[ ནང་དོན་གནད་བཤུས ] སོག་རུས་ཡིག་རྙིང་འདི་ནི་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ལུང་བའི་བང་སོM23པ་ནས་ཐོན་ཡོད། འདིའི་སྟེང་གི་གནའ་ཡིག་གི་འབྲི་སྟངས་དང་ཡིག་གཟུགས། ད་དུང་དབུ་ཁྱུད་དང་ཚེག་ཤད་ལ་སོགས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཚགས་དང་ཆ་འདྲ་བར་འདུག ཡིག་རྙིང་འདིའི་མདུན་ངོས་སུ་རྟའི་སྐྱིན་ཚབ་འཇལ་བའི་གན་རྒྱའི་ནང་དོན་གསལ་བོར་བཀོད་ཡོད་ལ། བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ཡིག་ཚང་དང་ཁུངས་ཐུག་སའང་མི་ཉུང་བ་མཆིས། དེས་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མདོ་སྨད་དམ་གཏེར་ལམ་ས་ཆའི་ཆབ་སྲིད་དང་སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་རིག་གནས་བཅས་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པར་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་འདུག །
[ ཐ་སྙད་གཙོ་བོ ] གཏེར་ལམ་བང་སོ། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། ཡིག་རྙིང་། སོག་རུས། ལོ་རྒྱུས།
2014ལོའི་ཟླ4པ་ནས་ཟླ9པའི་བར། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་དང་ཧྲའན་ཞི་ཞིང་ཆེན་གནས་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་གླིང་གཉིས་ཀྱིས་མཉམ་གཅིག་ཏུ་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ལུང་བའི་བ་ཡན་ཆུ་མཛོད་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་བང་སོ25དང་རྟ་དུར་ཁང5ལ་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་དང་སྔོག་འདོན་བྱས། བང་སོ་དེ་དག་ལ་རྐུས་སྔོག་གི་གནོད་པ་ཚབས་ཆེན་ཐེབས་ཡོད་ཀྱང་ས་འོག་ནས་ཐོན་པའི་རིག་དངོས་ནི་སྔར་བཞིན་མོད་པོ་མཆིས། དེ་ལས་ཐོན་པའི་རིག་དངོས་དག་གིས་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་དང་ལྷག་པར་དུ་སྐབས་དེའི་གཏེར་ལམ་ས་ཁུལ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་མདོ་སྨད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་རིག་གནས་སོགས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་ཐད་ལ་དངོས་ཡོད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་སྙམ། །
མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་དང་ཧྲའན་ཞི་ཞིང་ཆེན་གནས་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་གླིང་གཉིས་ཀྱིས་བཏོན་པའི་སྔོག་འདོན་སྙན་སྒྲོན་ལྟར་ན། ཐེངས་དེར་སྔོག་འདོན་བྱས་པའི་བང་སོའི་ཁྲོད། བང་སོM23གྱི་ཚད་གཞི་ཆེས་མཐོ་བར་སྣང་སྟེ། དེའི་སྒྲིག་གཞི་ཧྲིལ་བོ་ནི་རྡོ་ར་གོར་མོ་དང་དུར་ཁུང་།རྨང་བཅགས་ས་སྟེགས།གདུང་ཁང་བཅས་ཆ་ཤས་བཞི་ཡིས་གྲུབ་ཡོད། རྡོ་ར་གོར་མོ་དེ་ས་ངོས་སུ་བུད་ཡོད་ལ། ཕྱི་ནང་རིམ་པ་གཉིས་སུ་ཆུ་རྡོ་རིལ་མོར་བསྒྲིགས་ཡོད་ཅིང་། ཚངས་ཐིག་ལ་རྨིད8.05—9.49ཡོད། དུར་ཁུང་དེའི་ངོས་མཉམ་དབྱིབས་གོར་མོ་ཡིན་ཞིང་གཤགས་ངོས་དེ་སྐས་དབྱིབས་སུ་མངོན་ལ་སྟོད་ཀྱི་ཆའི་ཚངས་ཐིག་ལ་རྨིད7.08དང་ཞབས་ཀྱི་ཚངས་ཐིག་ལ་རྨིད4.08། ཟབ་ཚད་ལ་རྨིད7.67ཡོད། བང་སོའི་དུར་ཁུང་ལྡེབས་ངོས་ཀྱི་སྟོད་ཀྱི་ཆ་དེ་ས་ངོས་དང་བར་ཐག་རྨིད0.67གྱི་མཚམས་སུ་ཡོད་ལ། ལྷོ་བྱང་ཕྱོགས་གཉིས་སོ་སོར་ཤུག་སྡོང་གཉིས་གྱང་ལྡེབས་ལས་ནང་དུ་བསྲིངས་འདུག ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཤུག་སྡོང་རྐང་གཅིག་བརྐུ་སྔོག་མཁན་གྱིས་བླངས་ཟིན། གདུང་ཁང་དེ་བང་སོའི་ཆེས་དམའ་སའི་དཀྱིལ་དབུས་སུ་ཡོད་ལ། ངོས་མཉམ་གྱི་ཆ་ནི་གྲུ་བཞི་མ་སྟེ་ཤར་ནུབ་ཀྱི་རིང་ཚད་ལ་རྨིད3.42 དང་ལྷོ་བྱང་གི་ཞེང་ཚད་ལ་རྨིད3.33། མཐོ་ཚད་ལ་རྨིད3.25། རྩེ་མོ་ནས་ས་ངོས་ཀྱི་བར་ལ་རྨིད4.75ཡོད། ལྡེབས་ངོས་བཞི་དང་བང་སོའི་མཐིལ་ལ་ཆ་སྙོམས་སུ་ལས་སྣོན་བྱས་པའི་ཤུག་སྡོང་གྲུ་བཞི་ནར་མོ་ཅན་བཏིངས་ཡོད། ཤུག་སྡོང་གི་རིང་ཚད་ལ་རྨིད3.4དང་དེའི་བཅད་ངོས་ཀྱི་མཐའི་རིང་ཚད་ནི་རྨིད0.2ཅན་གྱི་གྲུ་བཞི་མ་ཅན་ཡིན། གདུང་ཁང་གི་སྟོད་ཀྱི་ཆ་དེ་ནང་ལ་ཅུང་ཙམ་བཀུག་འདུག ཤར་ལྡེབས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་ནི0°ཡིན། ཤུལ་ལུས་དེ་དག་ལས་ཤུག་སྡོང་རྐང་གཉིས་མ་ཉམས་སོར་ཆུད་དུ་ཡོད་པ་ལས། གཞན་ཚང་མར་གནོད་སྐྱོན་ཐེབས་ནས་ཆག་འདུག གདུང་ཁང་གི་ལྡེབས་བཞིར་བརྐུ་སྔོག་ཁུང་བུ་ཡོད། གདུང་ཁང་དང་རྨང་བཅགས་ས་སྟེགས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་བར་དུ་རྡོ་ལེབ་བཏིངས་འདུག་ལ།མཐོ་ཚད་ནི་གདུང་ཁང་དང་མཉམ་པས་དེར་སྲུང་སྐྱོབ་བྱས་ཡོད།རྡོ་ལེབ་ཀྱི་སྟེང་ངོས་རྨང་བཅགས་ས་སྟེགས་སུ་གྲུབ་ཡོད་ལ། ས་ངོས་ནས་རྨིད3.3—3.42དང0.67—1.75།མཐོ་ཚད་ལ་རྨིད1.4ཡོད། རྨང་བཅགས་ས་སྟེགས་སྟེང་ཧྲིལ་བོར་ཤུག་སྡོང་གི་ཡལ་འདབ་སོགས་ཆ་སྙོམས་སྒོས་བཏིངས་ཤིང་དེའི་སྟེང་དུ་རྡོ་ཧྲལ་བཏིངས་ཡོད། བང་སོའི་ནང་གི་དུར་འཇུག་ཡོ་བྱད་དང་བང་སོའི་བདག་པོའི་ཀེང་རུས་མ་མཐོང་པས། དུར་འཇུག་བྱེད་སྟངས་་དང་དུར་འཇུག་ཡོ་བྱད་ལ་སོགས་པའི་བྱེ་བྲག་གནས་ཚུལ་གསལ་པོར་རྟོགས་དཀའ། བང་སོ་དེ་ལའང་བརྐུ་སྔོག་ཚབས་ཆེ་ཐེབས་ཡོད་མོད། དགའ་འོས་པ་ནི་ཤུལ་ལུས་དངོས་པོ་མོད་ཕྱིར།ཁྱོན་བསྡོམས་དངོས་པོ564 རྙེད་ཡོད། དེའི་ཁོངས་སུ་རྫ་ཆག་ལེབ་མོ475དང་ཐལ་མདོག་རྫ་མ1། རྫ་རྒྱུ་ཇ་ཕོར1། རྫ་རྒྱུ་འཕང་ལོ15། རྫ་རྒྱུ་ལྒང་བཞུ14། རྫ་རྒྱུ་དཀར་ཡོལ2། རྫ་ཆས་ལེབ་སྒོར10། ཤིང་གི་སྐྲ་འཛེར1། ཤིང་ཆས་ལྷག་རོ1། ཡིག་རྙིང་ཁྲམ་ཤིང3། རུས་བཟོས་གྲི་ཆུང1།མོ་རུས15། ཁུང་བུ་བརྟོལ་བའི་རུས་པ4། རུས་ལེབ1 རུས་བརྐོས1 རྭ་ཅོའི་ཡོ་བྱད2། རྡོ་ཆས་གྲུ་བཞི་ནར་མོ2། ཚོས་དམར་རྡོ་ལེབ4། ཀོ་བའི་ལྷག་རོ10། བསེ་ཀོ1བཅས་ཡོད་ལ། དེའི་ཁྲོད་འགོ་རྔ་ཁ་ཚང་ཞིང་མདུན་རྒྱབ་སྒང་གསུམ་ཏུ་བོད་ཀྱི་གནའ་ཡིག་བྲིས་ཡོད་པའི་སོག་རུས་དེ་ནི་མོ་རུས15ནང་གི་ཨང་12པ་དེ་ཡིན་ནོ། །
དེ་ཡང་སྲོག་ཆགས་ནོར་ལུག་དང་ཤྭ་བའི་སོག་རུས་ནི་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་དགོད་པའི་རྒྱུ་ཆ་དང་ཡོ་བྱད་གལ་ཆེ་ཞིག་ཡིན་ལ། སོག་རུས་སྤྱད་དེ་ཡིག་ཆ་རྒྱུད་བསྒྲགས་བྱས་པ་དང་སོག་རུས་སུ་མོ་ངོའི་ཕབ་པའི་ལུགས་སྲོལ་གནའ་སྔ་མོ་ནས་ཆགས་ཡོད། བོད་བཙན་པོའི་དུས་རབས་སྐབས་སུ་སོག་མོ་འདེབས་པའི་ཡི་གེའི་གཞུང་ལུགས་ཆ་ཚང་གྲུབ་ཡོད་དེ།ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་གཏེར་ཡིག་ཨངPT1047དང་ཨངITJ763འདི་གཉིས་ལས་གསལ་བོ་ཤེས་ཐུབ། དེ་དག་ལ་རྗེས་སུ་དཔྱད་ཚེ། དེ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་གཞུང་ནས་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་བཀའ་ཡིག་ཅིག་ཡིན་པ་གོར་མ་ཆག འདི་དང་འདྲ་བའི་སོག་རུས་ཡིག་རྙིང་ད་དུང་ཞིན་ཅང་ཡི་གུར་རང་སྐྱོང་ཁུལ་ནོབ་ཆུང་རྫོང ( 若 羌 县 ) དང་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གཏེར་ལམ་རྫོང་མཁར་ཤུལ་ཐང ( 都兰县科肖图 ) དུའང་ཐོན་ཡོད། ནོབ་ཆུང་རྫོང་ནས་ཐོན་པའི་སོག་རུས་དེ་ནི་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་སོ་མཁར་ཞིག་ཏུ་བུད་ལ། དེའི་ཐོག་གི་བོད་ཡིག་ནི་སོག་མོ་བཏབ་པའི་མོ་ངོ་ཞིག་ཏུ་སྣང་། སོག་རུས་དེ་ད་སྔ་ཞིན་ཅང་ཡུ་གུར་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གནའ་རྫས་བརྟག་དཔྱད་ཁང་དུ་ཉར་ཡོད། བུའུ་ལམ་རྫོང་ནས་ཐོན་པའི་སོག་རུས་དེ་སུའུ་ཝེ་ཏན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་འ་མུའུ་ཧའེ་ལིས་བརྩམས་པའི《མཚོ་སྔོན་གཏེར་ལམ་ས་ཁུལ་གྱི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ》 （霍川译，《青海民族学院学报》2003 年第三期） ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ལས་རི་མོ་དང་བཅས་བཀོད་ཡོད་ལ། དེའི་ཐོག་གི་བོད་ཡིག་ནི་ཧ་ཅང་འགྲེལ་དཀའ་བའི་སྔགས་ཡིག་ཅིག་རེད་ཅེས་བརྗོད་འདུག །
དང་པོ། སོག་རུས་ཡིག་རྙིང་གི་རྣམ་པ་དང་ཁྱད་ཆོས།
གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ལུང་བའི་བང་སོM23ནས་ཐོན་པའི་སོག་རུས་འདིའི་རིང་ལ་ལི་རྨིད15.6དང་ཞེང་ལ་ལི་རྨིད3.3ནས10.3བར་ཡོད་ལ། ཐོག་ཏུ་བསྲེགས་ཁུང་ལྔ་ཡོད། གཞན་དང་མི་མཚུངས་པ་ཞིག་འདུག་པ་ནི་སོག་རུས་དེའི་མདུན་རྒྱབ་ངོས་གཉིས་དང་སོག་སྒང་ལོགས་གཉིས་ཁ་ཚང་ལ་ཡི་གེ་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ངོས་སུ་མོ་བཏབས་པའི་མེས་བསྲེགས་ཁུང་བུ་དང་ཤུལ་འགའ་འདུག་པ་ལས་ཆག་གྲུམ་དུ་སོང་མེད་པར་ཕལ་ཆེར་ཧྲིལ་བོར་སྣང་། སོག་རུས་མདུན་ངོས（ སོག་སྒང་ཡོད་སའི་ངོས ） ཀྱི་བོད་ཡིག་གི་ནང་དོན་ནི་མོ་ཡིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པར་གན་རྒྱའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་ཡིན་པར་འདུག སོག་རུས་རྒྱབ་ངོས་ཀྱི་ཡིག་འབྲུ་ཁ་ཁེར་གྱི་ནང་དོན་དང་མོ་བཏབ་ཤུལ་གྱི་སྲེག་ཁུང་མཆིས་པར་གཞིགས་ན། དེ་ནི་མོ་ངོའི་སྨོན་ཚིག་ཅིག་ཡིན་པར་སྙམ་པས། ཕྲན་གྱིས་ངོས་གཉིས་ཀྱི་ཡིག་ངོ་ལ་བརྟག་དཔྱད་ཙམ་བྱས་ཏེ་མིང་ལ《ཤྭ་ཁྲ་སྣས་ངོམ་ལྷ་སྐྱེས་ལ་སྐྱིན་འཇལ་བའི་གན་རྒྱ》དང《ཏོང་བུའི་མོ་ངོའི་སྨོན་ཚིག》ཅེས་བཏགས་པ་ཡིན། སོག་རུས་དེའི་མདུན་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ཕལ་ཆེར་གསལ་བོ་ཡིན་པས་ཡིག་ངོ་ཡང་ཚེགས་མེད་པར་ཆོད་སླ་བར་འདུག རྒྱབ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་དེ་ཟད་དྲགས་པས་ཡིག་འབྲུ་མང་ཆེ་ཤོས་ངོ་ཆོད་དཀའ་བར་གྱུར་ཡོད། དབུ་ཁྱུད་དང་ཚེག་ཤད་བཅས་ཀྱི་འབྲི་སྟངས་ལ་གཞིགས་ན《ཤྭ་ཁྲ་སྣས་ངོམ་ལྷ་སྐྱེས་ལ་སྐྱིན་འཇལ་བའི་གན་རྒྱ》དེ་ནི་མདུན་ངོས་ཀྱི་སོག་གཡབ་ཀྱི་གཡོན་ཕྱོགས་སུ་བསྟར་ནས་བྲིས་ཡོད། སྡོམ་པས་ཚིག་ཕྲེང་བཅུ་བདུན་ཡོད་ལ་མགོ་མཇུག་གསལ་བའི་ཡིག་ཆ་ཁ་ཚང་ཅན་ཞིག་ཏུ་སྣང་། སོག་རུས་རྒྱབ་ལོགས་ཀྱི་ཡི་གེ《ཏོང་བུའི་མོ་ངོའི་སྨོན་ཚིག》དེ་རྒྱབ་ངོས་ཀྱི་སོག་མགོའི་གཡོན་ཕྱོགས་སུ་བསྟར་ནས་བྲིས་ཡོད་ལ། དེའི་སྟེང་གི་ཡི་གེ་ཅུང་མི་གསལ་བར་སྣང་སྟེ་ཁ་ཚང་དུ་ངོས་ཟིན་པ་ཁག་པོ་ཡིན། སོག་རུས་དེའི་གཡས་གཡོན་གྱི་ཟུར་གཉིས་དང་སོག་ཡོ་ཟད་དྲགས་པས་ལོ་མང་པོར་སྤྱད་མྱོང་བའི་ཤུལ་སྣང་ཞིང་། སྣག་ཚྭའི་ཡིག་འབྲུ་ལ་བལྟས་ན་སྔོན་གྱི་ཡི་གེ་ཟད་སོང་བས་རྗེས་སུ་གསབ་འབྲི་བྱས་པའི་རྟགས་ཀྱང་འདུག སྟེང་གི་ཡི་གེའི་འབྲི་སྟངས་ནི་དབུ་ཅན་དང་དབུ་མེད་ཀྱི་ཚུགས་འདྲེས་མ་ཅན་ཞིག་སྟེ། གནས་དེའི་བང་སོ་ཨང༤བ་དང་ཨང༡༠། ཤེའུ་བང་སོ་དང་པོ་བཅས་ནས་ཐོན་པའི་ཤིང་ཁྲམ་ཡི་གེ་དང་རྡོ་རྐོས་ཡི་གེ་སོགས་ཀྱི་འབྲི་སྟངས་དང་རྣམ་པ་གཅིག་ཏུ་སྣང་ཞིང་། ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་དང་གཉིས་སུ་མ་མཆིས། མདུན་ངོས་ཀྱི་ཚིག་དོན་ཕལ་ཆེར་ཀློག་ཐུབ་པ་དང་། གོ་དོན་རྣམས་ཀྱང་ཕལ་ཆེར་ངོས་འཛིན་ཐུབ། རྒྱབ་ངོས་ཀྱི་ཚིག་སྦྱོར་ལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཞིང་ཚིག་འབྲུ་མང་ཆེ་ཤོས་མི་གསལ་བའི་ཁར། ཐད་ཀར་ཀློག་མི་ཐུབ་པ་དང་ཚིག་དོན་རྟོགས་དཀའ་བར་འདུག བདག་གིས་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གནའ་རྫས་བརྟག་དཔྱད་ཁང་གི་རེ་བཅོལ་དང་དུ་བླངས་ཏེ་གནའ་རྫས་དངོས་ལ་ཡང་ཡང་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་འབྲས་བུ་ཕྲན་ཚེགས་དང་རང་གི་བློ་རིག་ཉག་ཕྲ་བར་བརྟེན་ནས་འདྲ་བཤུས་ངོས་འཛིན་དང་འགྲེལ་ཁུལ་ཙམ་བྱས་ཡོད་པ་དེར་མ་ངེས་པའི་དོགས་པའང་མི་ཉུང་བ་ཡོད་སྲིད།གཙོ་བོ་གསར་དུ་རྙེད་པའི་རྒྱུ་ཆ་ཞིག་ངོ་སྤྲོད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བཏོན་པ་ཡིན་པས། ནོར་འཛོལ་ཡོད་པ་ལ་ཆེད་མཁས་རྣམས་ཀྱིས་ཁ་གསབ་ཏུ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་རྒྱུ་མཁྱེན། །
གཉིས་པ། ཡིག་རྙིང་འདྲ་བཤུས་དང་དེའི་མཆན་འགྲེལ།
གཅིག མདུན་ངོས་རུས་ཡིག་གི་མ་ཕྱི།
1.༇ཕྱི་བའི་(ལོའི)དཕྱྀད་སླ་ར་བ་ཚེས་གསུཾ་གྱིས་ག(དུགས་ལ)།
2.ཤྭ་ཁྲ་སྣ་གྱིས་རྟ་ཅིག་ངོམ་ལྷ་སྐྱེས་གྱི་མ×
3.ཇལ་ཏེ་རྟའི་སྤུར་རྟགས་དང་མདོ་རུས
4. ×ཁྲ་བོ་ལ་རྐང་པ་གཡས་ལྔག་སྐ་མན
5.ར་དཀར་པ་ལྔག་གཡས་ལ་ཚལ་ཟའི་ཞྭ་ཅན×
6. ×ིས་ཀཅིག་ཏེ་རིན་དམར་སྲང་བཅུ་ལོ་འདི་
7.དཕྱིད་ཟླ་འབྲིང་བོ་ཉ་ལ་ཁྲ་སྣ་གྱིས་སྒོར
8.འབུལ་བ་གཅིག་ས་དུས་དེར་མ་ཕུལ་བ
9.ལ་གཉིས་བསྒྱུར་རྒྱ་འདི་རིང་ལུགས་བགྱི་སེ××
10.ཁོ་ན་འཕར་ཕྱིུ་གིས་གས× དང་×དོན་ལས
11.དྲོགས་གྱི་ས་ཡུལ་མྱི་ལས་ཇ་ག་མྱིས××
12.དཕང་ལ་ཅོག་རོ་སྤ་བརྩན་རས×
13.དང་ཁུ་ནམ་གཟིགས་དང་འ×མ(ངོམ)
14. ×( ལྷ)་སྐྱེས་དང་ཤྭ་ཁྲ(སྣ)་གཆིག×
15.ལ་སོ་སྤའི་དཕང་རྒྱས་པ
16.ཁོ་ནའི་སུག་རྒྱས་བཏབ་
17.པ
གཉིས། མདུན་ངོས་རུས་ཡིག་འགྲེལ་བ།
བྱི་བའི་ལོའི་དཔྱིད་ཟླ་དང་པོའི་ཚེས་པ་གསུམ་གྱི་ཉིན་ལ། ཤྭ་ཁྲ་སྣ་གྱིས་རྟ་ཅིག་ངོམ་ལྷ་སྐྱེས་ལ་འཇལ་ཏེ། རྟ་དེའི་སྤུ་ཁའི་རྟགས་དང་མདོ་རུས་ཁྲ་བོ་ཅན་དང་། རྐང་པ་གཡས་པའི་སུག་པ་མདོག་དཀར་པོ་དང་ལག་གཡས་པ་མཚེར་སའི་རྩྭ་མདོག་ཅན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། འཇལ་རིན་ནི་དམར་སྲང་བཅུ་ཡིན། ལོ་འདིའི་དཔྱིད་ཟླ་འབྲིང་བའི་ཚེས་བཅོ་ལྔ་ལ་ཁྲ་སྣ་ལ་རིན་སྤྲོད་དགོས་མོད། ས་དང་དུས་ཀྱི་བཅད་མཚམས་ལྟར་མ་སྤྲད་པས་ཆད་པ་དང་བཅས་རིན་ནི་ལྡབ་གཉིས་སུ་བསྒྱུར་འདུག གན་རྒྱ་འདི་རང་སྡེའི་མགོ་དཔོན་གྱིས་དངོས་སུ་དོ་ཁུར་བྱེད་པ་དང་། དོན་གྱི་ལས་རོགས་ཀྱིས་དེའི་ཡུལ་མི་རྣམས་ཀྱི་དཔང་བོ་ཅོག་རོ་སྤ་བརྩན་རས་དང་ཁུ་ནམ་གཟིགས་དང་ངོམ་ལྷ་སྐྱེས་དང་ཤྭ་ཁྲུ་གཆིག×ལ་སོགས་པའི་དཔང་འདུག་པས་དངོས་སུ་མཛུབ་ཐེལ་བརྒྱབ། །
གསུམ། རྒྱབ་ངོས་རུས་ཡིག་གི་མ་ཕྱི།
1.༇ཁ་བོ་ཀར་སང་ཡང་ཐང་ཀར་ལྗོངས་གྱི་××
2.×་གིས་ནྀ་གཅིག་སྨར་ན་ཡང་མེ་ཏོག་ལླ×
3.རེའུ་ལུག་ནི་ཆོངས་གྱི་ས་གཅྀགིས་ནི་ག××
4. ×སྡུར་ན་ཏོང་བུ་ནྀ་ན་གུ་ཡང་ཐུགས××
5.རྡུལ་གོ དཀར་གཅིག་སྨར་ན ×
6. ×ངས་སྤྱིང་དག་རུ་ཡང་སྙར་གྱི ××
7. ×ཆོམ་གཅག་ཀཅིག་ ××
8. ××ཀཅིག་པ་པིར་ན་འགྱ×
9. ××ཞི་ནི་སམ་སོན་ན་སཾ××
10. ×འགོ་རེ་རྡུལ××
11. ×སཾ་གྱིས་ནི་འགྱུ ×
12. ×སྙར་ན་འགྱུར×
13.×ནི་ས××
14.××་ཤྲའི་×
15.སྤྱན་
གསལ་བཤད། རྒྱབ་ངོས་རུས་ཡིག་ལ་ཧྲུལ་སྐྱོན་ཆད་སྟོང་ཐལ་ཆེ་བས། རེ་ཞིག་གྱ་ཚོམས་སུ་འགྲེལ་བ་བསྐྱོན་དུ་མ་བཏུབ་བོ།
གསུམ་པ། སོག་རུས་ཡིག་རྙིང་གི་ལོ་རྒྱུས་དབྱེ་ཞིབ།
སོག་རུས་དེའི་མདུན་ངོས་ཀྱི་རུས་ཡིག་ཏུ། “ཕྱི་བའི་×་དཕྱྀད་སླ་ར་བ” ༼སྤུར་རྟགས”། “མདོ་རུས”། “དམར་སྲང”།“རིང་ལུགས”། “དཕང་རྒྱས་པ”།“སུག་རྒྱས་བཏབ་པ”ལ་སོགས་པའི་མིང་བརྡ་དག་ནི་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་གཏེར་ཡིག་ཨང P.T1297པ《རྟ་ཉོ་བའི་གན་རྒྱ》ཞེས་པའི་ནང་དུ་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་དུ་བཀོད་འདུག་ལ། ཡི་གེའི་འབྲི་སྟངས་དང་ཡིག་གཟུགས། ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་སོགས་ཀྱང་དེ་དང་གཉིས་སུ་མ་མཆིས་པར་གཞུང་ཡིག་གི་རྣམ་པ་ལྡན། དེ་མིན་སོག་རུས་འདིར་སྡོམ་པས་མི་སྣ་དྲུག་གི་མིང་བྱུང་ཡོད་ལ། དེའི་ནང་མདུན་ངོས་སུ“ཤྭ་ཁྲ་སྣ”། “ངོམ་ལྷ་སྐྱེས”། “ཅོག་རོ་སྤ་བརྩན་རས”། “ཁུ་ནམ་གཟིགས” བཅས་བྱུང་ལ། རྒྱབ་ངོས་སུ“ཏོང་བུ”ཞེས་པ་འདི་བྱུང་འདུག རུས་མིང་འདི་དག་ཀྱང་ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ཏུ་ཇི་བཞིན་རྙེད་ཐུབ་པ་རེད།དེའི་ཕྱིར་གཏེར་ལམ་རྫོང་ནས་ཐོན་པའི་སོག་རུས་དེ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་མངའ་ཐང་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་ཤིང་གཞུང་ཡིག་དང་བཅའ་ཁྲིམས་ཧ་ཅང་འཐུས་ཚང་དུ་གྲུབ་ཡོད་པའི་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ཡས་མས་སུ་བྱུང་བར་བཞེད་ན་ལུང་རིགས་གང་ལའང་མི་འགལ་སྙམ། །
གཅིག ཁྲ་སྣ་ཞེས་པའི་མིང་དེ་ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ནང་གི《དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས》ལས་མཐོང་ཐུབ་སྟེ། “ཡོས་བུའི་ལོ་ལ་བབ་སྟེ（ སྤྱི་ལོ691 ）། བཙན་པོ་ཉེན་ཀར་ན་བཞུགས་ཤིང་། དབྱར་འདུན་སྲེ་འུ་གཞུག་དུ་འདུས་པ་ལས། ལྷ་གཤེགས་ནས། ཁྲ་སྣར་འཕོསྟེ། ཕྱིང་རིལད་དང། རབས་ཆད་གྱྀ་རྩིས་བགྱྀས། དགུན་སྐྱྀ་བྲ་མ་ཏང་དུ་འདུསྟེ། ཞུགས་ལོང་དམར་པོ་རྐང་ཏོན་བགྱྀས་པར་ལོ་གཆིག” [1] ཞེས་བཀོད་ཡོད། འདིའི་ནང་ཁྲ་སྣ་ཞེས་པ་དེ་ས་མིང་ངམ་ཡང་ན་ཚོ་མིང་ཞིག་གི་ཚུལ་དུ་མངོན་ཡོད་མོད། དཔེར་ན་མགར་དང་མྱང་ལྟ་བུ་སྟེ། ས་མིང་དང་ཚོ་མིང་ནི་བོད་གནའ་བོའི་རུས་དང་མིང་ཐོགས་པའི་འབྱུང་ཁུངས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པས།སོག་རུས་འདིའི་སྟེང་གི་ཁྲ་སྣ་ཞེས་པ་འདིའང་ཁྲ་སྣ་ཞེས་པའི་ས་མིང་ངམ་ཚོ་མིང་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ཤས་ཆེ།དེ་བས་ན་སོག་རུས་དེའི་སྟེང་གི་ཤྭ་ཁྲ་སྣའམ་ཁྲ་སྣ་ཞེས་པ་དེའང《དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས》ནང་གི་ཁྲ་སྣ་ཞེས་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཆེན་པོ་ཡོད་སྙམ། །
གཉིས།ངོམ་ལྷ་སྐྱེས་ཞེས་པའི་མི་སྣ་དེའི་རུས་ངོམ་ཡིན་ལ།དེ་དང་རུས་གཅིག་པ་ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ཨངP.T1101《དཔྱ་ཆད་པའི་མིང་ཐོ》རུ། “ངོམ་ཏོ་ཏོ” [2] ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ཡིག་ཆ་དེའི་ནང་ངོམ་ཏོ་ཏོ་ནི་གཞུང་ལ་དཔྱ་ཁྲལ་ཆད་པའི་མི་སྣ་ཞིག་ཏུ་སྣང་། ངོམ་ལྷ་སྐྱེས་དང་ངོམ་ཏོ་ཏོ་ནི་རུས་ཁུངས་སམ་ཚོ་ཁུངས་གཅིག་ཏུ་གཏོགས་པའང་རྗེས་སུ་དཔོག་ཐུབ་བོ།།
གསུམ། ཅོག་རོ་སྤ་བརྩན་རས་ཞེས་པའི་མི་སྣ་དེ་གན་རྒྱ་དེའི་དཔང་བོ་དང་པོ་ཡིན་པར་མངོན་ཡོད། ང་ཚོས་ཤེས་གསལ་ལྟར་ཅོག་རོ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་རུས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ལ། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་སྤུ་རྒྱལ་སྲིད་གཞུང་གི་བྱ་བ་འགངས་ཆེན་དུ་མ་བཞེས་མྱོང་བའི་རུས་རྒྱུད་ཅིག་སྟེ། དཔེར་ན་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཅོག་རོ་བློན་ལྷོ་གོང་དང་ཅོག་རོ་བློན་གོང་ཀེ ཅོག་རོ་བརྟན་གོང། ཅོག་རོ་ཁྱི་བཙན་ལ་སོགས་དང་། [3]བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྩན་གྱིས་དབང་བྱེད་པའི་སྐབས་ཀྱི་སྐ་ཅོག་ཞང་གསུམ་ཁྲོད་ཀྱི་ཅོག་རོ་ཀླུའི་རྒྱལ་མཚན།བཙན་པོ་ཨུ་དམ་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཅོག་རོ་ལྷ་ལོད་སོགས་སོ།། [4]བཞི། ཁུ་ནམ་གཟིགས་ཞེས་པ་དེ་གན་རྒྱ་དེའི་དཔང་བོ་གཉིས་པའི་ཚུལ་དུ་སྣང་འདུག་སྟེ།ཁུ་ཞེས་པའི་རུས་འདིའང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་སྤུ་རྒྱལ་སྲིད་གཞུང་གི་ཀ་བ་དང་གདུང་མ་ལྟ་བུའི་རུས་རྒྱུད་ཅིག་སྟེ། དཔེར་ན་བཙན་པོ་ཁྲི་འདུས་སྲོང་གིས་དབང་བྱེད་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཁུ་འདུས་བཙན་དང་། [5] ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་པའི་སྐབས་ཀྱི་ནང་བློན་ཁུ་རྒྱ་བརྩན་དང་ཁུ་གཡུ་བརྩན། སྣམ་ཕྱི་པ་ཁུ་སྟག་ཚབ། [6] བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་པའི་སྐབས་ཀྱི་སྣམ་ཕྱི་པ་ཁུ་མྱེ་གཟིགས། ཕྱི་བློན་ཁུ་ཐོག་བཙན་བཅས་སོ།། [7]
ལྔ། ཏོང་བུ་ཞེས་པའི་མི་སྣ་དེ་ནི་སོག་རུས་རྒྱབ་ལོགས་ཀྱི་མོ་ཚིག་ཏུ་བཀོད་ཡོད། ཏོང་ཞེས་པའི་རུས་དེའང་བཙན་པོ་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་སད་ན་ལེགས་མཇིང་ཡོན་གྱིས་དབང་བྱེད་པའི་སྐབས་ཀྱི་ནང་བློན་གྱི་གྲས་སུ་འདུག་ལ། མིང་ལ་ཏོང་བློན་སྟག་སླེབས་ཞེས་པ་དང་། བློན་པོ་དེས“བློན་འབངས་ཀུན་ལ་དམ་ཆོས་མི་གཞིག་ཅིང་། དཀོན་མཆོག་གསུམ་དབང་བཙན་པར་བྱ་བའི་བཀའ་ཁྲིམས་བསྒྲགས”པ་ལ་སོགས《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》དུ་གསལ།[8]དེ་མིན་ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ཨང P.T1079《དགེ་སློང་བམ་ཀིམ་ཀེང་ཟེར་བའི་བྲན་མོའི་གྱོད་དོན་མཆིད་གསོལ་བའི་གཏུག་བཤེར་གྱི་ཡེ་གེ》ལས་ཀྱང“བན་དེ་ཏོང་བྱྀ” ཞེས་མི་སྣ་ཞིག་བཀོད་ཡོད།། [9]ལར་གོང་ལྟར་ཕྱོགས་ཟུར་ལྔ་ནས་སོག་རུས་ཀྱི་རུས་ཡིག་ལ་མཐའ་དཔྱོད་བཏང་ཚེ། སོག་རུས་ཡིག་རྙིང་འདི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བ་དང་། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཤུལ་བཞག་ཅིག་ཡིན་པ་བརྡར་ཤ་གཅོད་ཐུབ། དེའི་བྱེ་བྲག་གི་ལོ་ཚིགས་གང་ལ་ངོས་འཛིན་པར་མུ་ནས་དཔྱད་པ་གཏོང་ན། སོག་རུས་ཡིག་རྙིང་དེའི་ནང་གི“ཁུ་ནམ་གཟིགས”ཞེས་པའི་མི་སྣ་དེ་འཚོལ་སྣེ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་འཛིན་དགོས་འདུག་སྙམ། གོང་དུ་དྲངས་པ་ལྟར་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་ཀྱི་བློན་ཆེན་ཁྲོད་དུ་བློན་པོ་ཁུ་མྱེ་གཟིགས་ཞེས་པ་ཞིག་བཀོད་འདུག་ལ། དེ་དང་སོག་རུས་འདིའི་སྟེང་ག“ཁུ་ནམ་གཟིགས” ཞེས་པའི་མི་སྣའི་རུས་མིང་གཉིས་ཧ་ཅང་འདྲ་ཆེ་བར་མངོན་ཡོད་ནའང་། ང་ཚོས་ཤེས་གསལ་ལྟར་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་མི་སྣ་གང་མང་ཞིག་གི་རུས་མིང་དེ་ཡིག་ཚགས་མི་འདྲ་བའི་ནང་དུ་ཡི་གེར་འགོད་སྟངས་ཐད་ཁྱད་པར་ཅུང་ཙམ་འདུག་སྟེ།དཔེར་ན“མུན་ཆང་ཀོང་ཅོ” དང“འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ”། “སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང” དང“ཏ་ར་ཁོང་ལོད”། “ད་རྒྱལ་མང་པོ་རྗེ” དང“དར་རྒྱལ་མང་པོ་རྗེ”། “བཙན་སྙ་ལྡོམ་བུ” དང“བཙན་སྙ་ལྡོང་བུ།” ལྟ་བུ་སོགས་ཀྱང་། དོན་དམ་པས་མི་སྣ་གཅིག་གི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་སུ་གྱུར་འདུག དེ་བས་ཁུ་མྱེ་གཟིགས་དང་ཁུ་ནམ་གཟིགས་གཉིས་ཀྱང་དོན་དུ་མི་སྣ་གཅིག་ཡིན་ཤོས་ཆེ་སྙམ། དེ་ལྟར་ཁུ་མྱེ་གཟིགས་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་སྐབས་ཀྱི་སྣམ་ཕྱི་པ་ཞིག་ཡིན་པ་གཅིག་དང་། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་སྤྱི་ལོ755ནས797བར་ལ་དབང་བསྒྱུར་བ་བཞིན། སོག་རུས་ཡིག་རྙིང་དུ་བཀོད་པའི“བྱི་བའི་ལོ” ཞེས་པ་དེ་ནི་སྤྱི་ལོ760དང་སྤྱི་ལོ772། སྤྱི་ལོ784། སྤྱི་ལོ796 བཞིའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཅིག་ལ་ངོས་བཟུང་ན་འོལ་ཚོད་བྱུང་རྒྱལ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་སྒྲུབ་ཐུབ་སྙམ། །
ཟུར་ལྟའི་དཔྱད་ཡིག
[1][2][5][9] དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྲིགས། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] མི་རིགས་པར་སྐྲུན་ཁང་། 1992ལོ། ཤོག་ངོས17དང90དང16དང72ཏུ་གསལ།
[3][4][6][7][8] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས།ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན།[M] མི་རིགས་པར་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོ། ཤོག་ངོས216དང220དང196དང216དང216ཏུ་གསལ།
都兰热水 M23 号墓出土的古藏文胛骨研读
阿顿·华多太
（青海省互联网新闻中心，青海 西宁 810000）
[ 摘 要 ] 哇沿水库坝址位于青海省都兰县热水乡扎麻日村东南约 2 公里处的察汗乌苏河上。坝址所在区
域的察汗乌苏河两岸的山前台地上分布着密集的古代墓葬。这些墓葬最早于 1982 年由青海省文物考古研究所
考古队发现。2014 年 4 ～ 9 月，由青海省文物考古研究所与陕西省考古研究院共同对水库建设涉及区域内的
25 座古代墓葬和 5 座殉马坑进行了抢救性发掘。出土陶、铜、铁、金、骨等各类质地文物近 900 余件。此次
发掘的墓葬中，M23 位于察汗乌苏河北岸，出土文物中有卜骨 16 件。均为肩胛骨，表面烧灼迹象明显。灼痕
5～9个不等，表面写有古藏文。如标本M23肩胛骨，有五个灼痕。通体均写满古藏文，仅正面可辨识，共16行。
但多数字符不易辨识，难以做出完整和确切的翻译。经受青海省考古所的委托，笔者对都兰热水 M23 号墓出土
的古藏文胛骨（长 15.6、宽 3.3 ～ 10.3 厘米）进行了初步的分析研究。通过分析该古藏文胛骨的字体和书写
风格，字音的点符和句符，以及特殊术语等诸多特点，以文本中出现的五个人物姓名为主要线索，对于古藏文
胛骨的出处年代做出了初步论证，肩胛骨产生年代为吐蕃时期，肩胛骨表面内容古藏文内容为借租马匹的契约。
［关键词］都兰古墓；古藏文；胛骨；吐蕃
Trial reading of the ancient Tibetan scapula unearthed fromM23 Tomb of Dulan Hot Water
Aton Waldortai
(Qinghai Internet News Center, Xining, Qinghai 810000)
[Abstract] The dam site of the Wayan Reservoir is located on the Chahan Wusu River about 2 kilometers
southeast of Zhamari Village, Hot Water Township, Dulan County, Qinghai Province. In the area where the dam site is
located, there are dense ancient tombs on the pier terrace of both sides of Chahan Wusu River. These tombs were first
discovered by the archaeological team of Qinghai Institute of Cultural Relics and Archaeology in 1982. From April to
September 2014, 25 ancient tombs and 5 martyr pits were excavated jointly by Qinghai Institute of Cultural Relics and
Archaeology and Shaanxi Institute of Archaeology. More than 900 pieces of pottery, copper, iron, gold, bone and other
cultural relics were unearthed. Among the tombs excavated, M23 is located on the North Bank of Chahan Wusu, with
16 divination bones unearthed. All of them were scapulae with obvious signs of burning on the surface. The burns range
from 5 to 9, with ancient Tibetan written on the surface. For example, the specimen M23 scapula has five burns. All of
them are written in ancient Tibetan. Only the front can be identified, totaling 16 lines. However, most of the characters
are difficult to recognize, and it is difficult to make a complete and accurate translation. Entrusted by Qinghai Provincial
Archaeological Institute, the author made a preliminary analysis of the ancient Tibetan scapula (15.6 cm long and 3.3-10.3
cm wide) unearthed from M23 Tomb of Dulan Hot Water. Based on the analysis of the characters and writing style of
the ancient Tibetan scapula, the dots and sentences of the pronunciation, and the special terminology, this paper makes
a preliminary proof of the origin of the ancient Tibetan scapula by taking the names of five characters as the main clues.
The generation of the scapula is in the Tubo period, and the surface content of the scapula is in the contract of renting
horses.
[keywords] ancient tomb of Dulan; ancient Tibetan; scapula; Tubo
རྩོམ་པ་པོ། ཨ་ལྡོང་དཔལ་རྡོ་ཐར།
