག གང་ལྟར་སྤྱིའི་ཆ་ནས་བསྡུར་ཡོང་དུས་གསུང་གི་རྟེན་དུ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་སྐོར《མདོ་སྡེ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》དང 《སྤང་ཀོང་ཕྱག་རྒྱ》གཉིས་འབྲི་སྟངས་ཀྱི་ཁྱད་ཙམ་ལས་ཕལ་ཆེ་བའི་ནང་དུ་ཡོད་པ་དང་། ཐུགས་ཀྱི་རྟེན་དུ་གྱུར་པའི་མཆོད་རྟེན་ལ་གསེར་དང་གཡུ་དང་ཤེལ་གྱི་བཤད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་གསུམ་ཡོད་ནའང་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་ནི་རྒྱུག་ཆེ་ཤོས་ཡིན་པས་བདེན་པར་སྙམ། མུ་ཏྲའི་ཕྱག་རྒྱ་སྟེ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས“མུ་ཏྲའི་ཕྱག་རྒྱ་ཞེས་པ་ཚད་ཁྲུ་གང་ཙམ་གྱི་ནོར་བུའི་རིགས་ཀྱི་རྡོ་ལ་ཡིག་དྲུག་རང་བྱུང་ཅན་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད།”⒂ ཅེས་པའང་ཆོས་འབྱུང་མང་ཆེ་བའི་ནང་དུ་དྲངས་ཕྱིར་གཉན་པོ་གསང་བའི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན་ཤས་ཆེ་ཞིང་། གཞན་སྙིང་བོ་ཡིག་དྲུག་གསེར་བྲིས་མ་ནི་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཆར་གཏན་འཁེལ་བྱེད་ཐུབ་པའི《དབའ་བཞེད》དུ་བྱུང་བར་མ་ཟད། རྗེས་སུ《དེབ་ཐེར་དམར་པོ》དང 《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》བཅས་ཀྱིས་ཁུངས་བཅོལ་ནས་ཡིག་དྲུག(གསེར)བྲིས་མ་གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་པར་བརྟེན། འདི་ལྔ་ནི་གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲུབ་ཆ་སྨོས་མེད་ཡིན་པར་འདོད་དོ། །
གཞན་བགྲོ་བྱའི་གནད་ཁ་ཤས་ཤིག་ཡོད་པ་ནི། ཆོས་འབྱུང་ལས་སྔ་ཤོས《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》དང 《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ》ཡི་ནང་དུ་དགེ་བ་བཅུའི་མདོ་དང་དགེ་བ་བཅུའི་ཁྲིམས་ཡིག་ཅེས་པའི་ཡིག་ཆ་གཉིས་གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་པ་ནི་སྐབས་བསྟུན་གྱིས་ཁ་སྣོན་མཛད་པར་འདོད་དེ། གཅིག་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་གཞན་དག་གི་ནང་དུ་ཡིག་ཆ་དེ་གཉིས་བཀོད་མེད་པ་དང་། གཉིས་ནི་སྲོང་བཙན་སྐམ་པོའི་དུས་སུ་སློབ་དཔོན་ཐོན་མིས་དགེ་བ་བཅུའི་མདོ་བསྒྱུར་ཅིང་བཙན་པོས་ཀྱང་ལྷ་ཆོས་དགེ་བ་བཅུ་གཏན་ལ་ཕབ་པ་སོགས་དགེ་བ་བཅུའི་ཆོས་སྨྲོར་ཤིན་ཏུ་དར་བས་ཆེ་བ་འདོན་ཕྱིར་གཉན་པོ་གསང་བའི་ཁྲོད་དུ་བཞག་ཀྱང་སྲིད། ཡང“ཙིན་དྷ་མ་ཎིའི་སྐོས་ཕོར་”དོན་དངོས་སུ་གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲས་ཡིན་མིན་ནི་བཤད་དཀའ་སྟེ། ཅི་ལགས་ཤེ་ན། དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་བཅུ་གསུམ་བར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་དུ་འཁོད་མེད་པ་དང་། དུས་རབས་བཅུ་བཞིའི་རྗེས་སུ་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་གང་མང་ཁྲོད་དུ་བཀོད་འདུག་ཀྱང་ཁུངས་བཅོལ་ཡུལ《དེབ་དམར》དང་《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》ཡིན་སྲིད། འོན་ཀྱང་དེབ་འདི་གཉིས་ཀྱི་ཁུངས་བཅོལ་ཡུལ་གང་ཡིན་པ་མི་གསལ་བས་ཅིའི་ཕྱིར“ཙིན་དྷ་མ་ཎིའི་སྐོས་ཕོར་”ཞེས་པ་གཉན་པོ་གསང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་པ་དང་། དོན་དངོས་སུ་དེའི་གྲས་ཡིན་མིན་ཡང་དཔྱད་བྱའི་གནད་ཅིག་ཏུ་གྱུར་འདུག་གོ།
གང་ལྟར། དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་ཏེ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ཐེག་ཆེན་གྱི་དུས་རིམ་ལ་སླེབས་པའི་སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་གྱི་སྐྱེས་བུ་གཉིས་ཀྱིས་བོད་དུ་གསུང་གི་རྟེན་དུ་གྱུར་པ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་སྐོར་གྱི་མདོ《འཕགས་པ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》དང《སྤང་ཀོང་ཕྱག་རྒྱ》གཉིས་དང་། ཐུགས་ཀྱི་རྟེན་དུ་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན། གཟུངས་སྔགས་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་རང་བྱོན་གྱི་རྡོ་རིན་པོ་ཆེ་སྟེ་མུ་དྲའི་ཕྱག་རྒྱ་དང་སྙིང་བོ་ཡིག་དྲུག(གསེར)བྲིས་མ་བཅས་བོད་དུ་ཁྱེར་ཡོང་ནས་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་ལ་ཕུལ་བས། “གཉན་པོ་གསང་བ་”ཞེས་མཚན་གསོལ་ནས་ནང་བའི་བསྟན་པ་བོད་བཙན་པོ་དང་ཐོག་མར་འབྲེལ་བ་བྱུང་སྟེ་བོད་ཡུལ་དུ་དབུ་བརྙེས་སོ།།
མཇུག་བསྡུའི་གཏམ།
གཉན་པོ་གསང་བ་ནི་དུས་རབས་བཞི་པ་ནས་ལྔ་པའི་བར་ཏེ་ནང་བསྟན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུ་གྱེས་པ་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་དུས་རིམ་ནས་ཐེག་ཆེན་གྱི་དུས་རིམ་ལ་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་། བོད་རང་སར་བོན་གྱི་རིག་གནས་དར་བའི་སྐབས་སུ་ལི་ཐེ་སེ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་སེམས་འཚོ། ཡང་ན་ཐོ་གར་དང་ལིའི་ལོ་ཙཱ་བ་གཉིས་རྒྱ་ཀར་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་ཏེ་ད་ལྟའི་ཀསྨི་ར་ས་ཁུལ་ནས་དར་གོས་ཚོང་ལམ་བརྒྱུད་དེ་ལི་ཡུལ་དང་། དེ་ནས་མངའ་རིས། དེ་ནས་ལྷོ་ཁར་ཕེབས་ཤིང་བོད་ཀྱི་གཞུང་ཕྱོགས་ལ་ཐེག་ཆེན་གྱི་མདོ《འཕགས་པ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》དང 《སྤང་ཀོང་ཕྱག་རྒྱ》ཐུགས་ཀྱི་རྟེན་དུ་གྱུར་པའི་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་དང་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་རང་བྱོན་གྱི་རྡོ་་རིན་པོ་ཆེ་སྟེ་མུ་དྲའི་ཕྱག་རྒྱ། སྙིང་བོ་ཡིག་དྲུག(གསེར)བྲིས་མ་བཅས་ཕུལ་ནའང་། དུས་དེར་བོད་ཀྱི་གཙོ་རྒྱུག་རིག་གནས་ནི་བོན་གྱི་རིག་གནས་ཡིན་ཕྱིར་འཕྲལ་དུ་དེར་ངོས་འཛིན་དང་དང་ལེན་བྱས་མེད། ཡིན་ན་ཡང་། ནང་བའི་བསྟན་པ་བོད་བཙན་པོ་དང་ཐོག་མའི་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་བ་ནི་དེ་དུས་སུ་ལགས་པས། གཉན་པོ་གསང་བའང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུ་ནང་བསྟན་བོད་ཡུལ་དུ་དབུ་བརྙེས་པའི་རྟེན་འབྲེལ་དུ་འཇོག་ཅིང་། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཀྱི་ཕ་ཆོས་སུ་གྱུར་པའི《མདོ་སྡེ་ཟ་མ་ཏོག་བཀོད་པ》བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཅིང་དེའི་བརྗོད་གཞིར་གྱུར་པའི་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དང་གཟུངས་སྔགས་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་གི་རིག་གནས་ལ་བུ་རབས་ཚ་རྒྱུད་དུ་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་པར་བརྟེན། བོད་མིའི་རིན་ཐང་གི་ལྟ་བ་དང་འགྲོ་འདུག་སྤྱོད་གསུམ་སོགས་ཕྱོགས་གང་ཅིའི་ཐད་དུ་ཤུགས་རྐྱེན་ཟབ་མོ་ཐེབས་པ་ལས། གཉན་པོ་གསང་བ་དང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་བྱུང་འཕེལ་བར་དངོས་སམ་བརྒྱུད་ནས་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད་པར་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་བསྐྱར་སྐྲུན(ནང་བསྟན་རིག་གནས་ཀྱིས་བོན་གྱི་རིག་གནས་ཚབ་བྱེད་པའི་དུས་རིམ)གྱི་བརྒྱད་རིམ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་མི་དམན་པ་ཐེབས་པའང་ངང་གིས་རྟོགས་ཡོང་ངོ་།།
①དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009:2006
②Hakuju Ui. Shiteki -jinbutgu toghite no Miroku oyobi Mujyaku no cyojutsu(The Workg of Maitreye as a histor- ical person and of Asanga). lndo Tetsugaku Kenkyu( studies in lndian Philosophy) . Tokyo. Koshisha. Vol l. Tokyo:1924= 306 414
③ Alexander Stuholme. The origing of Om Mani padme Hum: a study of the Karandacyuha Sutra, Albany: StateUniwrsity of New York Press. 2002: 17
④ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར། ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད།[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2012: 151.
⑤ནེའུ་པཎྜི་ཏ་གྲགས་པ་སྨོན་ལམ་བློ་གྲོས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔ་ལས། སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ་ཞེས་བྱ་བ།[ M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2012:14 -15.
⑥འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ།[ M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1985:63 -64.
⑦དྲན་པ་ནམ་མཁའ། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས་བཞུགས་སོ།[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2010:167 -168
⑧ 《སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ།》 གཙོ་བྱས་པའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དང་དེབ་ཐེརཕལ་ཆེ་བའི་ཁྲོད་དུ་མཁས་པ་འདི་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་པཎྜི་ཏཡིན་པ་ལས་རྒྱ་ནག་གི་མཁན་པོར་བཞེད་ཚུལ་པལ་ཆེར་ནི 《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང་།》 ད་ལྟ་མཐོང་ཆོས་སུ་གྱུར་པའི་ཡིག་ཆ་ཡིན་པ་འདྲ་ལ། དེས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ 《སུམ་ཟུར་བཞི་སྟེངས་རྙིང་པ།》 ལ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་བསྙད་ཕྱིར། 《སུམ་ཟུར་བཞི་སྟེངས་རྙིང་པ།》 ཞེས་པ་ནི་བཞེད་ཚུལ་དེ་ཐོགམར་འཁོད་པའི་ཡིག་ཆ་ཡིན་ཤས་ཆེ།
⑨ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ་དྲི་མེད་འོད་ཟེར། ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང་།[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991:221.
⑩⒀葛剑雄. 周筱赟.历史学是什么 [ M] 北京大学出版社. 2002: 57. 70
⑾ནེའུ་པཎྜི་ཏ། སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ་ཡི་ཁྲོད་ཀྱི་བཞེད་སྲོལ།
⑿ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང་ཁྲོད་ཀྱི་བཞེད་སྲོལ།
⒁བདེ་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྲིགས། རྦ་བཞེད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། དབའ་བཞེད་བཞུགས་སོ།།[ M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2013:237.
⒂དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན།(སྟོད་ཆ)། [ M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2012: 167