[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།］ དཔྱད་རྩོམ་འདིར་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་རིག་གཞུང་གི་བརྡ་ཆད་འདིའི་ཡོང་ཁུངས་ཀི་རུའི་ཡི་གེ་ཡིན་པ་དང་། འཛམ་གླིང་ན་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཆེ་བཅུ་ཡོད་པ་སོགས་མཚམས་སྦྱོར་གྱིས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་གོ་དོན་ལ་ལོ་ངོ་ཉིས་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་ཡན་ཆད་ཀྱི་པོ་ལ་ཐུའུ་ནས་ད་ལ་ཐུག་གི་བར་དུ་འཇར་མན་གྱི་མཁས་དབང་ཧེ་གིར་ལས་ཞིབ་ཆ་ཆེ་བ་ཞིག་དཀོན་པས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ལ་ཚང་དགོས་པའི་རྩ་བའི་ཆ་རྐྱེན་བཞི་སོགས་ཧེ་གིར་གྱི་རིང་ལུགས་བཞིན་ཕྱོགས་བསྡོམས་བྱས་ཡོད་ཅིང་། དེང་སང་ལ་ལ་ཞིག་གིས་སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པ་ཞིག་དབྱེ་བར་དགག་པ་རྒྱག་ཞོར། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་རིག་གཞུང་ཚན་ཁག་དེ་དོན་གྱིས་དམངས་ཁྲོད་རྩོམ་རིག་ཡིན་དགོས་མོད། རང་རྒྱལ་ལ་མཚོན་ན་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་རྩོམ་རིག་གྲས་སུའང་ཐེ་བ་སོགས་ཞུས་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ། རིག་གཞུང་བརྡ་ཆད། ཧེ་གིར། གེ་སར་སྒྲུང་།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] I207.9
[ཡིག་ཚང་མཚན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2015-01-0118-16
དང་པོ། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས།
ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པ་ནི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་རྩོམ་ལུས་སམ་རྩོམ་སྟངས་(体裁)གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། གཟི་བརྗིད་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཅིས་ཀྱང་ཡིན་སྐད། བརྡ་ཆད་འདི་ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སུ་ད་གཟོད་རང་རྒྱལ་དུ་ནང་འདྲེན་བྱས་པའི་སྙན་ངག་གི་གོ་དོན་ཞིག་དང་རིག་གཞུང་གི་བརྡ་ཆད་ཅིག་ཡིན་མོད། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདི་མེད་ན་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཉིད་མེད་པ་མིན་ཏེ། བོད་ཀྱི་གེ་སར་སྒྲུང་དང་། ཁུར་ཁུ་ཙེའི་མཱ་ན་སི།(柯尔克孜族《玛纳斯》) སོག་པོའི་ཇང་གུར།(蒙古族《江格尔》)བཅས་པ་ནི་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་དུ་མའམ། ལ་ལར་ལོ་ངོ་སྟོང་གི་རྗེས་དྲན་ཚོགས་ཆེན་ཡང་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ནས་བསྐངས་པས། ཀྲུང་གོའི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཆེ་གསུམ་ཞེས་སྐད་གྲགས་ཆེ།
ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདི་ཆེས་ཐོག་མར་ཀི་རུའི་ཡི་གེ་(希腊文)ནས་བྱུང་བ་དང་། འཇར་མན་གྱི་མཚན་ཉིད་པ་གྲགས་ཅན་ཧེ་གིར་(黑格尔Hegel)གྱིས་མཛེས་རྟོག་རིག་པའི་རྣམ་བཤད་དུ། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་(Epic)ཞེས་པ་ནི་ཀི་རུའི་ཡི་གེར་epǒs ཞེས་འབྲི། ཆེས་ཐོག་མའི་གོ་དོན་ནི་གཏམ་གླུ་སྤེལ་མའམ་སྒྲུང་གཏམ་ལ་གོའོ།།སྤྱིར་བཏང་དུ་གང་རྗོད་པར་བྱེད་པའི་གཏམ་ཀྱིས་བྱ་དངོས་ཅི་ཞིག་བརྗོད་ཅེ་ན། དེ་ལ་རང་གི་བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་རང་མཚན་པ་ཞིག་ཡོད་པས། ད་གཟོད་བརྗོད་བྱ་གང་ཞིག་གི་ནང་དོན་དེ་ཅི་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ནང་དོན་དེའི་བརྒྱུད་རིམ་ཇི་ལྟར་ཡིན་པ་བརྗོད་བདེ་བ་ཡིན་ནོ།།”①ཞེས་གསུངས། དེང་སང་ཡོངས་གྲགས་སུ། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་རྩོམ་ལུས་གཟི་བརྗིད་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དེའི་བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་ནི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱིས་དཔའ་བོའི་མཛད་རྗེས་བརྒྱུད་བསྒྲགས་བྱེད་པའམ་དེ་ལ་བསྟོད་བསྔགས་འཐེན་པའི་སྙན་རྩོམ་རིང་མོ་ཞིག་ལ་གོ་ཞིང་། དེ་དང་འབྲེལ་བའི་བརྗོད་བྱར་ལོ་རྒྱུས་དངོས་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་དང་། མི་རིགས། ཆོས་ལུགས། གཏམ་རྒྱུད་བཅས་པ་ཐེའོ།།”②ཞེས་གྲགས། འོན་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་རྩོམ་པ་པོའི་རྩོམ་རིག་མིན་ཏེ། དེ་ནི་ཡིན་གཅིག་མིན་གཉིས་དམངས་ཁྲོད་དུ་ངག་རྒྱུན་གྱིས་དར་སྤེལ་གཏོང་བ་ཞིག་ཡིན་ནོ།། དེས་ན་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་དམངས་ཁྲོད་དུ་ཡི་གེ་མ་དར་བའམ། ཡི་གེ་དར་མི་ཆེ་བའི་སྐབས་སུ། ངག་ཐོག་ནས་མི་རབས་མི་བརྒྱུད་ལ་དར་ཞིང་། དུས་ཕྱིས་སུ་རིམ་གྱིས་ཡི་གེར་ཕབ་སྟེ་ལེགས་པར་བསྒྲིགས་པ་ཞིག་ཡིན། དེང་རབས་ཀྱི་ངག་ཐོག་སྲོལ་རྒྱུན་(口头传承)ཞེས་པའི་མཁས་ཆེན་ཕ་རིས་(Parry)དང་ལོ་དི་(Lord)གཉིས་ཀྱིས་ཀྱང་ཧོ་མའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་(荷马史诗)གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་ངག་རྒྱུན་ཡིན་ཞིང་། དུས་ཕྱིས་སུ་རིམ་གྱིས་ངག་ཐོག་ནས་ཡི་གེར་ཕབ་པར་འདོད། འོ་ན་འཛམ་བུའི་གླིང་འདིར་ཆེས་སྔ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་གང་རེད་ཅེ་ན། དེ་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་20བའི་གནའ་བོའི་པ་པེ་ལུང་གི་ཅིས་ཨར་ཅ་མེ་ཧྲི་(Gilgamesh)ཞེས་པ་དེ་ཡིན།དེ་ལ་མེ་སོ་པོ་ཏ་མེས་ཡ་(Mesopotamia)ཡི་ལྷ་སྒྲུང་ཞེས་ཀྱང་བརྗོད། འོ་ན་འཛམ་བུའི་གླིང་འདིར་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གང་དག་ཡོད་ཅེ་ན། གཤམ་དུ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་བཅུ་ཐམ་པ་བདམས་ཏེ། རེའུ་མིག་ཅིག་གི་ལམ་ནས་འགྲེམས་པར་བྱའོ།།
འཛམ་གླིང་གི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཆེ་བཅུ།
གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྲགས་ཆེན་དག་གི་མཚན་བྱང་ཁོ་ན་ལ་བལྟས་ནའང་། ཡེ་ལེ་ཡ་ཐི་དང་ནེ་པི་ལུང་གུན་གྱི་གླུ་མ་གཏོགས། མང་ཆེ་བ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དེའི་ནང་གི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་སྟེ། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་གང་དེའི་མི་རིགས་ཀྱི་དཔའ་བོ་དེའི་མཚན་ནས་བཟུང་སྟེ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གང་དེའི་མཚན་བྱང་དུ་གསོལ་ཡོད། མཉམ་པར་འཇོག་དགོས་པ་ཞིག་ནི། རེའུ་མིག་འདིའི་ནང་གི་དུས་རབས་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གང་དེ་དུས་རབས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་བར་གོ་བ་ལས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་དེ་དུས་རབས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་བར་གོ་བ་མིན། དཔེར་ན་པེ་ཨོ་ཝོ་ཧྥུ་ནི་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་ནང་བྱུང་ཡང་། དེའི་བརྗོད་བྱ་དངོས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དོན་རྐྱེན་ནི་དུས་རབས་ལྔ་པའི་ནང་བྱུང་བ་ཡིན་ནོ།།
དེང་སང་འདིའི་ནང་གི་ཨེ་ནེ་ཨ་སི་མ་གཏོགས། ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཚང་མར་གློག་བརྙན་ཡོད། འོན་ཀྱང་རང་རྒྱལ་དུ་དུས་རབས་གོང་མའི་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་ཡས་མས་སུ་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་མུ་འབྲེལ་བརྙན་འཕྲིན་ཞིག་བཟོས་མོད། གེ་སར་རྒྱལ་པོ་དེ་མི་སྐྱ་དྲག་རྩལ་སྦྱོང་མཁན་ཞིག་ཡིན་ཐག་ཆོད་པར་བླངས་ཡོད་པས། སྐབས་འགར་བཙོན་ལ་བཅུག་སྟེ་རྐང་སྒྲོག་ལག་སྒྲོག་གིས་བཅིངས་པ་ཙམ་ལའང་ཅི་བྱ་གཏོལ་མེད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་ལུས་འདུག་པས་བལྟ་ཉམས་ཅང་མེད།
གཉིས་པ། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་ཀྱི་གོ་དོན།
གནའ་བོའི་ཀི་རུའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཁས་དབང་པོ་ལ་ཐུའུ་(སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་429—347ལོ་)དང་ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་(སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་384—322ལོ་)གཉིས་ཀ་ནི་དགེ་སློབ་ཡིན་ཞིང་། འཛམ་བུའི་གླིང་དུ་སྙན་ངག་དང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་སྐོར་ལ་དཔྱད་བརྗོད་སྤེལ་མཁན་ཆེས་ཐོག་མའི་གྲས་སུ་གཏོགས། པོ་ལ་ཐུའུ་ལགས་ཀྱིས། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གསར་དུ་རྩོམ་མཁན་གྱི་སྙན་ངག་པ་དེ་དག་ནི་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པ་ཡིན་ཏེ། ཁོ་རང་ཚོའི་ནུས་པ་དང་འཇོན་ཐང་ནི་ལག་རྩལ་ཞིག་སྦྱང་བ་ལྟ་བུ་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པར། རིག་པའི་ཀློང་རྡོལ་བ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཁོ་རང་ཚོ་རིག་པ་ཐོལ་སྐྱེས་དེ་ལ་དབང་འབྱོར་དུས། མི་སེམས་རབ་ཏུ་འགུལ་བའི་སྙན་རྩོམ་དེ་དག་ངག་ནས་ཤོར་ཐོན་པ་ཡིན་ནོ།།”③ཞེས་གསུངས་པ་ལས། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གསར་དུ་རྩོམ་མཁན་གྱི་སྙན་ངག་པ་”ཞེ་ན། དེང་སང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་དམངས་ཁྲོད་རྩོམ་རིག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པས་དེ་ནི་མི་དམངས་མང་ཚོགས་ཐུན་མོང་གི་ཤེས་རབ་ལས་གྲུབ་པ་ཡིན་གྱི། དེ་ལ་ངེས་བརྟན་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་ཡོད་པར་ཁས་མི་ལེན་མོད། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལའང་ཆེས་ཐོག་མའི་སྒྲུང་པ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་སྲིད་སྙམ། ད་དུང་པོ་ལ་ཐུའུ་ལགས་ཀྱིས་“རིག་པའི་ཀློང་རྡོལ་བ་”ཞེས་པ་དེ་ནི་མི་རང་སྒེར་གྱི་རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བ་མ་ཡིན་པར། དེ་ནི་ཁབ་ལེན་རྡོ་ཡི་རྣོ་ཤུགས་ལྟར་ལྷ་ཡིས་དངོས་གྲུབ་བསྩལ་བ་ལས་བྱུང་བར་འདོད་དེ། “ཁྱེད་རང་ཧོ་མའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འཆད་མཁས་པའི་ནུས་པ་དང་འཇོན་ཐང་ནི་ལག་རྩལ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། དེ་ནི་མཆོག་གི་དངོས་གྲུབ་ཅིག་ཡིན། དེ་ཉིད་ཨོ་ལེ་པེ་ཏི་སི་ལགས་ཀྱིས་བཤད་པའི་ཁབ་ལེན་རྡོ་དང་འདྲ་བ་ཞིག་གིས་ཁྱེད་རང་སྔོན་དུ་བསྐུལ་ཞིང་འདེད་ཀྱིན་ཡོད།”④ཅེས་གསུངས་པ་དང་། “སྙན་ངག་གྱེར་མཁན་དང་ཟློས་གར་འཁྲབ་མཁན་རྣམས་ལྷུ་ཚིགས་བར་མ་ལྟ་བུ་ཡིན། ཆེས་ཐོག་མའི་ལྷུ་ཚིགས་ནི་སྙན་ངག་པ་ཁོ་རང་རེད། འོན་ཀྱང་ཆེས་ཐོག་མར་ལྷུ་ཚིགས་འདི་དག་ལ་རྣོ་ཤུགས་ཐེབས་སུ་འཇུག་མཁན་ནི་མཆོག་གི་ལྷ་ཡིན། ལྷ་ལྷ་མོ་རང་རང་གི་འདོད་མོས་ལྟར་མི་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་ཤེས་འགུགས་པའི་འཐེན་ཤུགས་གཏོང་བ་དང་། འཐེན་ཤུགས་འདི་མི་ཕན་ཚུན་བར་དུའང་བརྒྱུད་སྤེལ་བྱེད་ཀྱིན་འདུག འདི་ལྟར།ཆེས་ཐོག་མའི་ཁབ་ལེན་རྡོ་ནས་བཟུང་སྟེ། གཟི་བརྗིད་དང་ལྡན་པའི་ལྕགས་ཐག་ལྟ་བུ་ཞིག་གྲུབ་ཅིང་། མཉམ་ལེན་རུ་ཁག་གི་གར་མཁན་དང་། སྒྲ་སྙན་བདུང་མཁན་ཆེ་མ་ཆུང་གསུམ་དག་ཚང་མ་ལྷ་མོ་མེའུ་སི་ལགས་ཀྱིས་འཐེན་པའི་ལྕགས་ཐག་དེའི་སྟེང་ན་ཡོད།”⑤ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར། པོ་ལ་ཐུའུ་ལགས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ལྕགས་ཐག་(艺术链)སྨྲ་བ་འདིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་འགོ་ཁུངས་དེ་ལྷ་དང་ལྷ་མོས་དངོས་གྲུབ་བསྩལ་བ་དང་། སྙན་ངག་མཁན་གྱི་རིག་ཀློང་རྡོལ་བ་ལས་བྱུང་བར་འདོད་པས། འདི་ཉིད་དེང་སང་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་སྒྲུང་ལྷ་བབས་པའི་འབབ་སྒྲུང་ཞིག་ཡོད་པར་སྨྲ་བ་དེ་དང་འདྲ་སེ་འདུག
པོ་ལ་ཐུའུ་ལགས་ཀྱིས་སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་གྱིས་“མི་རྣམས་ལ་དགའ་མགུ་བསྐྱེད་པ་མ་ཟད། ད་དུང་སྒྲིག་ལམ་དང་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་མི་ཚེ་ཧྲིལ་བོ་ལ་བཀོད་འདོམས་བྱེད་པར་ཕན་ཐོགས་”ཤིང་། སྙན་ངག་གསར་རྩོམ་དེ་རིགས་རྒྱལ་ཁབ་མ་ཟད། རང་གི་མི་ཚེ་ལའང་“ཕན་ནུས་”ཡོད་ཅིང་། སྒྱུ་རྩལ་པ་ཞིག་ཡིན་ན་“མི་རྣམས་ལ་ཕན་པའི་བསླབ་བྱ་གཏོང་རྒྱུ་དེ་དམིགས་འབེན་ཡིན་”ཞེས་གསུངས་མྱོང་། དེ་བཞིན་དུ་བུ་རྒོད་པོ་ཞིག་གིས་དུས་རྒྱུན་དུ་འཇམ་སྙན་རོལ་དབྱངས་ལ་ཉན་དྲགས་ན། ཡུན་གྱིས་བག་འཁུམས་པར་གྱུར་ཏེ་ཉབ་བེ་ཉོབ་བེར་ལུས་ཤིང་། མཐའ་མར་གཡུལ་ངོ་ལའང་ཞུགས་མི་ཐུབ་པའི་ཉམ་ཐག་ཅིག་ཏུ་འགྱུར་འགྲོ་ཞིང་། ད་དུང་དུས་རྒྱུན་དུ་སྐྱོ་བའི་ཟློས་གར་ལ་ལྟ་ཉེས་ན། མི་རྣམས་སྙིང་རྗེ་སྐྱེ་སླ་ཞིང་སེམས་པ་ཕམ་སྐྱེན་པའི་ངན་ལངས་ལ་ཤོར་འགྲོ་བར་དོགས་པ་ཟ་མོད། ལྟ་བ་འདི་རིགས་ལ་ཁོང་གི་སློབ་མ་ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱིས་དུས་ཕྱིས་སུ་དགག་གཞག་ཡང་དག་པ་མཛད།
ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་དང་རང་གི་དགེ་རྒན་པོ་ལ་ཐུའུ་གཉིས་སྐབས་འགར་ལྟ་བ་མི་གཅིག་སྟེ། ཁོང་གིས་“ང་རང་དགེ་རྒན་ལ་དགའ་མོད། ལྷག་པར་དུ་བདེན་དོན་ལ་དགའ་”ཞེས་སྨྲས་མྱོང་། འོན་ཀྱང་ཁོང་གིས་རང་གི་དགེ་རྒན་ལ་ཧ་ཅང་བརྩི་སྟེ། “མི་ཕལ་བ་ཞིག་གིས་ཁོ་རང་གི་དགེ་རྒན་པོ་ལ་ཐུའུ་ལ་ཐ་ན་བསྟོད་པ་འཐེན་པའང་མ་མཛའ་ནི་ཞིག་རེད།”ཅེས་ཀྱང་གསུངས་མྱོང་། བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེར། བསྟོད་མི་ཤེས་ནི་ཞིག་གིས་བསྟོད་པ་ལས། སྨད་མི་ཤེས་ནི་ཞིག་གིས་སྨད་ན་དགའ། ཟེར་བ་དང་འདྲ།
ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱིས་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དང་སྐྱོ་བའི་ཟློས་གར་གཉིས་ཀྱི་འདྲ་བའི་ཆ་ཁོ་ན་ནི། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱིས་ཀྱང་སྡེབ་སྦྱོར་འགྲིག་པའི་སྙན་ངག་གིས་དོན་དག་གཟབ་ནན་ཅན་ལ་ལད་ཟློས་བྱེད་པ་དང་། གཞི་རྒྱའང་ཆེ།གཉིས་ཀ་མི་འདྲ་ས་ནི། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱིས་སྡེབ་སྦྱོར་འགྲིག་པའི་སྙན་ངག་ཁོ་ན་བེད་སྤྱོད་པ་དང་། ད་དུང་དོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་རྩོམ་སྟངས་བེད་སྤྱོད་པ་རེད། གཉིས་ཀའི་ཚད་རིང་ཐུང་བཤད་ན། སྐྱོ་བའི་ཟློས་གར་གྱིས་གཟའ་འཁོར་གཅིག་གི་དོན་དག་ཙམ་བརྗོད་པའམ། ཡང་ན་ཉི་མ་གཅིག་གི་དོན་དག་ཙམ་ཡིན་ནའང་ཐང་། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་དུས་ཚོད་ཀྱི་ཚད་བཀག་ནི་མེད་དོ།།”⑥ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་“སྡེབ་སྦྱོར་འགྲིག་པའི་སྙན་ངག་”ཅེ་ན་མ་ཡིག་གི་མཆན་དུ་སྐྱོ་བའི་ཟློས་གར་ཡིན་ན་“三双音步短长格”ཞེས་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཡིན་ན་“六音步长短短格”ཞེས་འགྲེལ་ཡོད། ཕལ་ཆེར་རང་རེའི་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མ་གང་རུང་གི་ཚེག་ཁྱིམ་དོ་མཉམ་ཞིང་ངག་ལས་ཐོན་ན་སྡེབ་སྦྱོར་འགྲིག་དགོས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་གླེང་གིན་འདུག སྐབས་འདིར་ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་བཅངས་པའི་ལྟ་ཚུལ་མདོར་བསྡུས་ན་དོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་རྩོམ་སྟངས་ཤིག་དང་། དོན་དག་གཟབ་ནན་ཅན་ལ་ལད་ཟློས་བྱེད་པ་ཞིག གཞི་རྒྱ་ཆེ་བ་ཞིག དུས་ཚོད་ཀྱི་ཚད་བཀག་མེད་པ་ཞིག་བཅས་ཁག་བཞི་རུ་འདུ་བ་རེད།
དེ་ལྟར་ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་བཞག་པའི་མཚན་ཉིད་ནི་དུས་ཡུན་རིང་བོའི་བར་དུ་མི་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱུན་བཟུང་བ་དང་། ཨི་ཊ་ལིའི་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར་སྐབས་ཀྱི་ཐ་སོ་(Tasso1544—1595)ལགས་ལ་ཤན་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཤིང་འགྲེལ་བཤད་གོང་འཕེལ་དུ་ཕྱིན། ཁོང་ཉིད་ཀྱིས་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་འོད་སྣང་འཕྲོ་ཞིང་གཟི་བརྗིད་དང་ལྡན་པ། ད་དུང་ཕུན་ཚོགས་དགེ་ལེགས་ཀྱི་རྩེ་མོར་སོན་པའི་བྱ་བ་སྤྱོད་པ་ཞིག་གི་ལད་ཟློས་ཡིན་ཞིང་། རྩོམ་རྩལ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་སྙན་ངག་གིས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བྱུང་རིམ་བརྗོད་ཅིང་། ཧ་ལས་དགོས་པའི་ཁྱད་མཚར་གྱིས་མི་རྣམས་ལ་སེམས་འགུལ་ཐེབས་སུ་བཅུག་སྟེ། རྩོམ་སྟངས་འདི་ལྟ་བུས་མི་རྣམས་ལ་གོ་བསྐོན་སློབ་གསོ་གཏོང་བ་ཡིན་ནོ།།⑦ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱི་“ལད་ཟློས་”ཞེས་པ་ནི་མིའི་“བྱ་སྤྱོད་ཅིག་”གི་ལད་ཟློས་ཡིན་ཞིང་།“དོན་དག་གཟབ་ནན་ཅན་”ཞེས་པ་ནི་“འོད་སྣང་འཕྲོ་ཞིང་གཟི་བརྗིད་དང་ལྡན་པ། ད་དུང་ཕུན་ཚོགས་དགེ་ལེགས་ཀྱི་རྩེ་མོར་སོན་པའི་བྱ་བ་སྤྱོད་པ་ཞིག་”ཅེས་མཆན་འགྲེལ་ཁ་གསལ་གནང་ཞིང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་གདེང་འཇོག་ཚད་མཐོན་པོའི་བསྟོད་བསྔགས་འཐེན། དེའི་མི་ཚད་ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱི་“སྡེབ་སྦྱོར་འགྲིག་པའི་སྙན་ངག་”ཞེས་པ་ནི་“རྩོམ་རྩལ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་སྙན་ངག་”ཅེས་གོ་དོན་རྒྱ་ཆེར་བཀྲལ། དེས་ན་ཐ་སོ་ལགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ལ་ཚང་དགོས་པའི་རྒྱུ་ཆ་ནི་མི་སྣ་དང་། བསམ་བློ། གཏམ་རྒྱུད་བྱུང་རིམ། རྩོམ་རྩལ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་སྙན་ངག་བཅས་ཁག་བཞི་ཡོད་པར་འདོད།
དེ་ནས་རྩོམ་འདིའི་དབུར་གླེང་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་རིག་པའི་ཆེད་མཁས་ཧེ་གིར་(1770—1831)ལགས་ཀྱིས་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱིས་དོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་དེ་རང་གི་འགན་འཁྲི་ལ་བརྩི་ན། ངེས་པར་དུ་བྱ་བ་སྤྱོད་པ་(གཏམ་རྒྱུད་བྱུང་རིམ་)ཞིག་གི་བརྒྱུད་རིམ་དེ་གཞིར་འཛིན་དགོས།བྱ་བ་སྤྱོད་པ་འདིའི་ཁོར་ཡུག་གི་གནས་ཚུལ་དང་ཕན་ཚུན་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱི་ངོས་ནས། འདི་ཉིད་མི་རིགས་ཤིག་དང་དུས་རབས་ཤིག་གི་འཇིག་རྟེན་ཆ་ཚང་བར་འབྲེལ་འདྲིས་ཧ་ཅང་ཟབ་པ་མ་ཟད། ད་དུང་དོན་སྙིང་ཧ་ཅང་ཆེ་བ་དེ་ངེས་པར་དུ་རྒྱུས་ལོན་བྱ་དགོས། དེས་ན་མི་རིགས་ཤིག་གི་སྙིང་སྟོབས་ལས་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་ཆ་ཚང་བ་དང་དངོས་ཡོད་ཀྱི་དོན་དངོས་ཡོད་ཚད། ཁོ་རང་གི་བརྗོད་བྱར་གྱུར་བའི་སྣང་བརྙན་གསོན་པོ་རུ་བསྐྲུན་པ་སྟེ།དོན་དག་བྱུང་ངེས་རིགས་ཀྱི་བྱས་རྗེས་དག་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མ་ཞིག་གི་ནང་དོན་དང་རྣམ་པ་ཡིན་ནོ།།”⑧ཞེས་གསུངས་པ་ལས་“བྱ་བ་སྤྱོད་པ་”(གཏམ་རྒྱུད་བྱུང་རིམ་)འདི་ཉིད་མི་རིགས་ཤིག་གི་སྙིང་སྟོབས་སུ་གྱུར་བའི་“དོན་དག་བྱུང་ངེས་རིགས་”ཤིག་ཡིན་པ་གསལ་བོར་བསྟན། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མ་”ཞེས་པ་ནི་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དང་དོན་གཅིག
ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་“དོན་དག་བྱུང་ངེས་རིགས་”ཤེ་ན་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དངོས་སུ་བྱུང་བའི་དོན་དག་ལ་གོ་སྟེ། “གལ་ཏེ་མི་རིགས་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཚང་མ་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་ན། དེ་ཉིད་འཛམ་གླིང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་ཞིག་ཏུ་ཆགས་འགྲོ། ད་དུང་ཚེ་སྲོག་གི་སྟོབས་ཤུགས་དང་། གྲུབ་འབྲས། མཛད་རྗེས་བཅས་པ་ཆེས་མཛེས་སྡུག་ལྡན་ཞིང་། ཆེས་རང་དབང་ཅན་དང་། ཆེས་གསལ་ཆ་ཆེ་བའི་འཛམ་གླིང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན། དཔེར་ན་ང་ཚོས་ཀི་རུའི་མི་རིགས་སྙིང་སྟོབས་དང་ལོ་རྒྱུས་བསླབ་འདོད་པའམ། ཡང་ན་ཁོ་རང་ཚོ་འཚར་ལོངས་བྱུང་སའི་གཞི་རྩ་དང་ཁོ་རང་ཚོས་ཐབས་བཀོད་ཅི་ཞིག་གིས་ཇི་ལྟར་ཁོ་རང་ཚོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུན་བསྲིངས་པ་ཤེས་འདོད་ན། ཧོ་མའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འདི་ནི་ཆེས་གསོན་ཉམས་ལྡན་ཞིང་ཆེས་ཐག་ཉེ་བའི་དཔྱད་གཞིའི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་ནོ།།”⑨ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དང་ལོ་རྒྱུས་དོན་དངོས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཐད་ཀར་བ་དེ་མངོན་པར་ཕྱུངས་ཡོད།
ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱིས་མུ་མཐུད་དུ་གསུངས་དོན། “ལྷིང་འཇགས་དང་ཁུ་སིམ་གྱི་གནས་ཚུལ་འོག་ཏུ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་འབྱུང་མི་ནུས། འགལ་བ་ཆེས་ཆེར་འཕེལ་བའི་ཛ་དྲག་གི་འཐབ་འཛིང་ལས་ད་གཟོད་ལོ་རྒྱུས་སྙམ་རྩོམ་ཞིག་འབྱུང་བར་སྐུལ་མ་གཏོང་ཐུབ། མི་རིགས་ཤིག་གིས་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་ལ་དམག་འཁྲུག་བརྒྱབ་ན་ད་གཟོད་ལོ་རྒྱུས་སྙམ་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་ལས། རྒྱལ་རབས་སྤོ་བའི་འཐབ་རྩོད་དང་མི་རིགས་ནང་ཁུལ་གྱི་འཁྲུག་ཟིང་ནི་འཁྲབ་གཞུང་ཟློས་གར་ཞིག་གི་བརྗོད་བྱ་ལས་འོས་མེད།”⑩ཅེས་གསུངས་པ་ལས་“མི་རིགས་ཤིག་གིས་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་ལ་དམག་འཁྲུག་བརྒྱབ་”པ་དེས་གོང་གི་“མི་རིགས་ཤིག་གི་སྙིང་སྟོབས་”ཞེས་པ་དེ་གནས་ཚུལ་ཇི་འདྲ་བ་ཞིག་གི་འོག་ཏུ་འབྱུང་བར་དཔྱད་པ་གནད་དུ་ཐིངས་པ་མཛད། ད་དུང་“འདི་ལྟ་བུའི་དང་ཐོག་གི་ཚོགས་སྤྱི་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་མི་རིགས་ཤིག་གི་“གཏམ་རྒྱུད་ངོ་མཚར་ཅན་”ནམ། “སྒྲུང་དཔེ་”འམ་“དམ་པའི་གསུང་རབ་”ལྟ་བུ་ཡིན། རླབས་ཆེན་གྱི་མི་རིགས་ཤིག་ལ་འདི་ལྟ་བུའི་དང་ཐོག་གི་སྒྲུང་དཔེ་ཡིན་ཤག་ཤག་ཅིག་ཡོད་པའི་མི་ཚད། དེ་ཉིད་ཀྱིས་མི་རིགས་ཧྲིལ་བོའི་དང་ཐོག་གི་བསམ་བློའི་དགོངས་པའང་མཚོན་ནུས། དོན་སྙིང་འདིའི་སྟེང་ནས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལྟ་བུའི་རྗེས་དྲན་ཁང་ནི་མི་རིགས་ཤིག་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཡིན། གལ་ཏེ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་མངའ་བའི་དམ་པའི་གསུང་རབ་འདི་དག་མཉམ་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་ན། དེ་ནི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཡིད་དབང་རབ་ཏུ་འཕྲོག་པ་ཞིག་ཡིན་ངེས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་དེབ་འདི་ལྟ་བུའང་། གལ་ཏེ་དེའི་ནང་ན་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་མིས་ལད་མོར་བཟོས་པའི་རིགས་འདྲ་མེད་ན། དེ་ཉིད་མི་རིགས་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས་མངོན་པར་མཚོན་པའི་འགྲེམ་སྟོན་ཁང་ཞིག་ཏུ་གྱུར་འགྲོ་”⑾ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་མི་རིགས་ཤིག་གི་སྙིང་སྟོབས་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པས་མི་ཚད། མི་རིགས་ཤིག་གི་སྙིང་སྟོབས་ནི་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་དང་འགལ་བ་ཆེས་ཆེར་འཕེལ་བའི་ཁྱོད་ཤི་ང་གསོན་གྱི་ཛ་དྲག་གི་འཐབ་འཛིང་ལས་བྱུང་བ་ཡིན། ལྡོག་སྟེ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ནི་མི་རིགས་ཤིག་གི་སྙིང་སྟོབས་མངོན་པར་གསལ་བའི་འགྲེམ་སྟོན་ཁང་ཞིག་ཡིན་པས་མི་ཚད། འགྲེམ་སྟོན་ཁང་འདིའི་ནང་ན་མི་རིགས་དང་མི་རིགས་བར་གྱི་འགལ་བ་ཆེས་ཆེར་འཕེལ་བའི་ཛ་དྲག་གི་འཐབ་འཛིང་དེའང་སྟོན་གྱིན་ཡོད། དེས་ན་དེང་སང་ལ་ལ་ཞིག་གིས་དམག་འཁྲུག་གི་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བ་ལ་བསྙད་བཏགས་ཏེ། དམར་དམག་རྒྱང་བསྐྱོད་དང་ཆུ་ངོགས་གཏམ་རྒྱུད། རྒྱལ་ཁབ་གསུམ་གྱི་ཟློས་གར། ཡང་ན་ཁྲོན་ཆུག་ཀྲན་གོ་རིང་གི་དམག་འཁྲུག་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བརྙན་འཕྲིན་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་བརྗོད་མོད། དེ་ནི་མི་རིགས་ནང་ཁུལ་གྱི་ནང་འཁྲུག་ཡིན་པས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱར་མི་འོས་པ་ཤེས་ཀྱིན་མེད། ཡང་ལ་ལ་ཞིག་གིས་ལྷ་སྒྲུང་གི་ཤན་ཞུགས་ཆེ་བའི་གློག་བརྙན་སོགས་ལའང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་བརྗོད་མོད། དེ་ཉིད་མི་རིགས་ཤིག་གི་སྙིང་སྟོབས་མཚོན་པའི་དཔའ་བོའི་བསྟོད་གླུ་ལ་འབྲེལ་བ་མེད་པས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་རྗོད་བྱེད་དུ་མི་འགྲོ་བའང་ཤེས་ཀྱིན་མེད།
ཡང་མི་རིགས་གཉིས་བར་གྱི་དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་ཚང་མ་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་མངའ་བ་མིན་ཏེ། ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱིས་དཔྱད་དོན། “འདི་ནས་ད་དུང་རྒྱུ་རྐྱེན་ཨང་གསུམ་པ་དེ་འདྲེན་དགོས། དེ་ནི་འཛམ་གླིང་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་དུ་དག་འབུལ་བྱེད་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཁུངས་ལུང་དང་བཅས་པ་ལྡན་ན། མི་རིགས་ཤིག་གིས་ད་གཟོད་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་ལ་དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་བྱེད་ཆོག་པ་ཡིན།”⑿ཞེས་གསུངས་པ་ལས་“འཛམ་གླིང་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་དུ་དག་འབུལ་བྱེད་”ཟེར་བ་ནི་རྒྱལ་ཁབ་གང་རུང་གཉིས་ཀྱི་དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་ཡིན་ནའང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་ཡིན་དགོས་ན་རྒྱལ་ཁབ་གང་དེས་འཐབ་འཁྲུག་སློང་བ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དག་པ་ཞིག་མཁོ་བ་ལ་ཟེར། དཔེར་ན་ཆོས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གིས་ཀླ་ཀློའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་བཏུལ་བ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དག་ཡོད་ཟེར་བ་ལྟ་བུར་ཟད་མོད། འོན་ཀྱང་འདི་ཉིད་སྔོན་ཐོན་ཡོ་རོབ་གླིང་གིས་རྗེས་ལུས་ཨེ་ཤིས་ཡ་དང་ཨ་ཧྥེ་རི་ཀའི་རྒྱལ་ཁབ་དབང་དུ་བསྡུས་ཤིང་མི་སེར་སྤེལ་ཡུལ་དུ་གཏོང་བ་ལ་དག་འབུལ་བྱེད་སྤྱད་མི་ཉན། འདི་ཉིད་“ནུབ་ཕྱོགས་ལྟེ་བར་སྨྲ་བའི་”ཁུངས་ལུང་གི་རྒྱབ་བརྟེན་ལ་དེ་བས་ཀྱང་མི་འགྲོ་ཞེས་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་བ་མང་པོས་དགག་པ་བརྒྱབ་མྱོང་།
དེ་ནས་ཨུ་རུ་སིའི་རྩོམ་རིགས་དཔྱད་བརྗོད་མཁན་པོ་སྟེ། པེ་ལིན་སི་ཅི་(1811—1848)ལགས་ཀྱིས་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་མི་རིགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དང་གོ་རྟོགས་སད་མ་ཐག་དུས། སྙན་ངག་གི་ཞིང་ཁམས་སུ་སྨིན་པའི་འབྲས་བུ་ཐོག་དང་པོ་དེ་ཡིན་ཞིང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་མི་རིགས་ཤིག་གི་ལོ་ན་གཞོན་དུས་ཁོ་ནར་འབྱུང་། སྐབས་དེ་དུས་མི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་བ་ནི་ད་དུང་ཕན་ཚུན་ཁ་གཏད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཉིས་ཏེ། སྙན་ངག་དང་ཚིག་ལྷུག་གཉིས་སུ་གྱེས་མེད། (སྐབས་འདིའི་ཚིག་ལྷུག་ནི་སྙན་ངག་མ་ཡིན་པའམ། སྙན་ངག་ལས་ལོག་པ། ཡང་ན་གཏན་ཚིགས་ཅན་གྱི་གསུང་རྩོམ་རིགས་ལ་གོ་དགོས།) མི་རིགས་དེའི་ལོ་རྒྱུས་ད་རུང་ངག་ཐོག་གི་གཏམ་རྒྱུད་ཡིན་ཞིང་། ལོ་རྒྱུས་དེ་ཉིད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་ནི་ད་རུང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་དེ་ཉིད་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས་སམ། ཡང་ན་སྐྱེ་སྟོབས་ཀྱི་དཔལ་འབར་ས་ནི་མི་རིགས་དེ་གའི་དཔའ་བོ་དག་གི་མཛད་རྗེས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ཡོད་དོ།།”⒀ཞེས་གསུངས་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འབྱུང་བའི་དུས་སྐབས་དེར། ལོ་རྒྱུས་ནི་གཏན་ཚིགས་ཅན་གྱི་གསུང་རྩོམ་རིགས་སུ་འབྲི་སྲོལ་མེད་པས། སྙན་ངག་གི་ཞིང་ཁམས་སུ་མི་རིགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དང་སྦྲགས་ནས་བརྗོད་ན། མི་རྣམས་ད་གཟོད་མི་རིགས་ཀྱི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་དག་ལ་དགའ་སྤྲོ་བརྟས་ཤིང་ད་གཟོད་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འབྱུང་ཞིང་ཆེས་ཆེར་འཕེལ་བར་དཔྱད་མོད། འོན་ཀྱང་པེ་ལིན་སི་ཅི་ལགས་ཀྱིས་ཧེ་གིར་གྱི་“མི་རིགས་སྙིང་སྟོབས་”ཞེས་པ་དེ་“མི་རིགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དང་གོ་རྟོགས་སད་མ་ཐག་དུས་”བྱུང་བར་བརྗོད་པ་ནི་གོ་དོན་ཁ་ཇེ་གསལ་དུ་བཏང་བ་ཡིན་པས་མཁས་པ་ཡིན་ནོ།། དེ་ནས་“སྙན་ངག་དང་ཚིག་ལྷུག་”ཅེས་པའང་སྐབས་དེའི་མི་རྣམས་རང་དབང་རང་འཐད་ལ་སྤྲོ་བའམ།ཡང་ན་འགྲིག་ལམ་དང་རྒྱུ་མཚན་བཤད་པ་ལ་སྤྲོ་བའི་ཁྱད་པར་ཕྱེས་པ་ཡིན་པས། བརྡ་ཆད་འདི་རིགས་རྩོམ་རིག་གི་བརྡ་ཆད་ལས་བརྒལ་ཏེ། སྤྱི་ཚོགས་དང་མི་དམངས་མང་ཚོགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་འཁྱེར་སོ་མཚོན་པའི་ཞིབ་ཆ་དེ་དག་ཞོར་ནས་ཤེས་དགོས།
པེ་ལིན་སི་ཅི་ལགས་ཀྱིས་“གཞན་དུ་ན། སྒྲུང་གཏམ་རིང་མོ་ལ་ད་དུང་ཡོན་ཏན་ཞིག་ཡོད་པ་ནི། མི་སྒེར་གྱི་འཚོ་བ་དེས་སྒྲུང་གཏམ་རིང་མོའི་ནང་དོན་ལ་ཁ་གསབ་བྱེད་ཆོག་ནའང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ནང་དོན་ལ་ཁ་གསབ་བྱེད་མི་ནུས་སོ།། གནའ་བོའི་འཇིག་རྟེན་དུ་སྤྱི་ཚོགས་དང་། རྒྱལ་ཁབ། མི་རིགས་སོགས་ཡོད་ཀྱང་། མི་སྒེར་གྱི་རང་ཚུགས་ཁྱད་པར་བ་མངོན་བཞིན་འདུག་ཐུབ་པའི་མི་མེད། དེས་ན་ཀི་རུའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་ཁོ་རང་ཚོའི་འཁྲབ་གཞུང་ཟློས་གར་བཞིན་དུ། དེའི་ནང་དོན་ལ་མི་རིགས་ཀྱི་ཚབ་བྱེད་མི་སྣ་སྟེ། ཕྱེད་ཀ་མི་དང་ཕྱེད་ཀ་ལྷ། ཡང་ན་དཔའ་བོ་ཡིན་ཞིང་རྒྱལ་པོའང་ཡིན་པ་ཁོ་ན་ལས་མེད། འོན་ཀྱང་ཁོ་རང་ཚོའི་སྒྲུང་གཏམ་རིང་མོའི་ཁྲོད་དུ། འཚོ་བ་ནི་མིའི་འཚོ་བ་ཡིན་པས། མིའི་སེམས་ཁམས་ཀྱི་གསང་བ་དང་། མིའི་རྣམ་ཤེས། མིའི་ལས་དབང་། ད་དུང་ལས་དབང་དེ་དང་མི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་བའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚད་དེ། འདི་དག་ཚང་མས་སྒྲུང་གཏམ་རིང་མོའི་བརྗོད་བྱའམ་ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་གྲུབ་སོང་།”⒁ཞེས་གསུངས་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་དེ་མི་རིགས་ཀྱི་ཚབ་བྱེད་ནུས་པའི་ལྷ་མི་ཕྱེད་འཛོམས་ཀྱི་མི་སྣ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས། མི་སྒེར་གྱི་རང་ཚུགས་མངོན་སའི་སྒྲུང་གཏམ་རིང་མོ་ལྟ་བུ་ཞིག་མིན་པར་དཔྱད་ཡོད། ཁོང་གིས་མུ་མཐུད་དུ། “ཅི་ཞིག་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་དོན་བརྗོད་སྙན་ངག་ཟེར་ཞེ་ན། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་ཞིག་ཇེ་ཡག་ཇེ་འགྲིག་ལ་བཏང་ནས་བརྗོད་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ལོ་རྒྱུས་དོན་རྐྱེན་འདི་རིགས་ལ་མི་རིགས་ཧྲིལ་བོ་ཞུགས་ཡོད་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་དོན་རྐྱེན་དེ་ནི་མི་རིགས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དང་། ཀུན་སྤྱོད། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཚོ་བ་དང་མཉམ་དུ་འདྲེས་ཡོད་པས། མི་རིགས་དེའི་ལས་དབང་ལ་ཤན་ཞུགས་གལ་ཆེན་ཐེབས་ཡོད། དེས་ན་དོན་རྐྱེན་དེ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ནི་མི་རིགས་གཅིག་གིས་མི་ཚད། གལ་ཏེ་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཚང་མ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ན། དོན་བརྗོད་སྙན་ངག་དེ་ནི་ལྷག་པར་དུ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཚད་གཞི་ལ་ཐག་ཉེ་བ་ཡིན་ནོ།།”⒂ཞེས་གསུངས་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དེ་དོན་བརྗོད་སྙན་ངག་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས།དོན་བརྗོད་ཞེས་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་ཞིག་བརྗོད་པ་ཡིན་ཞིང་། འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་ན་རབ་དང་། མ་མཐར་ཡང་མི་རིགས་ཤིག་གི་ལས་དབང་ལ་ཤན་ཞུགས་ཐེབས་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པར་དཔྱད་ཡོད། ཡང་པེ་ལིན་སི་ཅི་ལགས་ཀྱིས་ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་“མི་རིགས་སྙིང་སྟོབས་”ལ་བདེན་དཔང་བྱས་པ་ལས། ཧེ་གིར་ལས་ཀྱང་ལྷག་པའི་ལྟ་བ་གསར་བ་ཞིག་གསུངས་མེད།
དེང་སང་ལ་ལ་ཞིག་གིས་པེ་ལིན་སི་ཅི་ལགས་ཀྱིས་ཕུ་ཞི་ཅིན་གྱི་སྙན་ངག་རིང་མོ་དེ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དུ་མི་འགྲོ་བར་དཔྱད་པ་ལ་དགག་པ་རྒྱག་ཁུལ་གྱིས་“པེ་ལིན་སི་ཅི་ལགས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་དང་ཕུ་ཞི་ཅིན་གྱི་སྙན་ངག་རིང་མོ་གཉིས་འགྲོ་ས་ཁ་ཁ་ཡིན་པས། པེ་ལིན་སི་ཅི་ལགས་ཀྱིས་ཕུ་ཞི་ཅིན་གྱི་སྙན་ངག་རིང་མོའི་ནང་དོན་ཧ་གོ་མེད་དེ། སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་ཤེས་རབ་འབར་བའི་སྙན་ངག་པ་ཞིག་སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་ཤེས་རབ་འབར་བའི་དཔྱད་བརྗོད་མཁན་ཞིག་ལ་མ་ཐུག”⒃ཅེས་འུར་མོད། ཚིག་དང་པོ་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་དགག་གཞག་ལ་ལད་ཟློས་བྱས་ཚོད་དུ་སྣང་བས་གནས་སྐབས་ཅང་མི་ཟེར་མོད། ཚིག་ཕྱི་མའི་“ཧ་གོ་མེད་”ཟེར་བ་སོགས་ཧ་ཅང་དགོད་བྲོ་སྟེ། འདིའི་བར་ན་ཧ་གོ་མ་གོ་ཟེར་རྒྱུ་མེད་དེ། ཁྱེད་ཀྱིས་ཁོང་རྣམ་པ་གཉིས་ཀ་འགྲོ་ས་ཁ་ཁ་ཡིན་པ་ཁས་བླངས་མ་ཐག་པའི་ཕྱིར། འོ་ན་“ཧ་གོ་མེད་”ཟེར་བ་ནི་མི་ཆེན་ལ་སྐུར་བ་བཏབ་པ་ལས། “ཧ་གོ་མེད་”ན་པེ་ལིན་སི་ཅི་ལགས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་ལྟ་བ་བརྗོད་པའི་དཔེ་ཆ་ཧྲིལ་བོ་དེ་ཕུ་ཞི་ཅིན་གྱི་སྙན་ངག་གིས་དཔྱད་གཞི་གཙོ་བོ་བྱས་ཡོད་པ་ཅིའི་ཕྱིར། ད་ཕྱིར་འཁོར་ནས་བལྟས་ན་ཁྱེད་ཀྱིས་ཚིག་དང་པོ་དེ་ཕྱི་རྒྱལ་ལ་ལད་ཟློས་བྱས་པ་ཙམ་ལས།ཡིན་ངོ་མ་ཁྱེད་རང་གིས་ཚིག་དེའི་ནང་དོན་“ཧ་གོ་མེད་”དེ།ཚིག་དང་པོའི་འགྲོ་ས་ཁ་ཁ་ཡིན་ཟེར་བ་ནི་དོན་དུ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དང་སྒྲུང་གཏམ་རིང་མོ་གཉིས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་ཁྱད་པར་དང་། མི་སྣའི་ཁྱད་པར། ཡང་ན་ཅིག་ཤོས་དམངས་ཁྲོད་རྩོམ་རིག་དང་། ཅིག་ཤོས་རྩོམ་པ་པོའི་རྩོམ་རིག་ཡིན་པས་འགྲོ་ས་ཁ་ཁ་ཡིན་པ་ཚན་པ་གོང་མར་ཞུས་མ་ཐག་པ་དེ་འདྲ་ཡིན་ནོ།།
དེ་ནས་གུང་ཁྲན་རིང་ལུགས་ཀྱི་གསར་བརྗེའི་དེད་དཔོན་མར་ཁེ་སི་(1818—1883)ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱིས་“དུས་ད་ལྟའང་ད་དུང་ང་ཚོ་ལ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ལོངས་སྤྱོད་གནང་ཞིང་། ཕྱོགས་ཁ་ཤས་ཤིག་ནས་བཤད་ན་ད་རུང་ཚད་གཞི་ཞིག་གམ། ཡང་ན་དཔེ་གཞི་ཚད་མཐོ་བས་ལག་སྙོབ་བྱེད་མི་ཐུབ་པ་ཞིག་རེད།”⒄ཅེས་བསྟོད་པ་འཐེན།
འབྱོར་མེད་གྲལ་རིམ་གྱི་རྩོམ་རིག་པ་གོ་ཨར་ཅིས་(1868—1936)ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་། “དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་མི་དམངས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ངོས་ཟིན་དང་རང་གི་རེ་འདོད་ཀྱི་གཏེར་མཛོད་ཅིག་རེད། དེ་བས་ལྷ་སྒྲུང་དང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གཉིས་མཉམ་གཅིག་ཏུ་སྦྱར་བ་ནི། མི་དམངས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་མི་སྣ་བཞེངས་ཏེ། ཐུན་མོང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཡོད་ཚད་མི་སྣ་འདིའི་སྟེང་དུ་བཀལ་ཡོད། མི་སྣ་འདི་ཉིད་ལྷ་ལ་དོ་བསྡོ་ནུས་ཤིང་ལྷ་དང་གོ་གནས་མཉམ་པ་ཞིག་ཏུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད། ……ཐུན་མོང་གི་སྟོབས་ཤུགས་བླ་ན་མེད་པ་དེས་ད་གཟོད་ལྷ་སྒྲུང་དང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གཉིས་ལ་དེང་སང་ཡིན་ཡང་བསྒྲུན་དུ་མེད་ཅིང་། བསམ་བློ་དང་རྣམ་པ་ཡོངས་རྫོགས་ཆ་འགྲིག་ཏུ་མཛེས་པར་བསྐྲུན་ཡོད། ……ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་མི་དམངས་བྱིངས་ཀྱིས་ཐུན་མོང་གིས་བསམ་བློ་བཏང་བའི་ཆ་རྐྱེན་འོག་ཏུ་ད་གཟོད་གསར་དུ་བསྐྲུན་ཐུབ་པ་ལས། མི་རང་སྒེར་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་གིས་ད་ལ་ཐུག་གི་བར་དུ་ཡེ་ལེ་ཡ་ཐི་དང་ཁ་ལེ་བ་ལ་ཞེས་པར་འགྲན་བཟོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་བྲིས་མྱོང་མེད།”⒅ཅེས་གསུངས་པ་ནི་ཧེ་གུར་ལགས་ཀྱི་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལྟ་བུའི་རྗེས་དྲན་ཁང་ནི་མི་རིགས་ཤིག་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཡིན།” ཞེས་པ་རྒྱ་ཆེར་འགྲེལ་ཞིང་། དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་དེ་ལ་ལྷ་དང་མཉམ་པའི་གོ་གནས་ཡོད་པ་མཚོན་ཞིང་། དེ་ཉིད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཡོང་ཁུངས་ནི་མི་དམངས་ཐུན་མོང་གི་རེ་འདོད་ཡིན་པའི་མི་ཚད། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་མི་དམངས་ཐུན་མོང་གི་སྟོབས་དང་ཤེས་རབ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་པས། རྩོམ་པ་པོ་མི་སྒེར་ཞིག་གིས་དེ་ལ་འགྲན་མི་བཟོད་པར་དཔྱད་ཡོད།
དེ་ལྟར་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མཁས་པ་རྣམ་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་སྐོར་གྱི་གསུང་སྒྲོས་དེ་ཀྲུང་གོ་རྒྱལ་ཁབ་ལ་ཐོན་དུས་ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་རྗེས་སུ་ཡིན་མོད། ཀྲུང་གོའི་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་ཀྱི་མཁས་དབང་ཀྲོན་ཅིན་བིན་(1903—2002)ལགས་ཀྱིས་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁོངས་སུའང་གཏོགས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། རིགས་སོ་སོའི་མི་དམངས་ཀྱི་གནའ་བོའི་འཚོ་བ་མཚོན་པའི་རིག་བརྒྱའི་དཔེ་མཛོད་ལྟ་བུ་ཡིན།”⒆ཞེས་གསུངས་པ་དང་། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་དཔའ་བོ་དག་ནི་མི་རིགས་གང་དེའི་སྙིང་སྟོབས་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་རྣམ་པར་སྤྲུལ་བ་ཡིན།”⒇ཞེས་གསུངས། ཚིག་སྔ་མ་ནི་ཧེ་གུར་ལགས་ཀྱི་“མི་རིགས་ཤིག་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཡིན།” ཞེས་པ་དང་། གོ་ཨར་ཅིས་ལགས་ཀྱི་“མི་དམངས་ཀྱི་རང་ཉིད་ངོས་ཟིན་དང་རང་གི་རེ་འདོད་ཀྱི་གཏེར་མཛོད་”ཅེས་པའི་གོ་དོན་རྒྱ་ཆེར་བཀྲལ་ཞིང་། ཚིག་ཕྱི་མ་ནི་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་“མི་རིགས་སྙིང་སྟོབས་”ལས་འཕྲོས་པ་ཡིན་ནོ།། གཤམ་དུ་གོང་གི་མཁས་དབང་རྣམ་པའི་ལྟ་བ་གཙོ་བོ་དང་འཕྲོས་དོན་བཅས་པ་རེའུ་མིག་ཅིག་གི་ལམ་དུ་བཀོད་ན་འདི་ལྟ་སྟེ།
གནའ་དེང་མཁས་དབང་རྣམ་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ལྟ་བ་གཙོ་བོ།
རེའུ་མིག་འདི་དང་སྦྲགས་ནས་དཔྱད་ན། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་ལྔ་བ་ནས་བཟུང་སྟེ། པོ་ལ་ཐུའུ་དང་། ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི། ཐ་སོ། ཧེ་གིར་བཅས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་སྐོར་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ནི་གཅིག་ལ་བལྟས་ན་གཅིག་ཞིབ་པ་དང་། གཅིག་ལ་བལྟས་ན་གཅིག་ལྷག་པ་ལྟར་སྣང་མོད། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བ་ནས་བཟུང་སྟེ། པེ་ལིན་སི་ཅི་དང་། མར་ཁེ་སི། གོ་ཨར་ཅིས། ཀྲོན་ཅིན་བིན་བཅས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་སྐོར་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ནི་ཡང་མིན་ན་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་ལྟ་བ་ལ་རྒྱས་བཤད་དམ། ཡང་མིན་ན་ཐད་ཀར་དུ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་རིན་ཐང་ལ་བསྟོད་པ་འཐེན་པ་ཁོ་ནར་ལུས་པས། ཅིས་ཀྱང་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་ཞིབ་ཆ་དེ་ལས་ལྷག་པ་ཞིག་ད་སྔ་བར་དུ་མ་བྱུང་། དེས་ན་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་སྐོར་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ནི་རི་བོ་ཀུན་ལས་ཇོ་མོ་གླང་མ་ལྟར་དུ་ཡང་རྩེར་བྱོན་ཅིང་། ཞིབ་ཆ་ཀུན་ལས་ཀུ་ཤའི་རྩེ་ལྟར་ཕྲ་བའི་རིག་གཞུང་གི་ལྟ་གྲུབ་ཆགས་ཡོད་པས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་དཔྱད་པ་ལ་ཧེ་གིར་ལྟ་བུའི་ཡང་སྙིང་ལ་སྤར་འཛིན་བྱེད་པ་དང་། གནད་འགག་ལ་མཛུབ་མོ་གེར་བའི་མཁས་དབང་ཞིག་ད་སྔ་མ་བྱོན་ཅེས་ཀྱང་ཞུའོ།།
འོ་ན་ཡང་སྙིང་ཅི་ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཟེར་བའམ། ཡང་ན་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ལ་ཚང་དགོས་པའི་རྩ་བའི་ཁྱད་ཆོས་དུ་ཡོད་ཅེ་ན། ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་ལྟ་བ་གཙོ་བོ་དང་གོང་གི་མཁས་དབང་རྣམ་པའི་འཕྲོས་དོན་རྣམས་མདོར་བསྡུས་ན། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ལ་ཚང་དགོས་པའི་རྩ་བའི་ཆ་རྐྱེན་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་མི་རིགས་བར་གྱི་འཐབ་འཁྲུག་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་གཞིར་བཟུང་བ་དང་། འཐབ་འཁྲུག་དེའི་ནང་གི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་དེ་མི་རིགས་གང་དེའི་སྙིང་སྟོབས་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་དཔའ་བོར་གྱུར་བ། མི་རིགས་གང་དེའི་ངག་གི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཡང་རྩེར་སོན་པ། མི་རིགས་གང་དེའི་བཞི་ཡོད་པས། གནའ་བོའི་སྤྱི་ཚོགས་མཚོན་པའི་རིག་བརྒྱའི་དཔེ་མཛོད་ལྟ་བུར་གྲུབ་པ་བཅས་བཞི་ཡོད་པས། གནའ་བོའི་ཀི་རུའི་ཡི་གེར་epǒs ཞེས་པ་རྒྱ་སྐད་དང་འཇར་པན་སྐད་དུ་“史诗”ཞེས་བསྒྱུར་བ་འཕྱུག་མེད་སྙམ་སྟེ། གོང་གི་ཁྱད་ཆོས་བཞི་ལས་སྔ་མ་གཉིས་ལོ་རྒྱུས་ལ་འབྲེལ་ཞིང་། ཕྱི་མ་གཉིས་སྙན་ངག་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད། དེས་ན་བོད་སྐད་དུ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་ཐད་བསྒྱུར་གནང་བའང་འཕྱུག་མེད་དེ། རང་རེའི་བོད་ལ་རིག་གཞུང་གསར་བ་ནང་འདྲེན་གལ་ཆེ་བས། དེའི་སྐོར་གྱི་བརྡ་ཆད་གསར་བ་བཟོ་དགོས་པ་ནི་སྨྲོས་མ་དགོས་སོ།། མ་ཟད་རང་རེའི་བོད་ལ་ཐད་བསྒྱུར་ཡག་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་སྙན་ངག་སྤྲིན་གྱི་ཕོ་ཉ་དང་སྒྲོལ་མ་ཉེར་གཅིག་གི་བསྟོད་པ་དག་ལས་ཀྱང་ཤེས་སོ།།
དེ་མིན་དེང་སྐབས་ལ་ལ་ཞིག་གིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་ཡིན་ལ། སྙན་ངག་ཀྱང་ཡིན་པའི་འགལ་འདུའི་ཕུང་བོ་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་པ་ནི་འགྲིག་མེད། སྤྱིར་ན་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདི་ལ་དཔྱད་ཞིབ་ཀྱི་ཁུལ་འཁྱེར་བ་ནི་རང་རེའི་བོད་ལ་གེ་སར་སྒྲུང་ཞིག་ཡོད་པས་ཡིན་མོད། ད་ལན་གེ་སར་སྒྲུང་གིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདིའི་རྩ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ལ་ད་དུང་ཁ་སྐོང་ཐུབ་པ་ནི། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་སྒྲུང་མཁན་མཁས་པ་དག་གིས་ངག་བརྒྱུད་ཀྱིས་དར་སྤེལ་གཏོང་ཞིང་། མཇུག་མཐར་ཡི་གེར་ཕབ་པ་ཡིན་ནོ།། ཞེས་པ་འདི་ཡིན་སྙམ། དེ་མིན་རྩོད་སྒྲུབ་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་རིང་ལུགས་(辩证唯物主义)ཀྱི་སྟེང་ནས། པོ་ལ་ཐུའུ་ལགས་ཀྱི་ལྷ་ཡི་དངོས་གྲུབ་དང་བོད་ཀྱི་འབབ་སྒྲུང་གཉིས་ལ་འགྲེལ་བ་རྒྱག་མི་ཐུབ་པས་ད་དུང་རེ་ཞིག་བཏང་སྙོམས་སུ་འཇོག དེས་ན་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་ད་ལྟའང་ད་དུང་སྒྲུང་མཁན་མཁས་པ་དང་ཉན་མཁན་གྱི་མང་ཚོགས་ཡོད་པས། གེ་སར་སྒྲུང་ནི་འཛམ་གླིང་གི་ཆེས་རིང་བའི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གསོན་པོ་ཞིག་ཡིན་ནོ།།
གསུམ་པ། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་རིགས་དབྱེ།
ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱིས་གསུངས་དོན། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་རིགས་དབྱེའང་སྐྱོ་བའི་ཟློས་གར་དང་འདྲ་དགོས་ཏེ། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་སྟབས་བདེ་ཅན་དང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་རྙོག་འཛིང་ཅན། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གཤིས་ཀ་ཅན།ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དཀའ་སྡུག་ཅན་བཅས་སུ་དབྱེ་ཆོག ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་གྲུབ་ཆ་(གླུ་དང་སྣང་བརྙན་གྱིས་ཞན་པ་)དེའང་སྐྱོ་བའི་ཟློས་གར་དང་འདྲ་དགོས་ཏེ། འཕོ་འགྱུར་གློ་བུར་བ་དང་། དཀའ་སྡུག་གསར་དུ་རྙེད་པ་ཞིག་མཁོ།”21ཞེས་གསུངས་པ་ནི་སྤྱིར་བཏང་དུ་གནའ་བོའི་ཀི་རུའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྐྱོ་བའི་ཟློས་གར་ལ་རྙོག་འཛིང་ཅན་དང་། དཀའ་སྡུག་ཅན། གཤིས་ཀ་ཅན།སྣོལ་མར་སྲེ་བ་ཅན་(穿插剧)བཅས་སུ་དབྱེ་མོད། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་མང་ཆེ་བ་ནི་སྣོལ་མར་སྲེ་བ་ཅན་ཡིན་པས། ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱིས་སྟབས་བདེ་ཅན་ཞེས་སུ་བཅོས་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་དུ་“ཡེ་ལེ་ཡ་ཐི་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་སྟབས་བདེ་ཅན་དང་དཀའ་སྡུག་ཅན་ཡིན། ཨོ་ཏི་སེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་རྙོག་འཛིང་ཅན་(ག་ས་གང་དུ་གསར་དུ་རྙེད་པ་མང་བའི་ཕྱིར་)དང་གཤིས་ཀ་ཅན་ཡིན། གཞན་དུ་ན་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འདི་གཉིས་ཀྱི་བསམ་བློའང་བླ་ན་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་ནོ།།”22ཞེས་གསུངས་མོད། འོན་ཀྱང་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རྗེས་སུ། ཁོང་གི་རྗེས་འཇུག་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་བའི་རྩོམ་གྱི་སྤྱི་ཁོག་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ།
གཅིག ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་སྤྱིར་བཏང་བ། 1.གདམས་ངག ལགེ ས་བཤད། བསླབ་བྱ། (བཅས་པ་ལ་ོརྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནང་བེད་སྤྱོད་ཚུལ་སོགས་ཤོག་ངོས་2ཡས་མས།)2.མཚན་ཉིད་རིག་པའི་བསླབ་བྱ། འཇིག་རྟེན་ཆགས་རབས།ལྷའི་འཁྲུངས་རབས། (བཅས་པ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནང་བེད་སྤྱོད་ཚུལ་སོགས་ཤོག་ངོས་2ཡས་མས།) 3.ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མ། (འདིའི་ནང་དུ་ཆེས་སྔ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མའི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ཤོག་ངོས་9ཡས་མས།)
གཉིས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མའི་ཁྱད་ཆོས། 1.ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་འཛམ་གླིང་གནས་ཚུལ་སྤྱིར་བཏང་བ། (འདིའི་ནང་མི་རིགས་བར་གྱི་དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་གལ་ཆེ་ཚུལ་སོགས་ཤོག་ངོས་15ཡས་མས།) 2.ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་བྱུང་རིམ་དམིགས་བསལ་ཅན། (འདིའི་ནང་ཏན་ཏིན་གྱི་《འཆི་མེད་རོལ་དབྱངས་》དང་། 《རཱ་མ་ཎ་》སོགས་ཤོག་ངོས་20ཡས་མས།) 3.ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་གྱི་ཚོགས་སྤྱི་ཞིག་ཡིན།(འདིའི་ནང་དོན་བརྗོད་སྙན་ངག་དང་འཁྲབ་གཞུང་ཟློས་གར་སོགས་ཀྱང་ཐེ་ཆོག་མོད། འོན་ཀྱང་མི་རིགས་ལ་ལར་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་མེད་སོགས་ཤོག་ངོས་40ཡས་མས།)ཞེས་སུ་བཀོད་པ་ལྟར། ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་ནང་གསེས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མ་ཞེས་པའི་དབྱེ་བ་ཞིག་མཛད་པ་མ་ཟད། ད་དུང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མའི་ནང་མི་རིགས་བར་གྱི་དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་གལ་ཆེ་ཚུལ་ཡང་ཡང་གསུངས་པ་ནི།“དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་ནང་གི་འགལ་བ་ལྟག་སྤྲོད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དེས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་འབྱུང་བར་ཆེས་འོས་ཤིང་འཚམས་པའི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་དེ། དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་དེས་མི་རིགས་ཧྲིལ་བོ་ལ་སྐུལ་སློང་བྱས་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཐུན་མོང་གི་གནས་ཚུལ་འོག་ཏུ་ལས་འགུལ་གསར་བ་ཞིག་གི་ཁྲོད་དུ་ཞུགས་པའི་སེམས་འགུལ་དྲག་པོ་ཐེབས་སུ་འཇུག རྒྱུ་མཚན་ནི་མི་རིགས་ཧྲིལ་བོ་ཐུན་མོང་གིས་རང་ཉིད་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་དགོས་པའི་ཕྱིར།”23ཞེས་གསུངས་པའམ་“དོན་དངོས་སུ་ཨོ་ཏི་སེ་ཞེས་པའི་བརྗོད་བྱའང་སླར་ཡང་དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་ཡིན།ཀི་རུའི་དཔའ་ཐུལ་རྣམས་ལོ་ངོ་བཅུ་ཐམ་པའི་ཡུལ་གྱར་གྱིས་ཕྱིར་ལོག་དུས་རང་རང་གི་ཕ་ཡུལ་གྱི་གནས་ཚུལ་འགྱུར་ཟིན་པས། སླར་ཡང་དབང་དུ་བསྡུ་དགོས་པ་དེ་རེད།”24ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཤོག་ངོས་15ཡས་མས་ཟིན། དེས་ན་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མ་ཟེར་བ་ནི་དུས་ཕྱིས་སུ་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་བརྗོད་པ་འདི་ཡིན་ནོ།། འོ་ན་ཁོང་གིས་ཅིས་ཕྱིར་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མར་བརྗོད་ཅེ་ན། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་མྱོང་བའི་དགེ་རྒན་སྔ་མ་དག་ལ་བརྩི་བཀུར་བྱེད་པ་ལས། དོན་གྱིས་དགེ་རྒན་སྔ་མ་དེ་དག་གིས་རིགས་དབྱེ་མཛད་པ་ལ་ཁས་མ་བླངས་པ་ཡིན་ནོ།། འདིའང་ཡ་ལེ་སི་ཏོ་དི་ལགས་ཀྱིས་རང་གི་དགེ་རྒན་པོ་ལ་ཐུའུ་ལ་བརྩི་བཀུར་བྱས་པ་དེ་དང་གཉིས་སུ་མ་མཆིས་སོ།།
འོན་ཀྱང་དེང་སང་རྒྱལ་ནང་དུ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལ་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་དང་སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ཏེ། “སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནི། མི་ལ་ལས་གདོད་མའི་ཁྱད་ཆོས་མངའ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་མམ། ལྷ་སྒྲུང་གི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་ཀྱང་བརྗོད། འདི་ཉིད་མི་རིགས་ཤིག་གི་ཆེས་སྔ་བའི་ཐུན་མོང་གི་བརྩམས་ཆོས་རིང་ཤོས་དེ་ཡིན།”25ཞེས་སུ་འགྲེལ་བ་དང་། “རང་རྒྱལ་གྱི་ནཱ་ཞི་རིགས་དང་། ཡོ་རིགས། པེ་རིགས་བཅས་པར་དར་ཁྱབ་ཏུ་སོང་བའི་《སྲིད་པ་ཆགས་རབས་》མི་འདྲ་བ་དེ་དག་དང་། དབྱི་རིགས་ཀྱི་《མེ་ག་》ཞེས་པ་དང་། 《ཨ་ཞི་པ་ཡི་གླུ་》ད་དུང་《མེའོ་རིགས་ཀྱི་གླུ་》སོགས་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འདི་རིགས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས།”26ཞེས་སུ་ཐལ་བས། དུས་ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་ནང་གི་པེ་ཏུའུ་(百度)སོགས་དྲ་བའི་ངོས་སུ་ཆེད་བསྒྲིགས་ཀྱི་ལེ་ཚན་བཙུགས་ཏེ། རྒྱ་མི་རིགས་ཀྱི་《མུན་ནག་གི་ལོ་རྒྱུས》(《黑暗传》)ཞེས་པའང་སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཡིན་སོགས་བསྒྲགས། དེ་ལས་ཀྱང་ལྷག་པ་ནི། གློག་བརྙན་སོགས་ཅུང་ཟད་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་དམག་འཁྲུག་གཡུལ་འགྱེད་ཅིག་སྟོན་ན། དེའང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལྟ་བུའི་གློག་བརྙན་ཞེས་བརྗོད་པར་སྤྲོ། དཔེར་ན་དམར་དམག་རྒྱང་བསྐྱོད་ཀྱི་གློག་བརྙན་དང་། ཐ་ན་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མུ་འབྲེལ་བརྙན་འཕྲིན་ལའང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཁེབས་རྒྱ་དང་ལྡན་ཞེས་བརྗོད། འོན་ཀྱང་། འདི་རིགས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ངོ་མ་ཡིན་མིན་དེ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ལ་ཚང་དགོས་པའི་རྩ་བའི་ཆ་རྐྱེན་བཞི་ཡོད་པ་དང་བསྡུར་ན་ཤེས། དེ་མིན་“མི་རིགས་ཤིག་གིས་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་ལ་དམག་འཁྲུག་བརྒྱབ་ན་ད་གཟོད་ལོ་རྒྱུས་སྙམ་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་ལས། རྒྱལ་རབས་སྤོ་བའི་འཐབ་རྩོད་དང་མི་རིགས་ནང་ཁུལ་གྱི་འཁྲུག་ཟིང་ནི་འཁྲབ་གཞུང་ཟློས་གར་ཞིག་གི་བརྗོད་བྱ་ལས་འོས་མེད།” ཅེས་གསུངས་པ་དེ་ལྟར་ཡིན། དེས་ན་གྱི་ན་བ་ནི་ཧེ་གིར་ལགས་ཀྱི་རྗེས་འཇུག་གི་བཟོ་ལྟར་མོས་པས། དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ལས་ལོག་པའམ། སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འདི་རིགས་ལ་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་བཏགས་པ་བ་”ལྟ་བུར་ངོས་འཛིན།
དེས་ན་སྐུ་ཞབས་ཐོ་ལས་ཧྥན་(陶立璠1938—)ལགས་ཀྱིས་གསུངས་དོན། “ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་རིགས་དབྱེ་སྐོར་ནི།ལ་ལའི་བརྩམས་ཆོས་སུ་སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་(ཡང་ན་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་མམ། གདོད་མའི་ཁྱད་ཆོས་མངའ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་)དང་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་སུ་དབྱེ་མོད། དབྱེ་འབྱེད་འདི་རིགས་འོས་ཤིང་འཚམས་པ་ཡིན་མིན་ད་རུང་གྲོས་བསྡུར་བྱ་དགོས་ཏེ། སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་མམ་སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ནི། གཟབ་ནན་གྱིས་བཤད་ན་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཁོངས་སུ་མི་གཏོགས་པར། ལྷ་སྒྲུང་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་ཡིན། སྔོན་ཆད་བཤད་པའི་མི་རིགས་སོ་སོའི་དཔའ་བོའི་ལྷ་སྒྲུང་དང་། མི་རིགས་ཀྱི་མཆེད་ཁུངས་སྟོན་པའི་ལྷ་སྒྲུང་། མི་རིགས་ཀྱི་གནས་སྤོ་བའི་ལྷ་སྒྲུང་བཅས་ཀྱིས་ལྷ་སྒྲུང་དང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་བར་དུ་འབྲེལ་ཐག་འཐེན་མྱོང་བ་མ་ཟད། མི་རིགས་སོ་སོའི་སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ནང་ལྷག་པར་དུ་མངོན་གསལ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་།སྲིད་པ་ཆགས་རབས་དང་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གཉིས་ལ་རྩ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱི་སྟེང་ན་ཁྱད་པར་ཡོད་དེ། སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ནང་གི་དཔའ་བོ་ནི་ལྷའི་གཤིས་ཀ་དེ་མིའི་གཤིས་ཀ་ལས་བརྒལ་ཚར་ཞིང་། རྩོམ་སྟངས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཀྱང་འཕྲུལ་སྣང་ཤས་ཆེ་བས་དངོས་ཡོད་འཚོ་བ་ལས་འདས་དྲགས་པ་ཞིག་ཡིན།”27ཞེས་གསུངས་པ་ནི་རིག་གཞུང་གི་སྐད་ཆ་ཡིན་པ་ལས། མི་རིགས་ཀྱི་ཞེན་ཆགས་གུ་དོག་པོས་མ་བསླད་པ་ཞིག་ཡིན་སྙམ།
བཞི་བ། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་རིག་གཞུང་ཚན་ཁག
མཁས་པ་སྐུ་ཞབས་རིན་ནེ་ཆཱང་(任乃强1894—1989)གིས་སྤྱི་ལོ་1930ལོ་ནས་གེ་སར་སྒྲུང་དཔེ་ལ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་གསུམ་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་(《藏三国》)ཅེས་མཚམས་སྦྱོར་དང་དཔྱད་པ་བཏང་བ་ནས། རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་སྐུ་ཞབས་ལོ་ཧྲི་(老舍1899—1966)28དང་དཔྱད་བརྗོད་མཁན་སྐུ་ཞབས་ཞོས་ཀོ་ཆོན་(徐国琼1928—)29གཉིས་ཀྱིས། སྤྱི་ལོ་1956ལོ་དང་1959ལོར། མི་དམངས་ཀྱི་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར་དང་རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་སྟེང་དུ་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་ནས། གེ་སར་སྒྲུང་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་(史诗Epic古希腊语：epǒs)གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་བཞེད།
བོད་ཡིག་གི་སྟེང་དུ་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་བརྗོད་མཁན་ཐོག་མ་ནི་ཕལ་ཆེར་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ཡིན་ཏེ། བདུད་འདུལ་གྱི་སྒྲུང་དཔེ་ལྕགས་པར་དུ་ཕུད་དུས། པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་གསལ་བཤད་དུ། “གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ནི་བོད་མི་དམངས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ལྷ་སྒྲུང་གི་དཔའ་བོར་བསྟོད་བསྔགས་བྱེད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ཡིན།” ཞེས་བརྗོད་པ་དེ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་“《格萨尔王传》是流传在藏族人民中的一部歌颂神话英雄的史诗。”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་པས། སྐབས་འདིའི་“ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྙན་རྩོམ་”ཞེས་པ་ནི་“史诗”རང་རེད། གསལ་བཤད་འདི་འབྲི་དུས་སྤྱི་ལོ་1979ལོའི་ཟླ་4བའི་ཚེས་15ཡིན་30ཞེས་བཀོད་ཡོད། དེ་ནས་རིམ་པ་བཞིན་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་ཚང་དང་། དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་ཚང་། རྗེ་བསམ་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་ཚང་། དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེ་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཚང་། གཟན་དཀར་རིན་པོ་ཆེ་ཐུབ་བསྟན་ཉི་མ་ཚང་སོགས་བརྒྱུད་དེ་“ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་”ཞེས་པའི་རིག་གཞུང་བརྡ་ཆད་འདི་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་བཀོལ་བ་ཡིན་ནོ།།
ཞར་བྱུང་ལ་ལ་ཞིག་གིས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་རིག་གཞུང་གི་བརྡ་ཆད་འདི་མི་བཀོལ་བར། དེ་ལ་བྱུང་བརྗོད་སྙན་ངག་ཅེས་བརྗོད་མྱོང་ཞིང་། ན་ནིང་དོ་ཚིགས་སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་གསར་བ་ཞིག་ཀྱང་བཟོས་མྱོང་།
བྱུང་བརྗོད་སྙན་ངག་ཅེ་ན་དོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་སྙན་ངག་ཡིན་ཏེ། མཚན་གཞིར་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཡི་དྭགས་སྐེ་རིང་ངམ། སྣང་རའི་སངས་རྒྱས། ལྷ་སའི་ཁྲོམ། ཏཱ་ནི་སྟོད་བཅས་པ་དོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་སྙན་ངག་ཡིན་པའི་མི་ཚད། གེ་སར་སྒྲུང་དེ་མི་རིགས་གཞན་ལ་དར་ན་ད་བཟོད་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ནས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་བྱུང་བརྗོད་སྙན་ངག་ཏུ་གྲུབ་ཅིང་། སོག་པོ་དང་། ཐུའུ་ཧོར་སོགས་ཀྱི་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཚང་དཀའ་བས། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་མཚན་བྱང་དེའང་ཐོགས་དོན་མེད། ཞོར་དུ་བོད་རང་གི་རྩོམ་པ་པོའི་རྩོམ་རིག་བཤད་ན། རྫ་དཔལ་སྤྲུལ་ཚང་གི་གཏམ་པད་མོའི་ཚལ་གྱི་ཟློས་གར་དང་། འཇུ་སྐལ་བཟང་གི་ཕུ་ནུ་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་སྒྲུང་བཅས་པ་དོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་སྙན་ངག་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་འདི་དག་ལ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་མ་དགོས། རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཁྲོད་དུའང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཆོ་ལོ་སྦྱོར་མི་སྲིད།
སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་ཞེ་ནའང་ཁུངས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལ་གཏུག་ཁུལ་བྱེད་མོད། རྒྱལ་ཁམས་རིག་པས་བསྐོར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་གྱི་ཐང་མར། “དེ་བཞིན་བྷ་ར་ཏ་དང་ར་མ་ཡ་ཎ་སྔོན་བྱུང་གི་ཆོས་བཅོ་བརྒྱད་ལ་སོགས་པའི་ངོ་མཚར་ཅན་གྱི་སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་དག་དང་།རིགས་པ་ཅན་དང་དཔྱོད་པ་པོ་ལ་སོགས་པའི་རིག་པའི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་དག་ཀྱང་ཕལ་ཆེར་གུཔྟའི་སྐབས་སུ་བྱུང་”31ཟེར་བ་ནི་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་མིང་བཏགས་པ་མིན་ཞིང་། བྷ་ར་ཏ་དང་ར་མ་ཡ་ཎ་སོགས་ལ་སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་ཞེས་བཏགས་པ་ཡིན་ཏེ། འདི་ནི་དཔེར་ན་མི་རབས་ཞེས་བརྗོད་ཚེ་མི་བྱེ་བྲག་ག་གེ་མོ་ཞིག་ལ་མི་གོ་བར། མི་རབས་དེའི་མི་ཚང་མ་ལ་གོ་བར་འགྱུར་བ་ནང་བཞིན། སྒྲུང་རབས་ཞེ་ནའང་སྒྲུང་སྣ་གཉིས་ཡན་ཆད་དུས་རབས་གཅིག་གི་ནང་དུ་བྱུང་བ་ལ་གོ་བ་ཡིན་ནོ།།
འོ་ན་དགེ་ཆོས་ལགས་ཀྱིས་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་མིང་བཏགས་མེད་དེ། དགེ་ཆོས་ལགས་ཀྱིས་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་མིང་གསར་བ་ཅི་ཞིག་བཏགས་ཟེར་ན། སྒྲུང་ཡིག་ཆེན་པོ་ཞེས་པ་ཡིན་ཏེ། “རང་རེའི་སྒྲུང་ཡིག་ཆེན་པོ་ལ་བལྟས་ནས་གེ་སར་འདི་འདྲ་ཞིག་ཡིན་ནོ་ཞེས་ཐག་ཆོད་མི་ནུས་སུ་ཆུག་ཀྱང་། རྩོམ་པ་པོ་ཁམས་དང་། ཨ་མདོའི་འབྲོག་པ་དེ་ཚོའི་སྐད་ལུགས་འདི་འདྲ་རེད། སྤྱོད་ལམ་དང་། བཟའ་བཏུང་འདི་འདྲ་རེད། བསམ་བློ་འདི་འདྲ་རེད་སོགས་ལེགས་པར་གོ་ནུས་པ་ཡིན་ནོ།།”32ཞེས་གསུངས།
སྤྱིར་ན་རབས་ནི་དུས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་གྲོགས་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན་གནའ་རབས། དེང་རབས། ཉེ་རབས། དུས་རབས། ལོ་རབས། རྒན་རབས། ལྟ་བུ། གཞན་པའི་ཡ་རབས། མ་རབས་ལྟ་བུ་བཟང་ངན་གྱི་བྱེ་བྲག་སྟོན་བྱེད་ལ་འཇུག་མོད། ཡང་དངོས་པོའི་མིང་ལ་སྦྱོར་བའང་ཡོད་དེ། སྐྱེས་རབས། མི་རབས་ལྟ་བུ་ཡིན། འདི་རིགས་ཀྱི་ཤུགས་བསྟན་དུ་སླར་ཡང་དུས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་ཅིག་ལ་གོ་བ་ནི་ཤེས་སླའོ།། དེས་ན་རབས་ལ་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་ཚིག་གྲོགས་སྦྱར་སྲོལ་མེད་དེ། དཔེར་ན་སྐྱེས་རབས་ཆེན་མོ་དང་། མི་རབས་ཆེན་མོ། དུས་རབས་ཆེན་མོ། ལོ་རབས་ཆེན་མོ་ཟེར་སྲོལ་མེད་པ་ལྟ་བུ། འོ་ན་ཅིའི་ཕྱིར་སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་ཟེར་ཞེ་ན། འདི་འང་དེང་སང་ཅི་ཞིག་ཡིན་རུང་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་འུད་བསྟོད་བྱེད་པར་སྤྲོ་བ་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད། གལ་ཏེ་ཆེན་མོ་ཞིག་མ་སྦྱར་ན་རང་ཉིད་ཀྱི་དོན་དག་དེའི་གལ་ཆེ་ཚུལ་གཞན་གྱིས་མི་ཤེས་པའི་དོགས་པ་ཡོད་པ་འདྲ།
རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་བཤད་ན། 《格萨尔》是一部史诗ཞེས་པ་མཐོང་ཚེ་དེ་མ་ཐག་གེ་སར་སྒྲུང་ནི་དམངས་ཁྲོད་རྩོམ་རིག་ལས་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞིག་ལ་ངེས་པར་དུ་ཚང་དགོས་པའི་རྩ་བའི་ཁྱད་ཆོས་བཞི་ཡོད་པ་སོགས་ཅིག་ཅར་དུ་དྲན་ཡོང་མོད། འོན་ཀྱང་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཚིག་འདི་“གེ་སར་སྒྲུང་ནི་སྒྲུང་རབས་ཆེན་མོ་ཞིག་རེད།”ཅེས་བསྒྱུར་ན་ཅང་གོ་རྒྱུ་ཨེ་ཡོད་འཕྱང་མོ་ཉུག ལྡོག་སྟེ་གེ་སར་སྒྲུང་དང་མཉམ་དུ་བོད་ལ་ད་དུང་དཔའ་བོའི་སྒྲུང་དཔེ་གཞན་ཞིག་དུས་རབས་གཅིག་གི་ནང་དུ་བྱུང་བའམ། ཡང་ན་དུས་རབས་གཅིག་གི་ནང་དུ་དཔའ་བོའི་སྒྲུང་དཔེ་མང་པོ་ཞིག་མཉམ་དུ་བྱུང་ངམ་སོགས་ཉོན་མོངས་འཁྲིགས་པའི་སྤྲིན་ནག་གི་ཕུང་བོ་ཞིག་ངང་གིས་འཐིབས་ཡོང་། དེས་ན་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རིག་གཞུང་གསར་བ་ནང་དུ་འདྲེན་པ་ལ་བརྡ་ཆད་གསར་བ་མཁོ་ཆེ་སྟེ། རྒན་བདུད་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བོད་ལ་མང་བའི་མང་སྐྱོན་མེད་དེ། ཉུང་བའི་ཉུང་སྐྱོན་ཡོད། ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་པའི་རིག་གཞུང་འདིའི་འགྲེལ་བ་རྒྱག་སྟངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་བཞི་སོགས་ལ་བལྟས་ན། སྔོན་བྱོན་མཁས་པ་མང་པོས་གེ་སར་སྒྲུང་འདི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་བཞེད་པ་ལ་འགལ་བ་ཅི་ཡང་མ་མཆིས་ཤིང་། གེ་སར་སྒྲུང་གི་རིག་པ་ཞེས་པའི་རིག་གཞུང་གི་མ་ལག་ཅིག་འཛུགས་སྐྲུན་བྱེད་པ་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་རིག་གཞུང་བརྡ་ཆད་མང་པོ་ནང་དུ་འདྲེན་པའི་སྔོན་འགྲོའི་ཆ་རྐྱེན་བསགས་ཤིང་རྨང་གཞི་ཡག་པ་ཞིག་བཏིང་ཟིན་པས། ད་སྔ་ཡན་ཆད་ཀྱི་བོད་རྒྱའི་མཁས་པ་རྒན་གཞོན་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་ཚོས་གེ་སར་སྒྲུང་ལ་བོད་ཀྱི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཞེས་བརྗོད་པ་ནི། གེ་སར་སྒྲུང་ལ་རྒྱལ་སྤྱིའི་རིག་གཞུང་གི་གོ་ས་སྤྲད་པ་ཡིན་ཞིང་། འདིས་ཀྱང་གེ་སར་སྒྲུང་གི་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་སྒོ་འཕར་ངང་གིས་ཕྱེས་པ་ཡིན་པས་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུའོ།།
མཆན་འགྲེལ།
① [德]黑格尔著，朱光潜译:《美学》，(第三卷下册)[M]，上海：商务印书馆，1981年，第102页。“史诗”在希腊文里是Epos，原义是“平话”或故事，一般地说，“话”要说出的是事物是什么，它要求有一种本身独立的内容，以便把内容是什么和内容经过怎样都说出来。
② [EB/CD].http://zh.wikipedia.org/wiki/,2014-03-14.维基百科“史诗是一种庄严的文学体裁，内容为民间传说或歌颂英雄功绩的长篇叙事诗，它涉及的主题可以包括历史事件、民族、宗教或传说。”
③ 王晓朝译：《柏拉图全集》第1卷[M]，北京：人民出版社，2003年，第304-305页。“那些创作史诗的诗人都是非常杰出的，他们的才能绝不是来自某一门技艺，而是来自灵感，他们在拥有灵感的时候，把那些令人敬佩的诗句全都说了出来。”
④ 王晓朝译：《柏拉图全集》第1卷[M]，北京：人民出版社，2003年，第304页。“使你擅长解说荷马的才能不是一门技艺，而是一种神圣的力量，它像欧里庇得斯所说的磁石一样在推动着你。”
⑤ 王晓朝译：《柏拉图全集》第1卷[M]，北京：人民出版社，2003年，第304-305页。“你们这些颂诗人和演员是中间环节，最初的一环是诗人本身。但是最初对这些环节产生吸引力的是神，是他在愿意这样做的时候吸引着人们的灵魂，使吸引力在他们之间传递。就这样，从最初的磁石开始，形成一条伟大的链条，合唱队的舞蹈演员、大大小小的乐师，全都斜挂在由缪斯吸引的那些铁环上。”
⑥ 亚理斯多德著，罗念生译：《诗学》 [M]，北京：人民文学出版社，1962年，第17页。“史诗与悲剧相同的地方，只在于史诗纯粹用‘韵文’来摹仿严肃的行动，规模也大；不同的地方，在于史诗纯粹用‘韵文’，而且是用叙述体；就长短而论，悲剧力图以太阳的一周为限，或者不起什么变化，史诗则不受时间限制。”
⑦ 外国文学研究资料丛刊编辑委员会编：《欧美古典作家论现实主义和浪漫主义》（第一册）[Z]，北京：中国社会科学出版社，1980年，第130页。“英雄史诗是对于光辉的、伟大的和完美的行为的模仿；它采用卓绝的韵文描述情节；借助惊奇来激动人的心灵；从而以这种方式来给人教益。”
⑧ [德]黑格尔著，朱光潜译：《美学》（第三卷下册） [M]，上海：商务印书馆，1981年，第107页。“至于史诗以叙事为职责，就须用一件动作（情节）的过程为对象，而这一动作在它的情境和广泛的联系上，须使人认识到它是一件与一个民族和一个时代的本身完整的世界密切相关的意义深远的事迹。所以一种民族精神的全部世界观和客观存在，经过由它本身所对象化的具体形象，即实际发生的事迹，就形成了正式史诗的内容和形式。”
⑨ [德]黑格尔著，朱光潜译：《美学》（第三卷下册） [M]，上海：商务印书馆，1981年，第122页。“如果把各民族史诗都结集在一起，那就成了一部世界史，而且是一部把生命力，成就和勋绩都表现得最优美、自由和明确的世界史。例如我们如果想学会认识希腊的民族精神和历史，或是至少他们在起源时所凭借的基础以及他们用什么办法去进行使他们自己的历史继续下去的斗争，那么，荷马史诗就是最生动最单纯的资料来源了。”
⑩ [德]黑格尔著，朱光潜译：《美学》（第三卷下册） [M]，上海：商务印书馆，1981年，第128页。“在宁静和静止的状态下，不能产生史诗，只有矛盾冲突才能催动史诗的产生。只有一个民族对另一个民族的战争才真正有史诗性质。改朝换代的斗争、内战和市民骚动则只宜用作戏剧题材。”
⑾ [德]黑格尔著，朱光潜译：《美学》（第三卷下册） [M]，上海：商务印书馆，1981年，第108页。“作为这样一种原始整体，史诗就是一个民族的‘传奇故事’、‘书’或‘圣经’。每一个伟大的民族都有这样绝对原始的书，来表现全民族的原始精神。在这个意义上，史诗这种纪念坊简直就是一个民族所特有的意识基础。如果把这些史诗性的圣经搜集成一部集子，那会是引人入胜的。这样一部史诗集，如果不包括后来的人工仿制品，就会成为一种民族精神标本的展览馆。”
⑿[德]黑格尔著，朱光潜译：《美学》（第三卷下册） [M]，上海：商务印书馆，1981年，第129页。但是也不是互相敌视的民族之间的每一场普通战争都有史诗的性质。这里还要加上第三个因素，这就是要有世界历史的辩护理由，一个民族才可以对另一个民族进行战争。
⒀ [俄]别林斯基，梁真译：《别林斯基论文学》[M]，上海：新文艺出版社，1958年，第179页。“史诗是在民族意识刚刚觉醒时，诗领域中的第一颗成熟的果实。史诗只能在一个民族的幼年期出现，在那时期，民族生活还没有分成两个对立面——诗和散文，民族的历史还只是传说，它对世界所抱的概念还是宗教的概念，而它的精力和朝气勃勃的活动只呈现在英雄的业绩中。”
⒁ [俄]别林斯基，梁真译著：《别林斯基论文学》[M]，上海：新文艺出版社，1958年，第180-181页。“除此以外，长篇小说还有一个绝大的优点，就是：个人生活可以充作它的内容，却不能充作英雄史诗的内容；古代世界固然有社会、国家、民族，但是没有作为个别的、特殊的个性而存在的人，因此在希腊人的史诗里，就像在他们的戏剧里一样，只能有民族的代表人物——半人半神，英雄和国王。而在长篇小说，生活是在人的里面，诸如人的心灵的秘密，人的灵魂，人的命运以及这命运和民族生活的一切关系等——这都构成长篇小说的丰富的主题。”
⒂ [俄]别林斯基著，梁真译：《别林斯基论文学》[M]，上海：新文艺出版社，1958年，第197页。“什么是史诗的叙事诗？它是这样一种历史事件的理想化的表现，这种历史事件必须有全民族参与其中、它和民族的宗教、道德和政治生活融汇一起，并对民族命运有着重大的影响。当然，假如这事件所涉及的不只是一个民族，而且是全人类，——那么，这篇叙事诗就更接近史诗的典范（标准）。”
⒃ [EB/CD].http://www.poemlife.com/libshow-3034.htm，2014-10-15.王锋.诗观点文库.别林斯基的权威.“别林斯基的评论主体（史诗理论）与评论客体（普希金的长诗）是不对应的，是分离的，他没有用主体的能力感受客体的精魂，他没有读懂普希金：天才的诗人没有遇到天才的评论家。”
⒄ 马克思：《政治经济学批判》导言 [M]，《马克思恩格斯选集》第二卷 [C]，北京：人民出版社，1972年，第114页。“仍然能够给我们以艺术享受，而且就某些方面说还是一种规范和高不可及的范本。”
⒅ 高尔基：《个性的毁灭》[M]，《论文学》续集 [C]，北京：人民文学出版社，1979年，第74页。“英雄史诗是人民的自我认识和自我要求的宝藏。于是神话与史诗结合起来因为人民塑造了史诗的人物就把集体精神的一切能力都赋予这人物使他能够与神对抗甚至把他看作与神同等。……只有集体的绝大力量才能使神话和史诗具有至今仍不可超越的、思想与形式完全和谐的美。……只有在全体人民的全面思维的条件下，才能创造出来。多少世纪以来，个人的创作就没有产生过足以与《伊利亚特》或《卡列瓦剌》媲美的史诗。”
⒆ 钟敬文：《民间文学概论》[M]，上海：上海文艺出版社，1980年，第285页。“史诗是文学，也是历史；既是珍贵的文化遗产，也是各民族人民早期生活的百科全书。”
⒇ 钟敬文：《民间文学概论》[M]，上海：上海文艺出版社，1980年，第290页。“史诗英雄一般都是民族精神的化身。”
21 亚理斯多德著，罗念生译：《诗学》 [M]，北京：人民文学出版社，1962年，第85页。“史诗的种类也应和悲剧的相同，即分简单史诗,复杂史诗,‘性格’史诗和苦难史诗；史诗的成分[缺少歌曲与“形象”]也应和悲剧的相同，因为史诗里也必需有“突转”、“发现”与“苦难”。
22 亚理斯多德著，罗念生译：《诗学》 [M]，北京：人民文学出版社，1962年，第85页。“《伊利亚特》是简单史诗兼苦难史诗，《奥德赛》是复杂史诗（因为处处有“发现”）兼“性格”史诗；此外，这两首诗的言词与“思想”也登峰造极。”
23 [德]黑格尔，朱光潜译：《美学》（第三卷下册） [M]，上海：商务印书馆，1981年，第126页。“战争情况中的冲突提供最适宜的史诗情境，因为在战争中整个民族都被动员起来，在集体情况中经历着一种新鲜的激情和活动，因为这里的动因是全民族作为整体去保卫自己。”
24 [德]黑格尔，朱光潜译：《美学》（第三卷下册） [M]，上海：商务印书馆，1981年，第126页。“实际上《奥德赛》所写的还是一种战争，因为希腊将领们再经过十年离乡别井之后回家时发现他们的家乡领土已变了样子，要重新征服。”
25 钟敬文：《民间文学概论》[M]，上海：上海文艺出版社，1980年，第286页。“创世史诗，也有人称作是“原始性”史诗或神话史诗，这是一个民族最早集体创作的长篇作品。”
26 钟敬文：《民间文学概论》[M]，上海：上海文艺出版社，1980年，第286页。“在我国纳西族、瑶族、白族流传的各种不同的《创世纪》、彝族的《梅葛》、《阿细人的歌》，还有《苗族之歌》等，都属于这一类型的史诗。”
27 陶立璠：《民族民间文学理论基础》[M]，北京：中央民族学院出版社，1990年，第310页。“关于史诗的分类，有些著作分为创世史诗（或古老史诗、原始性史诗）和英雄史诗，这种分类是否恰当，有待讨论。创世史诗或创世纪，严格说来不属于史诗范畴，而属于神话范畴。前面讲到各民族的英雄神话，民族族源神话，民族迁徙神话，确曾起过神话与史诗的纽带作用。在各民族的创世纪中，表现得尤为明显。但创世纪和后世的英雄史诗在性质上是有区别的。即创世纪中的英雄，神性超过人性，在创作上幻想代替了现实。”
28 老舍：《关于兄弟民族文学工作的报告——在中国作家协会第二次理事会会议（扩大）上的报告（摘要）》[N]，《人民日报》1956-3-25（4）。
29 徐国琼：藏族史诗《格萨尔王传》[J]，文学评论，1959年第6期。
30 དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། 《བདུད་འདུལ།》[Z] ལན་ཇུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1980ལོར་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་གསལ་བཤད།
31 དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ།》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། དེབ་དང་པོ། 1994ལོ། P.382
32 དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ།》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། དེབ་དང་པོ། 1994ལོ། P.182
