འདིར་བོད་ཀྱི་སྨན་བཅོས་ལག་ལེན་ཐོག་མར་ཇི་ལྟར་དར་བ་དང་། བར་དུ་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ། ཐ་མ་གསོ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་ཅན་དུ་ཇི་ལྟར་གོང་འཕེལ་སོང་བ་བཅས་སྐབས་གསུམ་དུ་བསྡུས་ནས་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་བྱུང་འཕེལ་གྱི་གནས་ཚུལ་རགས་ཙམ་སྤྲོ་བར་འདོད་ལ། གསོ་རིག་གི་ཐོག་མའི་བྱུང་ཚུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁ་ཅིག་ནི་འཛམ་གླིང་གསོ་དཔྱད་རིག་པ་དར་ཚུལ་གྱི་སྤྱིའི་ཆོས་ཉིད་ལས་མ་འདས་པས་འདིར་མི་སྤྲོའོ། །
དང་པོ། སྨན་བཅོས་ལག་ལེན་ཇི་ལྟར་དར་བའི་སྐོར།
༡. བོད་ཡུལ་འདི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པའི་ལྟ་བའི་སྒོ་ནས་བཤད་པ།
མིའི་རིགས་ཐོག་མར་བྱུང་བའི་ས་ཆའི་སྐོར་ལ་འཛམ་གླིང་གི་མཁས་དབང་མང་པོས་ས་གཞིའི་གོ་ལ་སྟེང་གནས་པའི་སྲོག་ཆགས་དང་། གླིང་ཆེན་སོ་སོའི་ས་བབ་གནས་སྟངས། སྔ་རྗེས་སུ་རྙེད་པའི་སྤྲ་རིགས་(猿类)དང་། མིའི་སྡེ་ཚན། (Homimdae)གནའ་བོའི་སྤྲ་མི། སྤྲ་མི་བཅས་ཀྱི་འགྱུར་རྡོ་སོགས་ལ་བརྟག་དཔྱད་མཛད་པ་བརྒྱུད། གླིང་ཆེན་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་དང་ལྷག་ཏུ་ཨ་ཤེ་ཡའི་གླིང་ཆེན་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཐོག་མའི་བྱུང་ས་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད། ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་རིང་། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་གནའ་རྫས་མཁས་དབང་དང་ས་གཤིས་ཆགས་ཚུལ་སྨྲ་བ་དུ་མས་གླིང་ཆེན་ཨ་ཤེ་ཡའི་དཀྱིལ་དབུས་སུ་གནས་པའི་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་ངམ་དེའི་ཉེ་འདབས་ས་ཁུལ་ཉིད་འཛམ་གླིང་གི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པར་ཚོད་དཔག་མཛད་ཡོད་པ་སྟེ། དེའང་བོད་ཀྱི་ཡུལ་འདི་བསྐལ་བ་ཡ་ཐོག་ནས་བརྩིས་པའི་ཆེས་གདོད་མིའ་དུས་སུ་ལྟེམ་ལྟེམ་དུ་འཁྱིལ་བའི་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ་(地质学称“特提斯海”也称“古地中海”或“青藏海”)ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ལོ་ངོ་དུང་ཕྱུར་ལྷག་རིང་རིམ་གྱིས་ཆུ་རྣམས་གཞན་དུ་ཐིམ་ཞིང་ཁྱད་པར་ལོ་ངོ་བྱེ་བ་གསུམ་གྱི་སྔོན་དུ་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ས་འགྱུར་(喜马拉雅运动)ཞེས་པ་བྱུང་སྟེ་ཆུ་ཡོངས་སུ་སྐམ་པ་ལས་བོད་ཁམས་ཡུལ་གྱི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་དོད་ཅིང་སྐབས་དེར་རི་རྒྱུད་ཧི་མ་ལ་ཡ་དང་བོད་ཡུལ་གྱི་མཐོ་ཚད་མཚོ་ངོས་ལས་མུས་ཆིག་སྟོང་དུ་མི་སླེབས་ལ། མཁའ་དབུགས་དྲོད་གཤེར་ལྡན་ཞིང་ཚ་ཁུ་ནགས་ཚལ་དུ་གཏོགས་པས་རྒྱ་མཚོ་ལས་སྐམ་སར་བུད་པའི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་འཚོ་ཁམས་དང་ཤིན་ཏུ་འཚམ། དེའང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ས་འགྱུར་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཡུལ་འདི་མུ་མཐུད་འབུར་དུ་དོད་ནས་མཐོ་སྒང་གི་རྣམ་པར་གྱུར་པ་ལས་མཁའ་དབུགས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བྱུང་སྟེ་ཡུན་གྱིས་གྲང་ངར་སྐམ་ཤས་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཅིང་ཚ་ཁུལ་ནགས་ཚལ་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ཡང་ཇེ་ཆུང་ཇེ་ཞན་དུ་སོང་བའི་དབང་གིས་ནགས་ཚལ་ལ་གོམས་ཡོད་པའི་སྤྲ་རིགས་རྣམས་ས་ངོས་ཀྱི་འཚོ་བར་མི་རོལ་ག་མེད་བྱུང་ནས་འཚོ་བ་སྤྱོད་སྟངས་ཡང་གསར་བར་བསྒྱུར་འགོ་བརྩམ་པ་དང་རིམ་གྱིས་གཟུགས་པོར་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་ནས་ག་ལེར་མིའི་རིགས་སུ་གྱུར་པ་རེད། དེ་ལྟར་སྤྲ་རིགས་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་ནས་མིའི་རིགས་སུ་དངོས་སུ་འགྱུར་ཡོད་པའི་དུས་སྐབས་ནི་ལོ་ངོ་བྱེ་བ་གཉིས་ཡས་མས་ནས་ས་ཡ་གསུམ་གྱི་བར་ཏེ་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་འབུར་ཐོན་བྱུང་བའི་དུས་ཚོད་དང་ཏག་ཏག་འཁེལ་ཡོད་སྟབས། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་འབུར་ཐོན་དེ་སྤྲ་རིགས་ནས་མིའི་རིགས་སུ་འགྱུར་བའི་གལ་ཆེའི་ཆ་རྐྱེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་འདུག་པ་དང་། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ལོ་རབས་བདུན་ཅུའི་ནང་། ཀྲུང་གོ་ཚན་རིག་ཁང་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་རྟོག་ཞིབ་ཚོགས་པས་བོད་ལྗོངས་འབྲུ་རུ་རྫོང་དང་སྐྱིད་རོང་རྫོང་སོགས་སུ་ལོ་ངོ་བྱེ་བ་གཅིག་ལྷག་སྔོན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཚོགས་(三蹄马动物群)གྱི་འགྱུར་རྡོ་རྙེད་པ་དང་། འགྱུར་རྡོའི་སྟེང་རིམ་གྱི་སྐྱེས་དངོས་ཟེའུ་འབྲུའི་རྡུལ་ནང་མཆིས་པའི་ཚ་ཁུལ་རྩི་ཤིང་རིགས་ཀྱིས་དུས་དེའི་བོད་ཡུལ་ཉིད་ཚ་ཁུལ་ནགས་ཚལ་དུ་གཏོགས་ཤིང་མཁའ་དབུགས་དྲོད་གཤེར་ལྡན་པ་མཚོན་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཐ་ན་མི་ལོ་ལྔ་སྟོང་ཙམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པའི་ཆབ་མདོ་མཁར་རོའི་གནའ་ཤུལ་གྱི་སྐྱེས་དངོས་ཟེའུ་འབྲུའི་རྡུལ་(孢粉花粉分析与栽培作物研究)སོགས་ཀྱི་བརྟག་ཞིག་ཐོག་ནས་ཀྱང་སྐབས་དེའི་མཁའ་དབུགས་དེང་ལས་དྲོད་གཤེར་ཆེ་བ་ར་སྤྲོད་བྱུང་ཡོད། གཞན་ཉེ་བའི་ལོ་དུ་མར་རྒྱ་གར་དང་ཕ་ཁི་སི་ཐན་གཉིས་འབྲེལ་མཚམས་ཀྱི་ཞི་ལྦ་རི་བོ་(西瓦克拉山)དང་། རང་རྒྱལ་གྱི་ཡུན་ནན། ཀོས་ཀྲིག ཟི་ཁྲོན་སོགས་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་ཉེ་འདབས་མཐའ་འཁོར་དག་ཏུ་གནའ་བོའི་སྤྲ་རིགས་དང་། སྤྲ་མི། གནའ་མི་བཅས་ཀྱི་འགྱུར་རྡོ་རིགས་འབོར་ཆེན་རྙེད་པ་དང་། དེའང་གནའ་རྫས་རིག་གནས་ནི་མང་ཉུང་ལ་མ་བལྟོས་པའི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ལས་ཁེར་རྐྱང་དུ་གནས་པ་ཤིན་ཏུ་དཀོན་པས་ན། གལ་ཏེ་འགོ་བརྩམ་མ་ཐག་ཡིན་པའི་བོད་ཁམས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ལས་ཀ་འདི་ཉིད་གོམ་གང་མདུན་སྤོས་ངང་ས་བབ་མཐོ་སའི་ཕྱོགས་སུ་ཉམས་ཞིབ་བགྱིད་ནུས་ཚེ། འཛམ་གླིང་གི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱི་རྗེས་ཤུལ་ཏེ་ཆེས་གནའ་བོའི་འགྱུར་རྡོ་རིགས་རྙེད་སྲིད་ངེས་ཡིན་ཚུལ་སོགས་ཚན་རིག་གི་ལྟ་བའི་སྒོ་ནས་ཚོད་དཔག་མཛད་པ་ཡོད་པར་གཞིགས་ན། མི་ལོ་ས་ཡ་གསུམ་ཡུན་གྱི་སྤྲ་མི་ནས་མིར་འགྱུར་བའི་གོ་རིམ་རིང་པོ་དེ་ཡང་རང་ས་ཉིད་ནས་བརྒྱུད་དགོས་པ་དང་། དེས་ན་ཨན་ཀི་སིའི་ངལ་རྩོལ་གྱིས་མིའི་རིགས་གསར་བསྐྲུན་བྱས་པ་ཡིན་པའི་གཞུང་ལུགས་ལྟར་རང་རེའི་མེས་པོ་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་འབབ་རྒྱུད་དུ་ངལ་རྩོལ་ལ་བརྟེན་ནས་རང་ཉིད་གསར་བསྐྲུན་དང་། ངལ་རྩོལ་ལ་བརྟེན་ནས་རྡོ་ཆས་གསར་སྐྲུན། ངལ་རྩོལ་ལ་བརྟེན་ནས་དངོས་པོ་དང་བསམ་བློ་གཉིས་ཀྱིས་བསྡུས་པའི་རིག་གནས་ཤེས་བྱ་གསར་སྐྲུན་བྱས་པ་ཡིན་ན། བོད་དུ་ཆེས་གདོད་མའི་དུས་ནས་བཟུང་མིའི་ལྷན་ནུས་དང་ཉམས་མྱོང་སོགས་ལས་རིམ་གྱིས་བྱུང་བའི་སྨན་བཅོས་བྱེད་སྒོ་དར་ཡོད་པ་ནི་སྨོས་མ་དགོས་ཏེ། ཅིའི་ཕྱིར་ན་མིའི་རིགས་བྱུང་བ་ནས་ནད་རིགས་མཆིས་པ་དང་ནད་ཡོད་པས་དེའི་སལ་ཐབས་ལ་བརྩོན་ངེས་པས་སོ། །
༢.བོད་ཀྱི་ས་བབ་གནས་སྟངས་དང་ཆུ་བོའི་འབབ་རྒྱུད་ཀྱི་ཐད་ནས་བཤད་པ།
འཛམ་གླིང་གི་གནའ་བོའི་དཔལ་ཡོན་དར་སྔ་བའི་མི་རིགས་གང་ཞིག་ཡིན་ཡང་གཅིག་མཐུན་གྱི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཡོད་པ་ནི། གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་དེ་ས་བབ་གནས་སྟངས་དང་ཆུ་བོའི་འབབ་རྒྱུད་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཤ་སྟག་སྟེ། ས་བབ་ཀྱི་དབང་དུ་བཤད་ན། སྐད་གྲགས་ཡོད་པའི་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་དར་སའི་ཡུལ་གྲུ་རྒྱ་གར་དང་། ཞི་ལཱ། ཨེ་ཅིབ་སོགས་གང་ཡང་ཨ་ཤེ་ཡ་དང་། ཡོ་རོབ། ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་སྟེ་སྐམ་ས་ཆེན་པོ་ཁོ་ནར་གནས་པ་དང་། ཆུ་རྒྱུད་ཀྱི་དབང་དུ་བཤད་ན། ཧིན་རྡུ་ཆུ་བོའི་འབབ་རྒྱུད་ཀྱི་རིག་གནས་ཏེ་རྒྱ་གར་གྱི་དཔལ་ཡོན་དང་། ས་དབུས་རྒྱ་མཚོའི་ཆུ་རྒྱུད་ཀྱི་རིག་གནས་ཏེ་ཞི་ལཱའི་དཔལ་ཡོན། ཉེའུ་རོ་ཆུ་བོའི་འབབ་རྒྱུད་ཀྱི་རིག་གནས་ཏེ་ཨེ་ཅིབ་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་ཅེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་དང་། དེ་བཞིན་རང་རེའི་བོད་ཡུལ་འདིའང་ས་བབ་ཀྱི་སྒོ་ནས་འཛམ་གླིང་གི་སྐམ་ས་ཆེན་པོ་ཡོངས་ཀྱི་དབུས་འགྱུར་ཨ་ཤེ་ཡའི་གླིང་དཀྱིལ་དུ་གནས་པ་མ་ཟད། “རྒྱལ་ཁམས་གཞན་པ་དུ་མ་དང་འདབས་འབྲེལ་བར་ཡོད་པས་ས་ཚིགས་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན་བོད་འདི་འཛམ་གླིང་གི་ལྟེ་བ་ཡིན་ཞིང་།” (ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་མཛད་པའི་བོད་གངས་ཅན་གྱི་སྒྲ་རིག་པའི་བསྟན་བཅོས་ལས་གསལ། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།)ཆུ་རྒྱུད་ཀྱི་ཐད་ནས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་འབབ་ཡུལ་དུ་གྱུར་པའི་ཡར་ཀླུང་ས་ཆ་ནི་ཡོངས་གྲགས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྟར་ན། མི་ལ་སྔ་བ་དང་། རྒྱལ་པོ་ལ་སྔ་བ། ཕོ་བྲང་ལ་སྔ་བ། ཞིང་ལས་ལ་སྔ་བ། མཁས་པ་ལ་སྔ་བ་ཞེས་ལོ་རྒྱུས་དར་སྔ་བའི་ས་ཆ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པས། ཡར་ཀླུང་ས་ཁུལ་གྱི་རིག་གནས་གཞི་རྐང་བྱས་པའི་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་དེ་ལ་ཡར་ཀླུང་གཙང་བོའི་འབབ་རྒྱུད་ཀྱི་རིག་གནས་(雅鲁藏布江流域文明)ཞེས་པའི་མིང་གིས་བསྙད་ཀྱང་མི་འཚམ་པ་ཅི་ཡང་མེད་དེ། མིག་སྔར་ཀྲུང་གོ་ཚན་རིག་ཉེན་ཞིབ་ཚོགས་པས་ཀྱང་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་གྲོག་རོང་ཆེན་མོ་གསར་རྟོགས་ཀྱི་སྙན་ཞུའི་ནང་། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་འབབ་ཡུལ་གྱིས་བོད་ཁམས་དང་། བོད་མི། བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་བཅས་ལེགས་བསྐྲུན་མཛད་ཡོད་པར་གསུངས་པ་ནི་ལེགས་བཤད་དུ་འཁུམས་སོ། །
དེ་ལྟར་བོད་ཀྱི་ས་བབ་གནས་སྟངས་དང་ཆུ་བོའི་འབབ་རྒྱུད་འདི་བཞིན་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་དཔལ་ཡོན་དར་བའི་ཆ་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པས། རང་རེའི་ཡབ་མེས་རྣམས་ཀྱིས་ཡར་རླུང་གཙང་པོའི་འབབ་རྒྱུད་དུ་རང་གི་ངལ་རྩོལ་ལ་བརྟེན་ནས་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་དཔལ་ཡོན་གསར་བསྐྲུན་བགྱིས་སྔ་བ་དང་། དུས་མཚུངས་སུ་ཕྱི་བཅོས་ལག་ཐབས་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་སྨན་བཅོས་ཤེས་བྱའང་སྔ་ས་ནས་གསར་སྐྲུན་དང་། གསོག་འཇོག རྒྱུད་སྤེལ་བཅས་བྱས་ཡོད་པར་གདོན་མི་ཟ།
༣.བོད་དུ་བཙལ་རྙེད་བྱུང་བའི་རྡོ་ཆས་གསར་རྙིང་གི་རིག་རྫས་དུ་མའི་སྒོ་ནས་བཤད་པ།
བོད་དུ་མིག་སྔར་བཙལ་རྙེད་བྱུང་བའི་གནའ་རྫས་ལས་མིའི་རིགས་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཡང་དག་པའི་སྡོམ་ཚིག་ཅིག་འཇོག་དཀའ་ནའང་། བོད་ལྗོངས་ཀྱི་དིང་རི་དང་། ཤན་རྩ། རུ་ཐོག པུ་རངས། མཚོ་སྔོན་གྱི་ཡུལ་ཤུལ་དང་། གོར་མོ། གུང་ཧོ་སོགས་སུ་གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་རྡོ་ཆས་རྙིང་པ་ཁག་ལ་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན། དེ་དག་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་གཅིག་གི་ཁོངས་སུ་བྱུང་བའི་རྡོ་ཆས་རྙིང་པ་ཡིན་ཞིང་དེང་བར་མི་ལོ་ལྔ་ཁྲི་ཙམ་སོང་ཡོད་པ་གཏན་འཁེལ་བྱུང་སྟབས། རང་རེའི་མེས་པོ་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་མི་ལོ་ཁྲི་ཚོ་ལྔ་ཙམ་གྱིས་ཡས་མས་ནས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་སྟེང་དུ་འཚོ་གནས་དང་ངལ་རྩོལ་བྱེད་བཞིན་པར་བདེན་དཔང་བཙན་པོ་ཐོབ་པ་རེད།
ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་རིང་། ཀན་སུའུ་དང་མཚོ་སྔོན་གཉིས་འབྲེལ་མཚམས་ཀྱི་མ་ཅ་ཡོའི་གནའ་ཤུལ་དང་། མཚོ་སྔོན་གྱི་ལྕང་ར། བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ཉིང་ཁྲི་དང་། མེ་ཏོག ལྷ་ས། ལྷུན་གྲུབ། སྣེ་གདོང་། མངའ་རིས། ཆབ་མདོ་སོགས་རྡོ་ཆས་གསར་བའི་རིག་རྫས་ཅུང་མང་དུ་རྙེད་པ་དང་། མིག་སྔར་བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་འབྲས་བུ་ལྟར་ན་དེ་དག་ཕལ་ཆེ་བར་མི་ལོ་ལྔ་སྟོང་ཡས་མས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་ཞིང་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་གཅིག་གི་ཁོངས་སུ་བྱུང་བའི་རྡོ་ཆས་ཡིན་པ་གསལ་ལ། དུས་དེར་རུས་རྒྱུད་ཚོ་བར་སླེབས་ཤིང་ཞིང་ལས་ཐོན་སྐྱེད་བྱུང་ཡོད་ཚུལ་ཡང་ར་གསལ་པོ་འཕྲོད་དེ། དཔེར་ན་ཆབ་མདོ་མཁར་རོའི་གནའ་ཤུལ་གྱི་ས་འོག་ཏུ་འབྲུ་རིགས་སོ་བ་དང་། མ་རྨོས་ལོ་ཏོག ཕུང་ཐལ་སོགས་རྙེད་པ་དང་། “ལྷ་སའི་ཆུ་གོང་གནའ་ཤུལ་ནི་ཡི་གེ་མ་བྱུང་སྔོན་གྱི་མཐོ་སྒང་གི་ཞིང་རྨོ་རིག་གནས་ཤིག་ཡིན་པ་” (公元10世纪以前吐蕃医学史研究(摘要)漾正冈布著,油印本)སོགས་ཀྱིས་མཚོན་ནོ། ང་ཚོས་རྡོ་ཆས་གསར་པ་སྤྱོད་པའི་གནའ་ཤུལ་ལས་ཐོན་པའི་ཁང་ཤུལ་དང་། ཐབ་ཀ ཐལ་སྒམ། རུས་ཁབ། རྫ་ཆས་དང་བྲག་བརྐོས་ཞབས་བྲོའི་རི་མོ་སོགས་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་ཚེ། རང་རེའི་ཡང་མེས་རྣམས་ཀྱིས་ལོ་ལྔ་སྟོང་ལྷག་གི་གོང་ནས་ཁང་ཁྱིམ་བསྐྲུན་པ་དང་། ཟས་སྐོམ་གཡོས་སྦྱོར་བྱེད་པ། རྒྱན་གོས་བཀླུབས་ཤིང་ཞབས་བྲོ་འཁྲབ་པ་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་འཚོ་བའི་ཁོར་ཡུག་ཇེ་ལེགས་སུ་བཏང་ཐོག་ལུས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་བདེ་སྲུང་གི་བྱ་བཞག་ལ་འབྲས་བུ་ཆེན་པོ་ཐོབ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། འཛམ་གླིང་གི་གནའ་རབས་ཤེས་རིག་ཅེས་པར། ཀླད་རུས་གཤགས་བཅོས་བྱས་མྱོང་པའི་མགོ་རུས་ནི་གནའ་བོའི་རླབས་ཆེན་གྱི་ཤེས་རིག་དར་སའི་བང་སོ་གནའ་ཤུལ་ལས་ད་ལྟ་མང་དུ་རྙེད་དོ། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། བོད་རང་ལ་ཀླད་རུས་ཕྱེས་ནས་ཀླད་སྲིན་དང་རྣག་ཐུམ་སྐྲན་རིགས་ལེན་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དང་སྨན་པ་མཁས་པས་ཀླད་རུས་ཕུག་པའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་སྔོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཡིག་ཚང་ནང་མང་དུ་མཐོང་པ་དང་། ཉེ་ཆར་མཚོ་སྔོན་ལྕང་རའི་བང་སོའི་ཚོགས་ལས་རྙེད་པའི་མགོ་རུས་གསུམ་གྱི་སྟེང་དུ་ཆེ་ཆུང་མཉམ་པའི་བུ་ག་སྒོར་དབྱིབས་ཅན་ཡོད་ལ། གནའ་རྫས་བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་རིག་ལམ་སྤྱད་ནས་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན་མགོ་རུས་དེ་གསུམ་ག་རྡོ་ཆས་གསར་པ་སྤྱོད་པའི་དུས་རབས་ཏེ་ད་ལྟའི་དབར་ལོ་ངོ་ལྔ་སྟོང་ལྷག་འདས་པར་བཞེད་ཅིང་། ཀླད་རུས་བུ་གའི་མཐའ་འཁོར་དུ་རུས་གསར་སྐྱེས་ཡོད་པར་གཞིགས་ན། ལག་ཐབས་འདི་སྦྱོར་སྐབས་ནད་པའི་སྲོག་བཏང་མེད་ཅིང་གཤགས་བཅོས་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་བ་མཚོན་པར་སྨྲ། དེ་བས་གངས་ཅན་ལྗོངས་འདིར་མི་ལོ་ལྔ་སྟོང་ལྷག་སྔོན་གྱི་རྡོ་ཆས་གསར་པ་སྤྱོད་པའི་དུས་རབས་སུ་སྨན་དཔྱད་རིག་པའི་ལག་རྩལ་སྤྱིར་བཏང་ཙམ་མ་ཡིན་པར་ཀླད་རུས་གཤགས་འབྱེད་བྱེད་པའི་ཆུ་ཚད་མཐོ་པོར་སླེབས་ཡོད་པར་དོན་དངོས་ར་སྤྲོད་བྱུང་བ་མ་ཟད། སྔ་མོ་ནས་པུར་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་སྤྱི་དང་སྒོས་སུ་གསོ་དཔྱད་ལག་རྩལ་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིའི་མཚོན་རྨ་གསོ་བའི་ནང་དོན་དང་ད་ལྟ་ང་ཚོའི་མིག་ལ་མཇལ་དུ་ཡོད་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཆ་བྱད་དག་གི་སྟེང་ནས་ཀྱང་དཔག་ནུས།
༤. བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་བྱུང་མྱོང་བའི་“ལམ་ག”གཉིས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བཤད་པ།
ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར། ཤེས་རིག་གི་དར་སྤེལ་དང་། མི་རིགས་ཀྱི་གནས་སྤོར། དམག་དོན། ཕྱི་འབྲེལ་སོགས་གང་ཡིན་ཡང་འགྲིམ་ལམ་དང་རག་མི་ལས་པ་གཅིག་ཀྱང་མེད། དེ་སྔ་གནའ་བོའི་ཤར་ནུབ་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་བར་གྱི་འགྲུལ་འགྲིམ་གླེང་སྐབས་སུ་སྤྱིར་བཏང་དུ་རྒྱ་ནག་གི་དར་ཟབ་འགྲིམ་ལམ་(丝绸之路)གཅིག་པུ་མ་གཏོགས་བགྲང་སྲོལ་མེད་པ་དང་། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུའི་མཇུག་ཏུ་རང་རྒྱལ་གྱི་རྒྱ་རིགས་མཁས་དབང་ཁ་ཅིག་གིས། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་བརྒྱུད་ནས་གནའ་བོའི་ཤར་ནུབ་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་བར་འགྲོ་འོང་བྱེད་སའི་ལམ་ག་ཞིག་ཡོད་པ་སྟེ། དེ་ནི་གླ་རྩི་འགྲིམ་ལམ་(麝香之路)ཞེས་བོད་ཀྱི་གླ་རྩི་གཙོ་བོ་བྱས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་དར་གོས་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱེད་སའི་ཚོང་ལམ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དམག་དོན་དང་། ཕྱི་འབྲེལ། ཆོས་ལུགས་དར་སྤེལ་བཅས་ཀྱི་ལམ་ག་ཞིག་ཏུའང་གྱུར་ཡོད་ངེས་ལ། ལམ་ག་དེ་བྱུང་བའི་ལོ་ཚིགས་ནི་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བདུན་པའི་སྔོན་ཡིན་པ་སོགས་བོད་ལྗོངས་སྐྱིད་རོང་རྫོང་གི་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་བྲག་བརྐོས་ཡི་གེར་གཞི་བཅོལ་ནས་གསུངས་ཡོད། གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་མཁས་པས་བོད་དང་ས་གནས་གཞན་པའི་རྡོ་ཆས་གསར་རྙིང་གི་གནས་དབར་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་པ་བརྒྱུད་ནས་ཕན་ཚུན་འདྲ་མཚུངས་ཡོད་ཚུལ་ཞིག་རྟོགས་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་མཚོ་སྔོན་ལྕང་ར་ནས་རྙེད་པའི་ཀླད་རུས་གཤག་བཅོས་ཀྱི་མགོ་རུས་དང་ཡོ་རོབ་གླིང་ཆེན་ས་ཁུལ་ནས་ཐོན་པའི་མགོ་རུས་གཤགས་འབྱེད་གཉིས་ཁྱད་ཆོས་གཅིག་པ། ཆབ་མདོ་མཁར་རོའི་གནའ་ཤུལ་ལས་བྱུང་བའི་རིག་རྫས་ཁག་ཅིག་ནི་མི་ལོ་ཆིག་ཁྲི་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པའི་དབྱི་ལིང་གི་རྡོ་ཆས་ཁག་དང་འབྲེལ་བ་ཟབ་པ་ལྟ་བུ་སོགས་ལས། བོད་ཡུལ་འདི་ཆེས་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་ནས་བཟུང་ཨ་ཤེ་ཡ་ཤར་མ་དང་། ལྷོ་མ། དཀྱིལ་མ་བཅས་དང་། ཐ་ན་ཨ་ཤེ་ཡ་ནུབ་མ་དང་གླིང་ཆེན་ཡོ་རོབ། ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་བྱང་མ་སོགས་དང་ཡང་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་བྱས་མྱོང་པར་རིག་པས་བདེན་དཔང་སྤྲད་ཡོད་པ་དང་། དེ་མིན་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ས་བབ་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐད་ནས་འཛམ་གླིང་གི་སྐམ་ས་ཆེན་པོའི་ལྟེ་བར་གྱུར་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱི་རྒྱུ་མཚན་ལས། བོད་ཡུལ་འདི་རྡོ་ཆས་གསར་རྙིང་སྤྱོད་པའི་དུས་རབས་ནས་པུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་བར་དུ་གནའ་བོའི་ཤར་ནུབ་ས་ཁུལ་འབྲེལ་བྱེད་ཀྱི་ལམ་ག་ཞིག་ཏུ་དོན་དངོས་ཀྱི་སྟེང་ནས་གྲུབ་པ་ལ། དེང་གི་མཁས་དབང་ལ་ལས་མཐོ་སྒང་འགྲིམ་ལམ་(高原之路)ཞེས་མིང་གིས་བོས་པ་ནི་ངེས་ངེས་དོན་དང་མཐུན་སྙམ།
དེ་ལས་ང་ཚོས་ཅུང་སླ་མོར་ཤེས་པ་ནི། བོད་ཁམས་འདི་ཕྱི་ནང་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་མའི་དབང་གིས་ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སུ་གཞན་དང་འབྲེལ་འདྲིས་ཉུང་བ་མ་གཏོགས། གནའ་བོའི་དུས་སུ་གླ་རྩི་འགྲིམ་ལམ་དང་མཐོ་སྒང་འགྲིམ་ལམ་གཉིས་ཀྱི་ཕྱི་ཕྱོགས་ལ་འབྲེལ་འདྲིས་ཟབ་ཅིང་རིག་གནས་ཕར་སྤྲོད་ཚུར་སྡུད་ཀྱི་ལྟེ་གནས་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་ནི། སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་དགུ་པའི་སྔོན་ལ་བོད་དུ་གྲགས་ཆེ་བའི་གསོ་དཔྱད་སྨྲ་བའི་ལུགས་བཅུ་ཕྲག་ལྷག་ཅིག་དར་ཡོད་པ་དེས་ཀྱང་ཤེས་ཐུབ་ལ། དུས་དེར་ཞང་ཞུང་གི་ལུགས་དང་། སྤུ་རྒྱལ་གྱི་ལུགས། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་ལུགས། མི་ཉག་གི་ལུགས། དོལ་པོའི་ལུགས། འ་ཞ་ཧོར་གྱི་ལུགས། མོན་གྱི་ལུགས། རྒྱ་གར་གྱི་ལུགས། ཚངས་པ་ལྷའི་ལུགས། འཕགས་པ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་ལུགས། དྲང་སྲོང་གི་ལུགས། ཐགས་བཟང་ལྷ་མ་ཡིན་གྱི་ལུགས། ཕྱི་པའི་ལུགས། ནང་པའི་ལུགས། རྒྱ་ནག་གི་ལུགས། བལ་པོའི་ལུགས། ཁ་ཆེའི་ལུགས། སོག་པོའི་ལུགས། གར་ལོག་གི་ལུགས། ཏ་ཟིག་གི་ལུགས། ཁྲོམ་གྱི་ལུགས། (希腊学学派)ཟ་ཧོར་གྱི་ལུགས། གེ་སེར་གྱི་ལུགས།(罗马拜占庭学派)ཨོ་རྒྱན་གྱི་ལུགས། དྲུ་གུའི་ལུགས། ལི་ཡུལ་གྱི་ལུགས་སོགས་(公元10世纪以前吐蕃医学史研究(摘要)漾正冈布著,油印本)གསོ་དཔྱད་ཀྱི་རིང་ལུགས་མི་འདྲ་བ་སུམ་ཅུར་ཉེ་བ་ཙམ་ཞིག་ས་གནས་ཁག་གཅིག་ཏུ་དར་ཡོད་པ་དེ་འདྲ་ནི་འཛམ་གླིང་གི་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་གང་དུའང་དཀོན་པ་དང་། དེས་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་མཁས་བརྒྱ་འགྲན་གླེང་གི་རྣམ་པ་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཆགས་ཡོད་པའང་གསལ་པོར་བསྟན་ནོ། །
གཉིས་པ། གསོ་དཔྱད་གཞུང་ལུགས་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་སྐོར།
༡.གནའ་བོའི་ཞང་བོད་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་སྤྱིའི་གནས་བབ།
ང་ཚོས་དེབ་ཐེར་དམར་པོ་དང་ཞང་བོད་དཔྱད་ཡིག་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་དག་ལ་མཇལ་དུས། བོད་དུ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་མ་བྱོན་གོང་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་དང་། རྒྱལ་ཕྲན་བཅུ་གཅིག ཞང་ཞུང་གྲགས་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་རབས་བཅོ་བརྒྱད་སོགས་བྱུང་ཡོད་པ་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ་པ་དང་། དེ་ལས་བོད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཅུང་སྔ་མོའི་དུས་ནས་རུས་རྒྱུད་ཚོ་པ་ལས་བརྒལ་ཏེ་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་སུ་སླེབས་ཡོད་པ་གསལ་ཤིང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་སྟོབས་ཤུགས་ཆེས་ཆེར་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་ཏེ་དཔལ་ཡོན་དར་བའི་མཚོན་རྟགས་གཙོ་བོའམ་བསླབ་པ་ཀུན་གྱི་གཞིར་གྱུར་པའི་ཞང་བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་བྱུང་ཡོད་པ་གཞིར་བྱས། སྨན་རྩིས་སོགས་སྔ་རབས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཅུང་འཕེལ་རྒྱས་སུ་སོང་ཡོད་པ་ནི་སོམ་ཉི་མ་དགོས་ཏེ། ཅིའི་ཕྱིར་ན། སྤྱིར་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་ལ་སླེབས་པ་ནི་མིའི་རིགས་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ལམ་ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་སླེབས་ཡོད་པའི་རྟགས་ཡིན་པ་དང་། དུས་དེར་ཚན་རིག་རིག་གནས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་འཚོ་བ་བཅས་གོང་འཕེལ་དུ་འགྲོ་བའི་སྒུལ་ཤུགས་ཆེན་པོ་སྟེ་ཐོན་སྐྱེད་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱང་རང་ཤུགས་ངང་མཐོར་འདེགས་སུ་སོང་ཡོད་པས་ན། འཛམ་གླིང་གི་ཤེས་རིག་དར་སྔ་བའི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ཚེ། རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཕྱོགས་བསྡོམས་དང་རྒྱུད་སྤེལ་བྱེད་པའི་ཡོ་བྱད་དུ་གྱུར་པའི་ཡི་གེའང་བྱུང་ཡོད་ངེས་པ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་ཆོས་ཉིད་ཉག་གཅིག་ཡིན་པས་སོ།
ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་ནས་རྙེད་པའི་བོད་ཀྱི་སྨན་བཅོས་ཤོག་དྲིལ་གྱི་མཇུག་བྱང་དུ། དཔྱད་ཡིག་འདི་ནི་ཕྱག་སྦལ་ན་ཡང་མེད་དེ། ཞང་ཞུང་གི་དཔྱད་ཕུགས་པ་དང་སྦྱར་ཏེ་བགྱིས་པ་ལགས་སོ། ཞེས་གསུངས་པ་དང་། ཤེས་བྱ་སྤྱིའི་ཁོག་འབུགས་ལས། ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་སྙན་ཤལ་གྱི་རིང་ལ་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་དབུ་བརྙེས་ཟེར་བ་དེའང་མ་ངེས་ཏེ་བོན་པོ་ལ་བརྟེན་པའི་གསོ་དཔྱད་ཇི་སྙེད་ཅིག་ཡོད་ལ། ཞེས་དང་། ཕོ་བྲང་དམར་པོ་ན་བཞུགས་པའི་གསོ་རིག་གི་བྱུང་བ་སྲོང་པོར་བརྗོད་པའི་གཏམ་དྲང་སྲོང་སྲིད་སྒྲུབ་ཀྱི་མདའ་ལས། སྔ་རབས་པ་འགས་བྱས་པ་ཡི། གསོ་དཔྱད་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་སྐབས། བོད་ཡུལ་གསོ་དཔྱད་བསྟན་པའི་དབུ། ཐོ་རིའི་སྐུ་དུས་བརྙེས་ཞེས་བརྗོད། དེ་ནི་མ་བརྟག་གཏམ་ཡིན་ཏེ། ཆོས་རྒྱལ་འདིའི་རིང་རྒྱ་གར་ནས། བི་བྱི་བི་ལྷ་གཉིས་བྱོན་ཏེ། འཕགས་ཡུལ་གསོ་དཔྱད་བོད་ཡུལ་དུ། སྤེལ་བའི་ཐོག་མར་དབུ་བརྙེས་ལས། འདི་དུས་བོད་ཀྱི་གསོ་དཔྱད་དབུ། བརྙེས་པར་བརྗོད་ན་མངོན་སུམ་འགལ། གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་གསོ་དཔྱད་ནི། གཉའ་ཁྲི་བོད་རྗེར་མ་བྱོན་གོང་། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེ། ཞང་ཞུང་འོལ་མོ་ལུང་རིང་བལྟམས། དཔྱད་སྡེ་ཉི་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་མཛད། དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་ལ་སོགས་པའི། རྗེས་འཇུག་མཁས་པ་མང་བསྐྱངས་ནས། བོད་ཡུལ་གསོ་དཔྱད་བསྟན་སྤེལ་ཞེས། གཡུང་དྲུང་བོན་ལ་རླུང་ལྟར་གྲགས། དེས་ན་བོད་ཀྱི་གསོ་དཔྱད་དབུ། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དུས་སུ་བརྙེས། ཞེས་དང་། ཐུའུ་བཀྭན་གྲུབ་མཐའ་ལས། བོད་ཡུལ་མུན་པར་དམ་ཆོས་ཉི་མའི་འོད། འཆར་བའི་ལམ་ཡངས་འཆའ་བར་གཤེན་ལུགས་ཀྱི། སྐྱ་རེངས་ཕོ་ཉ་སྔོན་དུ་འོང་པ་ལ། བོན་ཞེས་གྲགས་པའི་གྲུབ་མཐའི་བྱུང་བ་གླེང་། ཞེས་བོན་ཆོས་གཙོས་བོན་པོའི་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་ཚུལ་ངང་གིས་བསྟན་པ་བཅས་མ་ཧཱ་པཎ་ཏྲི་ཏ་ཆེན་པོ་སྟག་ཚང་ལོ་ཙཱ་བ་ཤེས་རབ་རིན་ཆེན་དང་། མཁས་པའི་དབང་པོ་ཟུར་མཁས་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོ། ཐུའུ་བཀྭན་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ། དེ་བཞིན་དེའུ་དམར་པཎ་ཆེན་བསྟན་འཛིན་ཕུན་ཚོགས་སོགས་སྔར་བྱོན་གྱི་བློ་གཟུ་བོར་གནས་པའི་སྐྱེས་ཆེན་དག་གིས་བོད་ཀྱི་སྨན་རྩིས་རིག་གནས་གཙོ་བྱས་པའི་ཤེས་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཕུགས་དེ་གཡུང་དྲུང་བོན་ལ་གཏུགས་ཡོད་ཅིང་། གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ས་ཆ་ནི་ཤེས་རིག་དཔལ་ཡོད་དར་སྔ་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་མཛད་གནང་འདུག་ལ། དེ་མཚུངས་སློབ་དཔོན་བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས་མཆོག་གི་ཞལ་སྔ་ནས། ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ནི་སྔ་རབས་པུར་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་མང་པོའི་བར་བོན་གྱི་བསྟན་པ་དར་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཡིན་པས་སྨན་དཔྱད་སྐོར་ནས་བཤད་ནའང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་སྔ་ཤོས་དེ་ཞང་ཞུང་རང་ལ་ཐུག་ཡོད་པ་དོན་དངོས་ཐོག་ནས་གསལ་བཤད་བྱས་འདུག(《敦煌本吐蕃医学文献精要》民族出版社2002年9月第一版。P127)ཅེས་དང་། དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་གོ་འཇོ་དབང་འདུས་ལགས་ཀྱིས། བོད་ཀྱི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དང་པོ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་རྒྱལ་པོར་མངའ་གསོལ་སྐབས་གདན་འདྲེན་ཞུ་མཁན་བོན་ཤེས་པ་ཅན་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ནང་དུ། ཕན་ཤེས་སྨན་དཔྱད་ཀྱི་བོན། ཞེས་བཀོད་ཡོད་པར་གཞིགས་ན་སྐབས་དེ་དུས་ནས་བོད་སྨན་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་བྱ་བ་བྱེད་མཁན་ཆེད་ལས་མཁས་པ་ཡོད་པ་བཅས་ངེས་ཤེས་རྙེད་པའི་གཏན་ཚིགས་དེ་དག་གི་ཐོག་ནས་བོད་ཀྱི་སྨན་དང་དཔྱད་ཀྱི་ཁུངས་ནི་བོད་ཡུལ་གྱི་ཞང་ཞུང་ནས་དར་བ་དང་། དུས་བོད་མི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་སྐུ་དུས་སུ་དར་བ་ལུང་རིགས་ཚད་མས་གྲུབ་པོ། (མཚོ་སྔོན་དགེ་ཐོན་སློབ་ཆེན་མི་རིགས་དགེ་ཐོན་སློབ་གླིང་གི་རིག་དེབ། 2004ལོའི་དེབ་2པ།།P4)ཞེས་དང་། གཞན་ཡང་གནས་ལྔའི་དབང་ཕྱུག་མཁན་ཆེན་ཁྲོ་རུ་ཚེ་རྣམ་དང་། དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་བསམ་གཏན་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཚལ་ཅིན་ཧྥུན། གཡུང་དྲུང་སྒམ་པོ། ཐུབ་བསྟན་ཕུན་ཚོགས། ལིས་ཏེ་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་གནའ་རབས་ཞང་ཞུང་དང་སྐབས་དེའི་ཞང་བོད་ས་ཆ་ནི་ཤེས་རིག་དཔལ་ཡོན་ངེས་ཅན་དར་ཡོད་པའི་ཡུལ་ཁམས་ཞིག་ཏུ་སྨྲ་བ་ནི་ཕལ་ཆེར་ཞལ་བཞེད་གཅིག་པ་དང་། དེ་མིན་ཞང་ཞུང་བོན་གྱི་གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་གཙོ་བོ་ཞིག་སྟེ་གཡུང་དྲུང་རི་མོ་འདི་ལ་མཚོན་ན། ཆུ་བོ་གཉིས་འགྲམ་གྱི་རིག་གནས་དར་ཡུལ་ཨ་ཤེ་ཡ་ནུབ་མ་དང་། མེ་གླིང་། ཞི་ལཱ། རྒྱ་གར་ཆུ་བོའི་འབབ་རྒྱུད། རང་རྒྱལ་གྱི་ཁྲུང་ཆིན་དང་ཁྲི་འདུའི་རྒྱུད་སོགས་སུ་སྔ་མོ་ནས་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་དག་གིས་ཀྱང་ཞང་བོད་འདི་བཞིན་ཕྱི་ཕྱོགས་མི་རིགས་ཁག་དབར་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་བྱས་མྱོང་བ་གསལ་ལོ།
དེ་ལྟར་གནའ་དེང་ཕྱི་ནང་གི་མཁས་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ལོ་རྒྱུས་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ཚན་རིག་གི་ལྟ་བ་བེད་སྤྱད་ནས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་འབྱུང་ཁུངས་གནའ་རབས་ཞང་བོད་ཀྱི་ས་ཆ་ཡིན་པར་བདེན་དཔང་མཛད་པ་དག་ལས། དེང་གི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་མཁས་པས་མིག་སྔར་ཞང་ཞུང་གནའ་རྫས་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་དངོས་སུ་བཙལ་རྙེད་མ་བྱུང་ཡང་། གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ཀྱི་དུས་དེར་ཡི་གེའི་ལམ་ནས་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་དཔྱད་རིག་པ་དང་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཐད་ཀྱི་ཤེས་བྱའི་བསྟན་བཅོས་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་འུ་ཅག་དཔྱོད་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་ཞིབ་གཞིགས་གནང་ཚེ་ཤེས་སླའོ། །
༢.གསོ་དཔྱད་གཞུང་ལུགས་གང་ཡོད་དང་སྨན་དཔྱད་མི་སྣ་སུ་ཡིན་སྐོར།
མིག་སྔའི་ང་ཚོའི་ལག་སོན་གྱི་དཔྱད་ཡིག་ལྟར་ན། གནའ་རབས་ཞང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དར་བའི་དུས་དེར་གཤམ་དུ་འཆད་འགྱུར་གྱི་གསོ་རིག་གཞུང་ལུགས་དང་སྨན་དཔྱད་མི་སྣ་དག་བྱུང་ཡོད་པ་རྟོགས་སླ་སྟེ། བོན་གཞུང་ལེགས་བཤད་མཛོད་ལས། བདུད་རྒྱལ་རམ་པ་དུག་འགྱེད་ཀྱིས་སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་ནད་ཀྱི་བསྐལ་བ་དར་བར་བྱེད་པ་ལ་སྟོན་པས་དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་ལ་བདུད་རྩི་དཔྱད་ཀྱི་མདོ་དགུ་སོགས་བསྟན་ནས་སེམས་ཅན་བདེ་ལ་བཀོད། ཅེས་དང་། བོན་གྱི་མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད་ལས། དཔྱད་ཀྱི་རྒྱུད་སྡེ་ཆེན་པོ་གཞུང་ལྔ། མདོ་སྡེ་ཆེན་པོ་སྡེ་དགུ། མན་ངག་ཡན་ལག་བརྒྱད་ལྡན། ཉིང་ལག་ཉི་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་རྣམས་དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་དང་དྲང་སྲོང་ཆེན་པོ་བརྒྱད་ལ་ཉེར་དུ་གཏད། ཅེས་དང་། གཞུང་རྣམ་རྒྱལ་ལས། གསོ་བྱའི་ནད་འབུམ་ནག་པོ། གསོ་ཐབས་ཀྱི་དཔྱད་འབུམ་ཁྲ་བོ། གསོ་བྱེད་ཀྱི་སྨན་འབུམ་དཀར་པོ་དང་གསུམ་རི་གཡུང་དྲུང་དགུ་བརྩེགས་སུ་དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་ལ་གསུངས་སོ། ཞེས་དང་། དེའུ་དམར་པཎ་ཆེན་གྱིས། ཞང་ཞུང་ལུགས་ཀྱི་དྲང་སྲོང་དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་ཀྱིས་མཛད་པའི་དུག་བཅོས་གཡུང་དྲུང་འཁྱིལ་བ་ལས། ཞེས་སོགས་གསུངས་ཡོད་པ་ལས། དུས་དེར་ཞང་བོད་ཡུལ་དུ་གསོ་རིག་འབུམ་བཞི་དང་། དཔྱད་རྒྱུད་ཟླ་ཟེར། དཔྱད་རྒྱུད་གྱི་མདོ་དགུ། དུག་བཅོས་གཡུང་དྲུང་འཁྱིལ་བ་ཞེས་པ་སོགས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་བྱུང་ཡོད་པ་དོན་གྱིས་གྲུབ་པའི་མི་ཚད། སྨན་དཔྱད་ཀྱི་གཞུང་དེ་དག་ལས་དུག་འཇོམས་དབང་པོ་རིལ་བུའི་ལོ་རྒྱུས་དང་ནང་གསེས་ཀྱི་དབྱེ་བ་སོ་སོའི་ཕན་ཡོན། ཤ་གསོ་དང་རུས་འབྱོར་རྒྱུས་མཐུད་ཀྱི་གདམས་པ། དུག་ཡོད་ན་སྨན་ཡོད་ཅེས་རྩོད་སྒྲུབ་རིག་པ་དང་མཐུན་པའི་བཤད་ཚུལ་བཀོད་དེ་དུག་ཀྱང་སྨན་དུ་བསྒྱུར་ཐུབ་པ་སྟེ་རྫས་སྦྱོར་རིག་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ནད་རིགས་གསོ་བཅོས་བྱེད་བཞིན་པ་སོགས་འཁོད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ན། ད་ནས་ཡར་བརྩིས་པའི་མི་ལོ་སུམ་སྟོང་བརྒྱད་བརྒྱ་ལྷག་(གཤེན་སྟོན་ཡེ་ཤེས་བློ་གྲོས་ཀྱིས་མཛད་པའི་རྨ་བཅོས་འཆི་སོས་ལ་ཆུའི་ཞལ་གདམས་དང་། ནམ་མཁའི་ནོར་བུས་མཛད་པའི་ཞང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། དགེ་རྒན་དབང་འདུས་ཀྱིས་སྤེལ་བའི་བོད་སྨན་གྱི་གཤག་ལས་དར་རྒྱས་རྒུད་གསུམ་གྱི་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ་ཉི་གཞོན་འདྲེན་པའི་སྐྱ་རེངས། ཁོ་བོས་བྱས་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་གི་ཐོག་མའི་བྱུང་ཚུལ་སྐོར་ལ་གསར་དུ་དཔྱད་པ་སོགས་སུ་གསལ།)གི་སྐབས་དེ་དུས་ནས་བོད་གནའ་རབས་ཀྱི་སྨན་དཔྱད་ཤིན་ཏུ་དར་ཏེ་མིའི་ལུས་ཁམས་ཀྱི་ནད་རིགས་དེ་རང་བྱུང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ཚུལ་དང་། ཕྱི་རོལ་གྱི་སྣང་ཚུལ་འབྱུང་བ་ས་ཆུ་མེ་རླུང་བཞིའི་བཤད་པ་གསོ་རིག་ཏུ་ཚུར་དྲངས་ནས་ལུས་ནད་སྨན་གསུམ་ལ་འགྲེལ་རྒྱག་པའི་འགོ་བརྩམ་ཡོད་པ་བཅས་ང་ཚོས་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཆུ་ཚད་ངེས་ཅན་ལྡན་པའི་གསོ་དཔྱད་གཞུང་ལུགས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པའང་ངང་གིས་ཚོར་རོ། །
ཡང་དུས་དེར་བྱོན་པའི་གསོ་དཔྱད་མི་སྣ་ནི། བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་སྐལ་བཟང་མགྲིན་རྒྱན་ལས། ལྔ་པ་རྒྱལ་སྲས་དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་ནི། སྐུ་ལས་བསྐྱེད་པའི་སྲས་ཀྱི་གཉིས་པ་སྟེ། སྲས་སྤྲུལ་མཛད་སྐབས་ཁྲི་སྨོན་རྒྱལ་བཞད་དུ། ཧོས་བཟའ་རྒྱལ་མེད་སྐུ་ལས་འཁྲུངས་པ་སྟེ། གསོ་དཔྱད་ལ་སོགས་བོན་སྒོ་མ་ལུས་པ། ཡབ་ཀྱི་དྲུང་དུ་གསན་ཅིང་ཐུགས་རབ་བསྐྱེད། དཔྱད་བརྒྱུད་ཉི་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་ཐུགས་ལ་བཀྲ། སངས་རྒྱས་སྨན་གྱི་བླ་དང་དབྱེར་མེད་གྱུར། གསོ་དཔྱད་འབུམ་གསུམ་ལ་སོགས་ཞུས་ཤིང་བསྡུས། ཞེས་དང་། བསྟན་པ་ཉེར་གཏད་ཀྱི་མདོ་ལས། དཔྱད་རྒྱུད་ཉིས་ཁྲིར་གྱུར་པ་རྣམས། དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་དག་གིས་བསྡུས། ཞེས་དང་། མཛད་མདོ་འབྲིང་པོ་ལས། རིག་པའི་དཔྱད་ལ་རྣོ་བས་དཔྱད། སེམས་ཉིད་ཡོངས་ལ་བྱམས་པས་བུ། དཔྱད་ལ་ཁྲི་སྡེ་མཁྱེན་པས་ཁྲི། མ་ནོར་དོན་རྣམས་ཤེས་པས་ཤེས། དེ་ཡི་ཕྱིར་ན་དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་སོ། ཞེས་སོགས་གསུངས་པ་ལ་དཔྱད་ན། དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་ནི་སྨན་དཔྱད་གཉིས་ཀ་ལ་མངའ་བརྙེས་པའི་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་བསྟན་པ་སྤེལ་མཁན་རླབས་ཆེན་གྱི་མེས་པོ་ཞིག་ཡིན་པར་རྟོགས་ཐུབ་པ་དང་། དེ་བཞིན་གསོ་རིག་འབུམ་བཞིའི་དང་པོ་ཐུགས་འབུམ་མཁའ་སྔོན་གྱི་མཇུག་བྱང་དུ། བདུད་རྩི་སྨན་གྱི་མདོ་དགུའི་རྒྱུད་རིམ་ནི། སངས་རྒྱས་བསྟན་པའི་གཙོ་བོས་དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས་ལ་གསུངས། དེས་དམུ་ཙ་ཏྲ་ཧེ་ལ་བཤད། དེས་གསར་ཐོག་ལྕེ་འབྱམས་ལ་བཤད། དེས་སྟོང་རྒྱུད་མཐུ་ཆེན་ལ་བརྒྱུད། ཅེས་འཁོད་པ་ལས། གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེ་དང་། དཔྱད་བུ་ཁྲི་ཤེས། དམུ་ཙ་ཏྲ་ཧེ། གསར་ཐོག་ལྕེ་འབྱམས། སྟོང་རྒྱུད་མཐུ་ཆེན་བཅས་ནི་དུས་རབས་དེའི་སྔ་ཕྱིས་སུ་བྱོན་ཞིང་ཧ་ཅང་སྔ་མོའི་དུས་ནས་སྨན་དཔྱད་ཀྱི་བསྟན་པའི་བྱ་བར་ཞུགས་མཁན་གྱི་འཚོ་བྱེད་མི་སྣ་དག་ཡིན་པའང་དོན་དངོས་ཀྱིས་གྲུབ།
གསུམ་པ། གསོ་རིག་མ་ལག་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པའི་སྐོར།
ལྡོག་མེད་མདུན་དུ་བསྐྱོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཁོར་ལོའི་འགྲོས་དང་བསྟན་ནས་བོད་ཡུལ་འདི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐུ་དུས་ལ་སླེབས་པ་ནས་བཟུང་། རྒྱལ་པོ་སྒེར་ལ་ཆེད་དུ་མངགས་པའི་བླ་སྨན་གྱི་སྲོལ་ངོ་མ་བྱུང་བ་དང་། གཤག་ལས་རིག་པ་དར་རྒྱས་ཕྱིན་ཏེ་རུས་སྐྱོན་གཅོད་པ་དང་། ཤ་སྐྱོན་གཤག་པ། པགས་རལ་བཙེམས་པ། མིག་ནད་བར་འགྲིབ་(白内障)ཐུར་མས་གཤག་བཅོས་བྱེད་པ་སོགས་གངས་ལྗོངས་གསོ་དཔྱད་རིག་པའི་ཆུ་ཚད་སྒོ་དུ་མ་ནས་མཐོར་འདེགས་བྱུང་ཡོད་ལ། ལྷག་ཏུ་ཆོས་རྒྱལ་དེ་དག་གི་རིང་དུ། ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་ཤེས་ཡོན་གྱི་སྒོ་མོ་དབྱེ་སྟེ་མི་རིགས་གཞན་གྱི་མཁས་དབང་ནང་དུ་གདན་ཞུ་དང་། མི་རིགས་རང་གི་ལོ་པཎ་ཕྱིར་མངགས་གཏོང་མཛད་ཅིང་། ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་གསོ་རིག་གལ་ཆེན་བོད་སྤྱིའི་སྐད་དང་མཐུན་པའི་མི་གེའི་ལམ་ནས་ཚུར་བསྒྱུར་པ། གསོ་དཔྱད་པ་རྣམས་ཀྱི་མིང་དུ་འཚོ་བྱེད་སྨན་པ་དང་ལྷ་རྗེ་ཞེས་པའི་མཚན་བསྩལ་ཞིང་། གཙིགས་ཆེན་བཅུ་གཉིས་དང་གཙིགས་ཆེན་བཅུ་གསུམ་ཞེས་པའི་བཀའ་ཁྱབ་བསྒྲགས་ནས། བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་སླད་སྒོ་གང་ས་ནས་སྲིད་བྱུས་བཀའ་དྲིན་ཇི་སྙེད་ཅིག་བསྐྱངས་པ་ཡིས། བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་མཁས་བརྒྱ་འགྲན་གླེང་གི་རྣམ་པ་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཆགས་པ་དང་ཆབས་ཅིག བསྒྱུར་ཞིང་བརྩམས་པའི་གསོ་རིག་གི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་ཐོན་པ་བཅས་ས་མཐོའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྨན་དཔྱད་མ་ལག་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་འཕེལ་རྒྱས་ཆེས་ཆེ་བར་བྱུང་བ་སྟེ། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་སྐབས་དེའི་ནང་དུ་ལུགས་ཆེན་གསུམ་གྱི་སྨན་པ་དང་། ཧྭ་ཤང་མ་ཧྭ་དེ་ལྦ། ཆོས་ཀྱི་མཛོད། རྒྱལ་པོའི་བླ་སྨན་དགུ། བེེ་རོ་ཙ་ན། སྤྲུལ་བའི་སྲས་གསུམ། གཡུ་ཐོག་རྙིང་མ་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ། བི་མ་ལ་མི་ཏྲ་དང་། གཞན་བོད་སྨན་མཁས་པ་མི་དགུའང་དུས་དེ་ནས་བྱོན་མགོ་ཚུགས་པ་བཅས་ངེས་པ་དོན་ལྡན་གྱི་གསོ་རིག་མཁས་ཆེན་མང་དུ་བྱོན་ཞིང་། སྨན་དཔྱད་ཆེན་མོ་དང་། མི་འཇིགས་པའི་མཚོན་ཆ། སྨན་དཔྱད་ཟླ་བའི་རྒྱལ་པོ། དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི། ཅེས་པར་གྲུབ་པ་སོགས་བསྒྱུར་ཞིང་བརྩམས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཏེ་གསོ་རིག་གླིང་དུ་སྐད་གྲགས་འབར་བའི་བསྟན་བཅོས་ཁྱད་འཕགས་ཅན་དེ་དག་བྱུང་བ་རེད།
དེ་ལས་གཞུང་ལུགས་བརྩམས་ཆོས་སྐོར་ཞིག་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཀྱོག་ལམ་རིང་མོ་དང་དུས་རབས་ཀྱི་འགྱུར་བའི་ཁྲོད་ཉམས་བརླག་ཏུ་སོང་ཟིན་པས་བདག་ཅག་ཕྱི་ཐོག་པ་རྣམས་ལ་མཇལ་ཀློག་གི་གོ་སྐབས་མི་ལྡན་པ་དང་། ད་ལྟ་འོ་སྐོལ་རྣམས་ཀྱི་མིག་བསོད་དུ་གྱུར་པའི་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་དཔེ་མཚོན་རང་བཞིན་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཏེ་སྨན་དཔྱད་ཟླ་བའི་རྒྱལ་པོ་དང་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི་གཉིས་ཀྱི་རྩ་བའི་དགོངས་པ་དང་རིན་ཐང་རགས་ཙམ་གླེང་བ་ལ། ཐོག་མར་སྨན་དཔྱད་ཟླ་བའི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་པ་ནི། ཉེ་བའི་ལོ་འདི་འགའི་རིང་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་མི་ཉུང་ཞིག་གིས་གཞུང་གང་གི་ནང་དོན་དངོས་ལ་དཔྱད་ཞིབ་མཛད་པ་བརྒྱུད་ནས་ཤེས་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་པའི་སྡོམ་ཚིག་ཅིག་བཀོད་ཡོད་པ་ནི། སྨན་དཔྱད་ཟླ་བའི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྱ་བ་ཉིད་རྒྱ་དཀར་ནག་སོགས་ཀྱི་ཡི་གེའི་ལམ་ནས་ཐད་ཀར་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་པའི་འགྱུར་ཡིག་ཅིག་མ་ཡིན་པར་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་སྒེར་ཆོས་གསལ་ལེར་མངོན་པའི་བོད་རང་གི་གསོ་དཔྱད་སྨན་གཞུང་རྨ་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་པར་སྨྲ་བ་སྟེ། གཞུང་ཡོངས་ལ་ལེའུ་བརྒྱ་དང་བཅུ་གསུམ་ཡོད་པ་ལས་དེའི་ནང་དུ་ལུས་ཁམས་རིག་པ་དང་། ནད་ཁམས་རིག་པ། བརྟག་ཐབས་རིག་པ། གསོ་ཐབས་རིག་པ། སྨན་རྫས་རིག་པ་སོགས་ཀྱིས་བསྡུས་པའི་ནང་དོན་ཅུང་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་ཡོད་ཅིང་། གསོ་དཔྱད་ཀུན་གྱི་ཟིལ་གནོན་དུ་གྱུར་པའི་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིའི་སྔོན་ཚུལ་དུ་བྱུང་བའི་ཆེས་མ་ལག་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་དོ། དེའི་རིན་ཐང་གཙོ་བོ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། གཅིག་ནི་སྤུ་རྒྱལ་གསོ་དཔྱད་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་གོམ་གང་མདུན་སྤོས་ཀྱིས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་འགྲོ་བར་སྐུལ་མ་དང་མཛུབ་སྟོན་ལྟ་བུའི་བྱེད་ལས་ཐོན་ཡོད་པ་དང་། གཉིས་ནི་ཉེས་གསུམ་གཙོ་བོར་འཛིན་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་འཛུགས་སྐྲུན་དང་གཏན་འབེབས་གནང་པ། གསུམ་ནི་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་དང་ཕྱི་ཕྱོགས་ནས་དར་བའི་གསོ་དཔྱད་ལུགས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་དམ་ཚུགས་བྱས་ནས་བོད་རང་གི་ཁྱད་ཆོས་དུ་མ་ལྡན་པའི་ལུས་ཁམས་རིག་པ་དང་། ནད་ཁམས་རིག་པ། གསོ་བཅོས་རིག་པ། སྨན་རྫས་རིག་པས་མཚོན་པའི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་གསར་བ་འཛུགས་བསྐྲུན་དང་འཐུས་ཚང་དུ་སྤེལ་བ། བཞི་ནི་སྐབས་དེའི་སྨན་བཅོས་ལག་ལེན་གྱི་གཞི་རྩའམ་ཁྲིམས་སྲོལ་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་བཅས་སོ། (བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྐལ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་བརྩམས། 1997ལོའི་ཟླ་དང་པོའི་དཔར་གཞི་དང་པོ་P188)དེའི་རྗེས་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་བྱུང་བའི་མི་རིགས་རང་ཉིད་ཀྱི་ཡུལ་དུས་དབང་པོའི་སྒོ་དང་ཉེ་བར་འཚམ་པའི་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བྱ་བ་དེས་ནི། རྒྱུད་རིམ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་ཆ་ཚང་གསར་དུ་བཏོད་ཅིང་། བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་དང་སྨན་རིག་ལག་རྩལ་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་ནས་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཧྲིལ་པོའི་ནང་ཆེས་མཐོ་པའི་ཚད་ལ་སླེབས་པ་མཚོན་ཐུབ་ཡོད་པ་རེད། གསོ་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཆོས་ཉིད་ཀྱིས་ང་ཚོར་བཞག་པའི་སྡོམ་ཚིག་ནི། འཛམ་གླིང་གི་མི་རིགས་གང་ཞིག་ཡིན་ཡང་སོ་སོའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཞིང་ཆ་ཚང་བའི་གསོ་རིག་མ་ལག་ཅིག་བསྐྲུན་པར་ངེས་པར་དུ་ཕྱོགས་གསུམ་བརྒྱུད་དགོས་པ་སྟེ། གཅིག་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སྣ་མང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་དམངས་ཁྲོད་སྨན་བཅོས་ལག་ལེན་རྣམས་འཚོལ་ཞིབ་ལེགས་སྒྲིག་བྱེད་པ། གཉིས་ནི་གསོ་རིག་མཁས་དབང་གོང་མའི་རིག་གཞུང་གི་བསམ་བློ་དང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཉམས་མྱོང་མཐའ་དག་ལ་ཞིབ་འཇུག་རྣལ་མ་མཛད་དེ་ཕྱོགས་བསྡོམ་གནང་བ་། གསུམ་ནི་མི་རིགས་གཞན་གྱི་སྔོན་ཐོན་གསོ་རིག་གི་རིག་པའི་དྭངས་མ་ནང་འདྲེན་བྱས་ཏེ་དུས་རབས་ཀྱི་གདོང་ནས་ལངས་ཐུབ་པ་བྱེད་རྒྱུ་བཅས་རེད། གངས་ཅན་གསོ་རིག་གི་གཙུག་རྒྱན་དམ་པ་གཡུ་ཐོག་རྙིང་མ་ཡོན་ཏན་མགོན་པོས་མི་ལོ་ཉི་ཤུ་ལྷག་གི་དུས་ཚོད་བེད་སྤྱད་ནས་གསོ་རིག་རྒྱུད་བཞི་རྩོམ་སྒྲིག་མཛད་སྐབས་ཀྱང་ཐབས་ལམ་གསུམ་པོ་དེ་བརྒྱུད་ཡོད་པ་ནི་སྨོས་མ་དགོས་ལ། ཁོང་གིས་ང་ཚོར་ཤུལ་བཞག་གནང་བའི་ཕེབས་ལམ་ནི་ཁྲག་དང་རྔུལ་ཆུའི་བཞུར་ལམ་ཡིན་པའང་ཚོར་ཐུབ།
དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི་རྩོམ་སྒྲིག་གནང་པ་དེ་ནི། བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུས་རབས་ལས་བརྒལ་བའི་རླབས་ཆེན་བྱ་བཞག་གི་རྡོ་རིང་ཆེན་པོ་ཞིག་བསྐྲུན་པ་མཚོན་པའི་མི་ཚད། བོད་ཀྱི་ཚན་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གིའང་གཞུང་ལུགས་འགངས་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། དེང་དུས་ཀྱི་མཁས་དབང་མང་པོས་གསོ་རིག་ཚན་རྩལ་ཀུན་འདུས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་ཞེས་པ་དོན་ལ་གནས་ཏེ། དེ་ནང་དུ་རྩི་ཤིང་རིག་པ་དང་། སྨན་རྫས་རིག་པ། སྨན་སྦྱོར་རིག་པ། གནམ་དཔྱད་རིག་པ་། མཚན་ཉིད་རིག་པ། གཤག་འབྱེད་རིག་པ། སྐྱེ་ལུགས་རིག་པ། ཆགས་ཚུལ་རིག་པ། ནད་ཁམས་རིག་པ། བརྟག་ཐབས་རིག་པ། ནད་ཐོག་གི་ཚན་ཁག་སོ་སོ། རྨི་ལམ་རིག་པ། མི་གཤིས་རིག་པ། སེམས་ཁམས་རིག་པ། བདེ་སྲུང་རིག་པ་སོགས་རེ་རེ་ནས་ནང་དོན་ཕྱུག་ཅིང་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྩ་དོན་ལྡན་པ་དང་། གཏན་ཚིགས་དང་བརྒྱུད་རིམ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་འབྱུང་ལྔ་རིག་པ་དེ་གསོ་རིག་གཞུང་དུ་བཀོལ་ནས་རླུང་མཁྲིས་བད་གསུམ་གྱི་རྣམ་བཤད་ཚད་ལྡན་མཛད་ཅིང་ལུས་ནད་གཉེན་པོ་གསུམ་གྱི་འབྱུང་བའི་བདག་ཉིད་རང་བཞིན་གཅིག་པར་འབྲེལ་བའི་ལྟ་བ་མངོན་གསལ་དུ་བཏང་ནས་བོད་གསོ་རིག་གི་ཆེས་རྩ་བའི་རྨང་གཞིར་གྱུར་ཡོད་དོ།
དེ་ལྟར་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་སྔ་གཞུག་ཏུ་བྱུང་བའི་སྨན་དཔྱད་ཟླ་བའི་རྒྱལ་པོ་བྱ་བ་དང་ལྷག་ཏུ་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི་ཞེས་པའི་གསོ་དཔྱད་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་དེས། བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་ཆེན་པོ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་ཡོད་པར་ལུང་རིགས་ཚད་མ་གང་གིས་ཆ་ནས་དཔྱད་ཀྱང་འགལ་བ་ཅི་ཡང་མེད་ལ་གཟུར་གནས་སྐྱེ་བོ་ཀུན་གྱིས་ཁས་འཆེས་དགོས་པའི་དོན་དངོས་ཤིག་ལགས་སོ། །