[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།］ དཔྱད་རྩོམ་འདིར་སྔ་རབས་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་ཁུངས་བསྟན་པའི་མགར་གྱི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་སྐོར་གྱི་འཆད་ལུགས་མི་འདྲ་བ་བཞི་གཞིར་བཟུང་སྟེ་ལུགས་དེ་དག་གི་རྩ་བའི་འདོད་ཚུལ་དང་། འགལ་འབྲེལ་གྱི་རྣམ་གཞག་སོགས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད་མགར་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཞང་པོ་དམུ་རིགས་ལས་མཆེད་པའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས། མགར། ཞང་པོ་དམུ།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] K281
[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2019-03-0116-10
མགར་ནི་གདོད་མའི་བོད་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་གྲས་བསྙོན་མེད་ཅིག་སྟེ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཤོག་དྲིལ་P.T.1286ནང་། དགུ་གྲི་ཟིང་པོ་རྗེའི་བློན་གྲལ་དུ་རུས་རྒྱུད་འདི་ལས་ཐོན་པའི་མི་སྣ་ཞུགས་ཡོད་པ་དང་། ཕྱིས་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་ཟིང་པོ་རྗེའི་རྒྱལ་ཕྲན་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་འོག་ཏུ་བཅུག་རྗེས། རུས་རྒྱུད་དེ་ལས་ཐོན་པའི་མགར་ཁྲི་སྒྲ་འཛི་མུན་དང་། མགར་མང་ཞམ་སུམ་སྣང་། མགར་སྟོང་བཙན་ཡུལ་བཟུང་སོགས་ཀྱིས་བློན་ཆེན་པོའི་གོ་གནས་རིམ་པར་བཟུང་མྱོང་། མགར་གྱི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་ཐད་སྔོན་གྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་འཆད་ལུགས་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་མཐོང་མོད། མདོར་དྲིལ་ན་བཤད་ཚུལ་བཞི་རུ་བསྡུས་ཆོག འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་ཚུལ། རུས་ཆེན་རྨུ་ལས་མཆེད་ཚུལ། རུས་ཆེན་སྦྲ་ལས་མཆེད་ཚུལ། ལྷ་རིགས་སྒོ་ལས་མཆེད་ཚུལ། བཤད་ཚུལ་འདི་དག་ཚང་མ་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་དུས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་མགར་གྱི་རིགས་རུས་གདུང་ཁུངས་བརྗོད་སྐབས་རིམ་གྱིས་དར་བ་ལས། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་གཞུང་འབྲེལ་གྱི་ཡིག་ཆ་དང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་སོགས་གང་དུའང་མགར་གྱི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་བརྗོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་མི་སྣང་། གོང་གི་བརྗོད་ལུགས་རྣམ་པ་འདི་དག་གང་ལ་བལྟས་ནའང་མགར་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཡུན་ཤིན་ཏུ་རིང་བའི་གདོད་མའི་བོད་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ཅིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། དེས་ན་རུས་རྒྱུད་གཅིག་གི་མཆེད་ཁུངས་ལ་བཤད་ཚུལ་འདི་འདྲ་མང་པོ་ཞིག་འབྱུང་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་རེད་ཟེར་ན། སྔོན་གྱི་དུས་སུ་བོད་ལ་རྒྱའི་རུས་མཛོད་(家谱)ལྟ་བུའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཐོ་ཡིག་དེ་འདྲ་འབྲི་སྲོལ་མེད་པས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་རིམ་མི་འདྲ་བ་དང་ཡིག་ཚང་གི་ཁུངས་སྣེ་མི་འདྲ་བ་གཞིར་བཅོལ་ནས་བརྩམས་པས་བརྩམས་ཆོས་དེ་རྣམས་ཀྱི་དགོངས་གཞི་གཅིག་ཏུ་མི་མཐུན་པ་བྱུང་། ཡིན་ཡང་ལུགས་རེ་རེའི་འཆད་སྟངས་ལ་རང་ངོས་ཀྱི་རྒྱུ་མཚན་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ས་བོན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པས། ལུགས་གཅིག་གི་རྣམ་གཞག་འཐད་ལྡན་དུ་བཞག་ནས་གཞན་ལུགས་ཐམས་ཅད་དགག་པ་ནི་མགར་གྱི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་རྒྱུས་མ་ལོན་པའི་སྐྱོན་དུ་མཐོང་སྟེ། རུས་རྒྱུད་གཅིག་གི་མཆེད་ཁུངས་ལ་བཤད་ཚུལ་འདི་འདྲ་མང་པོ་ཞིག་འབྱུང་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་རེ་རེར་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་འགྲེལ་བཤད་ཡང་དག་ཅིག་རྒྱག་ཐུབ་ན་ད་གཟོད་མགར་གྱི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ་པར་མ་ཟད། རུས་རྒྱུད་དེ་ལས་ཐོན་པའི་མི་སྣ་དག་སྲོང་བཙན་སྔ་རོལ་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་བློན་གྲལ་དུ་ཚུད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ།
དང་པོ། འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་ཚུལ།
《ཚལ་པ་དྲུང་ཆེན་སྨོན་ལམ་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་》ནང་མགར་གྱི་རིགས་རུས་གདུང་ཁུངས་སྐོར་བརྗོད་སྐབས། “དེ་ཡང་སྔོན་གྱི་ཡིག་ཚང་ལས་བྱུང་བ་འོད་གསལ་གྱི་ལྷ་ལས་ཆད་པས་ཆེ་བའི་གདུང་བཙུན། ཁ་དྲག་དབལ་ལས་ཆད་པའི་སྲིད་པའི་ལྷ་གཉན། ཆེ་བརྒྱུད་བློན་དུ་གྱུར་པས་ཐབས་དང་ཡིག་ཚང་མཁས། མི་རུས་གཅིག་ལ་ཆེ་གཉན་བཙུན་གསུམ་ཚང་བ་ཆེ་བརྒྱུད་འགར་ལགས་ཏེ། དང་པོར་ལྷ་ཡུལ་གནམ་གྱི་མཐོང་ནས་བབས་”②ཞེས་མགར་ནི་འོད་གསལ་ལྷ་ཡི་གདུང་ལས་གྲོལ་བར་བསྟན་ཡོད། མི་རྒྱུད་ལྷ་དང་ཆུ་རྒྱུད་གངས་ལ་གཏུག་པའི་བཤད་སྲོལ་འདི་རིགས་དར་ཡུན་ཤིན་ཏུ་སྔ་བས། མགར་གྱི་གདུང་ཁུངས་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་གྲོལ་བའི་འཆད་ཚུལ་འདི་ཡང་གདོད་མའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་མཆིས་པ་ཞིག་རེད། གང་ཡིན་ཞེ་ན། གདོད་མའི་བོན་གྱི་རིག་གནས་ཁྲོད་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ལུགས་དང་འགྲོ་བ་མི་ཡི་བྱུང་ལུགས་འཆད་སྐབས་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་པའི་ཐུན་མོང་གི་ལྟ་གྲུབ་ཅིག་ཆགས་ཡོད་ཅིང་། ཐུན་མོང་གི་བཤད་ལུགས་འདི་འདྲ་ཞིག་ཆགས་དོན་ཡང་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཡར་སྔོན་གྱི་བོད་རང་གི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་དང་། རིག་གནས། ཆབ་སྲིད་བཅས་ཀྱི་ངོ་བོ་གཞི་གཅིག་ཏུ་བསྲེས་པའི་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འཆད་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ས་བོན་དང་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡང་མེད་པར་བཤད་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན། དེ་བས་མགར་གྱི་རིགས་རུས་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་པའི་བཤད་ཚུལ་འདིར་གོ་བ་བོགས་ཆོད་པ་ཞིག་ལེན་དགོས་ཚེ། གདོད་མའི་བོད་ཀྱི་མི་རྒྱུད་གྲོལ་ལུགས་དང་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་གདུང་ཁུངས་ལྷ་ལ་གཏུགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་དང་མ་འབྲེལ་བར་བརྗོད་ཐབས་བྲལ་ལོ། །
བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་རྩ་ཆེན་《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》སུ། “རང་རེ་དབུ་ནག་གི་མི་ཞེས་པ་འདི། དང་པོ་བྱུང་བའི་ཕུགས་བཙུན་སྟེ། འོད་གསལ་ལྷའི་གདུང་ལས་གྲོལ།”③ཅེས་འགྲོ་བ་མི་ཡི་གྲོལ་ལུགས་གླེང་སྐབས་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་གདུང་གྲོལ་ཏེ་རིམ་བཞིན་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་དག་བྱུང་བར་བཤད་ཡོད། འཇིག་རྟེན་ལྷ་ལས་གྲོལ་ལུགས་ཀྱི་བཤད་ཚུལ་འདི་རིམ་གྱིས་དར་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་དུས་ཡུན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཏུ་སླེབས་པ་ན་རྒྱལ་པོའི་རིགས་རུས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་ཆད་པའི་ལྟ་བ་འདི་ཤུགས་ཆེར་དར་ཡོད། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཤོག་དྲིལ་P.T.1286པའི་ཐིག་ཕྲེང་30ནས་32བར་དུ། “༇ལྷ་གནམ་གྱྀ་སྟེང་ནས་གཤེགས་པའ། །གནམ་ལྷབ་ཀྱི་བླ་ན། །ཡབ་ལྷ་བདག་དྲུག་བཞུགས་པ་འི་སྲས། །གཅེན་གསུམ་གཅུང་གསུམ་ན། ། ཁྲྀ་འི་བདུན་ཚྀགས་དང་བདུན། །ཁྲི་འི་བདུན་ཚིགས་གྱྀ་སྲས། །ཁྲི་ཉག་ཁྲྀ་བཙན་པོ། །”ཞེས་པ་དང་། D.T.1གི་ཤར་གྱི་ཐིག་ཕྲེང་5ནས་6བར། “འཕྲུལ་གྱྀ་ལྷ་བཙན་པོ་འོ་ལྡེ་སྤུ་རྒྱལ། །ཡུལ་བྱུང་ས་དོད་ཚུན་ཆད་འུང་ནས་མྱིའི་རྗེར་། །བོད་ཀྱྀ་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་མཛད།” D.T.3པའི་ཐིག་ཕྲེང་12པར།“བཙན་པོ་ལྷ་སྲས་ཁྲྀ་སྲོང་ལྡེ་བརྩན་”ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས།④སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་རིགས་རུས་གདུང་ཁུངས་བརྗོད་སྐབས་ལྷ་གནམ་གྱི་སྟེང་ནས་གཤེགས་པ་དང་། འཕྲུལ་གྱི་ལྷ་བཙན་པོ། མི་རྗེ་ལྷས་མཛད་པ་སོགས་གདགས་གཞི་གཅིག་ལ་སྦྱར་ནས་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུ་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་དུས་སུ་མངའ་རིས་གུ་གེ་རྒྱལ་པོ་སྲོང་ངེའི་⑤མཚན་འདོན་སྐབས་ཀྱང་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཅེས་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ལས་འཁྲུངས་པའི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་དག་གི་རིགས་རུས་ཀྱི་སྒྲ་དོན་མི་རྗེ་ལྷས་མཛད་པ་འབའ་ཞིག་ཏུ་བརྗོད་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ན། འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་པ་དང་སྟེང་ཕྱོགས་ལྷ་ཡུལ་ནས་འབྱོན་དགོས་པའི་བརྗོད་སྟངས་འདི་ལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་མང་དུ་ཡོད་པར་སྙམ། ཁྱད་པར་དུ་གདོད་མའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆུ་རྒྱུན་རིང་མོའི་ཁྲོད་རིག་གནས་དང་ཤེས་ཡོན་ཆེར་མ་དར་བའི་བར་སྐབས་ཤིག་ན། འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱིས་རང་བྱུང་གི་གནོད་འཚེ་དང་དམག་འཁྲུག་གི་འཇིགས་པ་མང་པོ་ཞིག་རང་ངོས་ནས་ཟློག་ཐབས་མེད་པ་དང་། འཇིགས་པ་དེ་དག་བཟློག་དགོས་ན་སེམས་ཅན་གཞན་གྱི་མཐུ་དང་ནུས་པ་གང་རུང་ཞིག་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་དགོས་ཕྱིར། རང་ངོས་ནས་བཟློག་མི་ནུས་པའི་དོན་དེ་དག་སེམས་ཅན་གཞན་ཞིག་ལ་སྐྱབས་སུ་བཅོལ་ན་བཟློག་ནུས་པར་བསམས་ནས་ལྷ་དང་ལྷ་ཚོགས་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་བའི་འདུ་ཤེས་ཤིག་དར་ཅིང་། ནུས་མཐུ་ཁྱད་པར་བ་དེ་འདྲ་སྤྱིར་བཏང་གི་འབངས་མིར་མངའ་མི་སྲིད་པས་རུས་ཚོ་དང་ཡུལ་ཁམས་དབང་དུ་སྒྱུར་མཁན་གྱི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་སྟོབས་དང་སྦྱར་ན། གཞན་ལས་ལྷག་པའི་ཡིད་ཆེས་སྩོལ་བར་མ་ཟད་གོང་བཀུར་གྱི་འདུ་ཤེས་ཆགས་སྲིད་པས། རྒྱལ་པོའི་གདུང་རྒྱུད་དག་སྟེང་ཕྱོགས་ལྷ་ཡུལ་ནས་ཆད་པའི་རིག་གནས་འདུ་ཤེས་ཤིག་དར་ཡོད། རྒྱལ་པོའི་གདུང་རྒྱུད་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་ཆད་པ་དང་རྒྱལ་པོ་ལྷ་རུ་བཀུར་བའི་འདུ་ཤེས་ནི་བོད་གཅིག་པུ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་དང་མི་རིགས་མང་པོར་སྔོན་དུས་ནས་ཐུན་མོང་དུ་ཡོད་པ་ཞིག་རེད། གནའ་བོའི་སྟག་གཟིག་གི་རྒྱལ་པོ་ཐོག་མའི་གདུང་ཁུངས་ལྷ་ལས་ཆད་པར་བརྗོད་ཅིང་། ཉི་ཧོང་གི་རྒྱལ་པོ་ཐོག་མ་(神武天皇じんむてんのう)ཡང་ལྷ་ཡི་གདུང་རྒྱུད་ལས་གྲོལ་བར་བཤད། ཕྱོགས་མཚུངས་གནའ་བོའི་དུས་སུ་རྒྱའི་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ལའང་གནམ་བསྐོས་གོང་མ་(天皇)དང་ལྷ་སྲས་(天子)ཞེས་འབོད་སྲོལ་ཆགས་ཡོད། འོད་གསལ་ལྷ་དང་། གནམ་ལྷ་བབས།ལྷ་བཙན་པོ། མི་རྗེ་ལྷས་མཛད་པ་སོགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་འདི་ལ་ཨ་རིའི་ཞིབ་འཇུག་པ་མའེ་ཁེལ་བོ་ཐེར་ (Machael Wtalter)གྱིས་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་དང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དུ་འཁོད་པའི་གནམ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་འཇུག་ཡུལ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་ནང་དུ། ཁོང་གིས་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་དུ་འཁོད་པའི་གནམ་གྱི་ཡ་བླ་དགུང་གི་ཡ་སྟེངས་ལ་བྱ་བ་དང་འོ་ལྡེ་སྤུ་རྒྱལ་གནམ་གྱི་ལྷ་ལས་མིའི་རྗེར་གཤེགས་པ་བྱ་བ་གཉིས་བརྟག་ཡུལ་དུ་བཟུང་སྟེ། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་དང་གཞུང་འབྲེལ་ཡིག་ཆ། བོན་ཆོས་སོགས་སུ་གསལ་བའི་འོད་གསལ་ལྷ་ཡུལ་དང་གནམ་བྱ་བ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་ལྐོག་གྱུར་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་སྐབས་དེའི་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐང་དང་དབང་ཐང་དེའི་ཡོང་ཁུངས་མཚོན་པའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པ་གསལ་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད།⑥མའེ་ཁེལ་བོ་ཐེར་ལགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་སྔ་མས་བསྟན་པའི་གནམ་དང་ལྷ། གནམ་ལྷ་ལྟ་བུའི་བརྡ་རྙིང་དག་གིས་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བསམ་བློ་མཚོན་པ་དང་ཐ་སྙད་དེ་དག་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གོ་དོན་ངེས་ཅན་ཡོད་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་ཡོད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་།“རྒྱལ་པོ་གནམ་ནས་ས་ལ་བྱོན་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ་ལྟ་བུ་ནི་གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྩ་བའི་གྲུབ་ཆ་ཞིག་ཡིན་པར་མངོན་ཞིང་། མདོར་བསྡུས་ནས་ཞུས་ན་རྒྱལ་པོ་དེའི་མཁས་མཛངས་ཀྱི་རང་བཞིན་རྗོད་པར་བྱེད་པའི་ཐབས་ཤིག་ཡིན་ལ། དེས་ཀུན་གྱི་སྣང་ངོར་རྒྱལ་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐང་བླ་ན་མེད་པར་མཐོ་བའི་འདུ་ཤེས་སྐྲུན་ཐབས་ཞིག་ཡིན་པས། ལྟ་བ་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་བྱུང་བའི་རྨང་རྡོ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད།”⑦དེ་བས་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་བབས་པ་དང་། མི་རྗེ་ལྷས་མཛད་པ་སོགས་ནི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དུས་སུ་ཆབ་སྲིད་ལ་མངའ་སྒྱུར་བའི་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ཀྱི་དབང་ཐང་དང་སྟོབས་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དུས་སུ་སྔར་ལྟར་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐང་མཚོན་པར་མ་ཟད་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་གདུང་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཏུ་གྱུར་འདུག ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐང་དེ་དག་མཚོན་ཕྱིར་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དུས་སུ་ས་སྐྱ་འཁོན་གྱི་རིགས་དང་ཕག་གྲུ་རླངས་རིགས་སོགས་ཀྱང་མཆེད་ཁུངས་འོད་གསལ་ལྷ་ལ་གཏུགས་ཡོད། གོང་གསལ་གྱི་དཔེ་དེ་བཞིན་དུ། ཚལ་པས་མགར་གྱི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་གྲོལ་བར་བཤད་དོན་ཡང་རང་གི་ཡབ་མེས་གོང་མ་རྣམས་ལྷ་ཡུལ་ག་ཤེད་ཅིག་ཏུ་ཡོད་པར་སྨྲ་བ་ནི་མ་ཡིན་ཏེ། རུས་མགར་ནི་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རིང་ནས་སྲིད་ཀྱི་སྟེགས་བུར་འཛེགས་ནས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལས་དོན་བསྐྱངས་ཤིང་། མགར་སྟོང་བཙན་ཡབ་སྲས་ཀྱི་སྐབས་སུ་མགར་ཚང་གི་སྙན་གྲགས་སྔར་ལས་དར་ཅིང་ཕྱོགས་བཞིའི་རྒྱལ་ཕྲན་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་མངའ་རིས་རྒྱ་སྐྱེད་ཐད་མཛད་རྗེས་རླབས་ཆེན་བཞག་པས། མགར་གྱི་རིགས་རུས་ཀྱི་ཆེ་བ་བརྗོད་ཕྱིར་དང་རུས་ཁུངས་གཞན་ལས་བཙུན་པར་སྟོན་ཆེད་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་པའི་བཤད་རྒྱུན་འདི་ལ་ཁུངས་གཏུགས་པར་མངོན།
གཉིས་པ། རུས་ཆེན་རྨུ་ལས་མཆེད་ཚུལ།
ལྷ་བཙུན་ངག་དབང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་མཛད་པའི་《རྗེ་འབངས་རྣམས་ཀྱི་རིགས་རུས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》འམ་《མོན་ཆོས་འབྱུང་》དུ། “དེ་ཡང་སྔོན་གངས་ཅན་བོད་དུ་མི་རྒྱུད་སྤེལ་བའི་ཕ་རྒན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དེའི་རྒྱུད་རིམ་པར་འཕེལ་ཞིང་རུས་རིགས་བཞི་རུ་དབྱེ་བ་ལ། སེ་དང་། རྨུ། ལྡོང་། སྟོང་བཞིའོ། །དེ་ལས་སོ་སོར་ཕྱེ་བ་ལ། སེ་ལས་བྱུས་ལེགས་བུ་བཞི་སྲིད། རྨུ་ལས་ཀོད་ལེ་ཕྲ་བརྒྱད་སྲིད། ལྡོང་ལས་རུས་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་སྲིད། སྟོང་ལས་རྗེ་བཞི་ཁོད་བརྒྱད་སྲིད་ཅེས་ས་དུས་གྱེས་པའི་རུས་རིགས་ནི་རྒྱལ་ནང་རྗེ་གྲོ་ནང་ཉེད་བ། འགོག་བཙན་དེ་སྟོང་། སེ་དང་བཞིའོ། །སྟོང་ལས་རྗེ་བཞི་ཁོད་བརྒྱད་སོ་སོར་གྱེས་པའི་རུས་ཀྱི་མིང་ནི་ཅོག་ས་རྗེ། རྩང་རྗེ་ཐོད་དཀར་རྗེ། ཏེ་རྩེག་ཉལ་པོ་རྗེ། སྙགས་རྗེ་ཐོག་སྒམ་རྗེ་དང་བཞིའོ། །འབངས་ནི་དམར་དང་། མར་མ་དང་། སྙལ་དང་། སྙལ་དབེན། རྔོག་དང་ཁྲོག་ཏོག་དང་སྦས་ཏེ་བརྒྱད་ཡིན་ནོ། །རྨུ་ལས་ཀོ་ལས་ཕྲ་བརྒྱད་སོ་སོར་གྱེས་པས་རིགས་རུས་ཀྱི་མིང་ནི་ངབ་དང་གཞུབ་དང། བཞུང་དང་སྨོན། འགར་དང་། དཀར་དང་སྙོས་དང། ངན་ལམ་སྟེ་བརྒྱད་ཡིན་ནོ། །”⑧ཞེས་དང་། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པའི་ནང་ཙམ་དུ་དོན་དམ་སྨྲ་བའི་སེང་གེས་མཛད་པའི་《བཤད་མཛོད་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་》ལས། “ངམ་དང་སྣུབས་དང་གཞུང་དང་གསུམ། །འགར་དང་དཀར་དང་སྨོན་དང་གསུམ། །སྙོས་དང་ངན་ལམ་གཉིས་ཏེ་བརྒྱད། །རྨུ་ལས་ཀོ་ལེ་ཕྲ་བརྒྱད་ཟེར་བ་ཡིན།”⑨ ཞེས་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་ཡི་ནང་གསེས་དམུ་འདྲེན་སྐབས། མགར་དང་སྙོས། ངན་ལམ་སོགས་རུས་ཚན་བརྒྱད་དྲངས་ཡོད། གོང་གསལ་ཆོས་འབྱུང་དེ་གཉིས་ཆོས་འབྱུང་གཞན་དག་དང་མི་འདྲ་ས་ཞིག་ནི་བརྩམས་དུས་ཅུང་སྔ་བར་མ་ཟད་ཆོས་འབྱུང་གཉིས་ཀའི་ནང་དུ་བོད་མིའི་རུས་ཆེན་བཞི་ཡི་གྲོལ་ལུགས་སྐོར་ཆེད་དུ་བརྗོད་ཡོད་པས་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ཤིན་ཏུ་ཆེ།
འདིར་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་དམུ་དང་མགར་གཉིས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་མ་བརྗོད་པའི་ཡར་སྔོན་དུ་རུས་ཆེན་དམུ་ཡི་སྐོར་ཅུང་ཙམ་བརྗོད་པར་བྱ། 《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》ནང་དུ། “རང་རེ་དབུ་ནག་གི་མི་ཞེས་པ་འདི། དང་པོ་བྱུང་བའི་ཕུག་བཙུན་སྟེ། འོད་གསལ་ལྷའི་གདུང་ལས་གྲོལ། བར་དུ་སྲིད་པའི་བརྒྱུད་འཕེལ་སྟེ། ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་གཉན་དང་བཞི། ཡེ་ངམ་གཉིས་དང་དྲུག་དུ་སྲིད། ཐ་མར་བཅད་པའི་ས་བཟང་སྟེ། དབུ་ནག་མིའུ་གདུང་དྲུག”⑩ཅེས་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་སོགས་དང་ཐོག་ལྷ་རིགས་ལས་གྲོལ་བར་བཤད་ཅིང་བར་དུ་མི་རྒྱུད་འཕེལ་ནས་བོད་མི་གདུང་དྲུག་གྱེས་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད་པས་དེ་ལྟར་ན་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་ནི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་འམ་དྲུག་ལས་ཀྱང་ཤིན་ཏུ་སྔ་བའི་གདོད་མའི་བོད་ཀྱི་རུས་ཚན་ཁག་ཅིག་ཡིན་པ་ལུང་གིས་གྲུབ། དེས་ན་དམུ་ཡི་རུས་རྒྱུད་འདི་ག་དུས་ཤིག་ལ་བྱུང་བ་རེད་ཅེ་ན། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》ནང་དབང་མཛད་བཅུ་གཉིས་སྐོར་བརྗོད་སྐབས། དབང་མཛད་ལྔ་པ་རྨུ་རྒྱལ་ཁོ་རྗེ་ཞེས་པས་བདག་ཏུ་མཛད་ཚུལ་⑾བཀོད་པ་དང་། ཡང་《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》 དུ། “ཡེ་སྨོན་འཕྲུལ་གྱི་རྒྱལ་པོ་དང་རྫུན་འཕྲུལ་མ་མོ་བཤོས་པས། ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་སྲིད་པ་སྲིད།⑿ སྲིད་པ་སངས་པོ་འབུམ་ཁྲི་ལ། ཡེ་མོན་རྒྱལ་མོ་ཞེས་ཀྱང་བྱ། སྲིད་པ་ཡེ་སྨོན་རྒྱལ་པོ་དེས། གཡས་སུ་གསེར་དང་གཡུ་བཞག་ནས་སྨོན་ལམ་བཏབས་པས། གསེར་རི་གཡུ་ལུང་གཉིས་སུ་སྲིད། ཕྱྭ་བརྒྱུད་ཐམས་ཅད་དེ་ལས་གྲོལ། གཡོན་དུ་དུང་དང་མཆོང་བཞག་ནས་སྨོན་ལམ་བཏབས་པས། དུང་རི་མཆོང་ལུང་གཉིས་སུ་སྲིད། དམུ་བརྒྱུད་ཐམས་ཅད་དེ་ལས་གྲོལ། ཐད་དུ་ཤེལ་དང་རག་འོད་བཞག་ནས་སྨོན་ལམ་བཏབས་པས། ཤེལ་བྲག་དང་འོད་མཚོ་གཉིས་སུ་སྲིད། གཙུག་བརྒྱུད་ཐམས་ཅད་དེ་ལས་གྲོལ།”⒀ཅེས་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་ནི་སྲིད་པའི་རྒྱལ་པོ་སངས་པོ་འབུམ་ཁྲིའམ་ཡེ་སྨོན་རྒྱལ་པོའི་གདུང་ལས་གྲོལ་བ་དང་། དེ་དང་ཡུམ་ཆུ་ལྕམ་རྒྱལ་མོ་གཉིས་གཉེན་བསྡེབས་པ་ལས་སྲས་མིང་སྲིང་བཅོ་བརྒྱད་བྱུང་ཞིང་དེ་དག་གི་གདུང་རྒྱུད་ལས་ཕྱྭ་རྗེ་ཡབ་ལྷ་བདག་དྲུག་བྱོན་པར་བརྗོད། 《ཡི་གེ་ལྷ་གྱེས་ཅན་》ལས། ཕྱྭ་རྗེ་ཡབ་བླ་བདག་དྲུག་དང་དམུ་བཙུན་གྲི་སྨན་གཉིས་བཤོས་པའི་སྲས་ཁྲི་བར་ལ་བདུན་ཚིགས་འཁྲུངས་ཏེ་ཕྱྭ་དམུ་གཉིས་བར་དུ་གཉེན་གྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་པ་དང་། ཕྱིས་ཁྲི་བར་ལ་བདུན་ཚིགས་དམུ་རྗེའི་སྲས་མོར་མག་པར་བསླངས་ཏེ་ཞང་པོ་དམུ་རྗེ་བཙན་པོའི་ཡུལ་ངམ་འབྲང་ལྕམ་འབྲང་དུ་བྱོན་ནས་དམུ་རྗེའི་སྲས་མོ་ཆེ་བ་དམུ་དྲེ་བཙན་མོ་བྱ་བ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་ནས་སྲས་བོད་རྗེ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་འཁྲུངས།⒁
གོང་གསལ་ཡིག་ཚང་འདི་དག་ལས་ང་ཚོས་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི་དམུ་རིགས་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཡར་སྔོན་གྱི་དབང་མཛད་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་དུས་སྐབས་ནས་བོད་ཡུལ་གྱི་ལྗོངས་ཆེན་པོ་འདིར་གནས་པའི་གདོད་མའི་རུས་རྒྱུད་ཚོ་ཁག་སྟོབས་ལྡན་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་པར་མ་ཟད། རུས་རྒྱུད་ཚོ་ཁག་དེའི་སྟོབས་ཤུགས་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པའི་དུས་སུ་མངའ་མཛད་ཀུན་གྱི་བདག་པོར་བསྡད་མྱོང་ཡོད་པ་དང་། ཕྱིས་ཡར་ཀླུང་གི་རུས་རྒྱུད་ཆེ་ཁག་ཕྱྭ་དང་གཉེན་གྱི་འབྲེལ་ལམ་བཙུགས་ཏེ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་སྔར་ལས་དར་རྒྱས་སུ་ཕྱིན། སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་དང་པོའི་གཡས་གཡོན་དུ་རུས་རྒྱུད་འདི་ལས་ཐོན་པའི་བོད་རྗེ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་ཡུལ་ཡར་ཀླུང་གི་རུས་རྒྱུད་ཚོ་ཁག་རྣམས་གཅིག་གྱུར་བྱས་ཏེ་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དངོས་སུ་ཚུགས། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཡུལ་ཡར་ཀླུང་གི་བོད་ཀ་གཡག་དྲུག་གི་རྗེ་བོར་བྱོན་པའི་སྐབས་སུ་སྲིད་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་དང་ཡུམ་འབངས་ཚན་གསུམ་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོབ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་ནི། བཙན་པ་ལྷོ་དང་གཉགས། བཙུན་པ་ཁྱུང་དང་སྣུབས། གཉན་པ་བསེ་དང་སྦོ་བཅས་རུས་ཚན་ཆེན་པོ་དྲུག⒂ཡུམ་འབངས་ཚན་གསུམ་ནི་རུས་རྒྱུད་གང་དག་ཡིན་ཚུལ་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་ཁ་མི་གསལ་མོད། 《བཤད་མཛོད་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་》སོགས་སྔར་གྱི་ཡིག་ཚང་གལ་ཆེན་ཁག་ནང་། མགར་དང་ངན་ལམ་སྙོས་སོགས་ཞང་པོ་དམུ་རིགས་ལས་མཆེད་པར་བརྗོད་པ་ལ་གཞིགས་ན་མགར་ནི་ཡུམ་འབངས་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་དེ་དག་གི་གྲས་སུ་ཡོད་པ་རྗེས་སུ་དཔོག་ཐུབ་ཅིང་། རུས་ཚན་དེ་དག་ཞང་པོ་དམུ་རིགས་ལས་གྲོལ་བ་ཡིན་གཤིས་རུས་རྒྱུད་དེ་ལས་ཐོན་པའི་མགར་ཁྲི་སྒྲ་འཛི་མུན་དང་མགར་སྟོང་བཙན་ཡབ་སྲས། ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་སོགས་ཀྱིས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ལས་དོན་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བླ་མེད་མཛད་ཡོད། ལྷག་དོན་མགར་གྱི་རུས་རྒྱུད་འདི་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་དུས་སྐབས་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་དག་གི་བློན་གྲལ་དུ་ཚུལ་ཡོད་པར་བལྟས་ན་རུས་མགར་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཞང་པོ་དམུ་ཡི་ཡན་ལག་ཏུ་གྱེས་པར་བརྗོད་ན་གཏན་ཚིགས་དང་མཐུན་པར་སྣང་ངོ་། །
གསུམ་པ། རུས་ཆེན་སྦྲ་ལས་མཆེད་ཚུལ།
རུས་ཆེན་སྦྲ་ལས་མཆེད་ཚུལ་གྱི་འཆད་ལུགས་འདི་དུས་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ཆ་ནས་ཡིག་ཚང་གཞན་ལས་ཅུང་སྔ་ཤོས་སུ་ཆགས་མོད་ཡིག་ཐོག་ཏུ་བཀོད་པ་ཤིན་ཏུ་ཉུང་སྟབས། མགར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཉམས་ཞིབ་བགྱིད་མཁན་ཚོའི་ཁྲོད་དུ་འཆད་སྟངས་འདིའི་རྩ་བའི་འདོད་ཚུལ་ལ་རྒྱུས་ལེན་མཁན་ཧ་ལམ་བྱུང་མེད་ཅེས་སྨྲས་ཆོག འཆད་ལུགས་འདི་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་བླ་མ་ཨུ་རྒྱན་པས་(1230-1309)མཛད་པའི་《རྗེ་བཙུན་ཆེན་པོ་ཆོས་སྡིངས་པའི་རྣམ་ཐར་》ནང་ཐོག་མར་བྱུང་།⒃ ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏའི་《གསུང་ཆོས་སྣ་དགུ་》ཞེས་བྱ་བར་ཡང་མགར་ནི་སྦྲ་རིགས་ལས་མཆེད་པར་གསུངས་ཡོད། གཞན་རྟ་ཚག་ངག་དབང་གྲགས་པས་མཛད་པའི་《ལྷོ་རོང་ཆོས་འབྱུང་》དུ། “སྦྲ་དཀར་གྱི་ནང་ཚན་རིགས་བཞིར་ཕྱེ་བའི་མགར་སྟོང་བཙན་ཡུལ་བཟུང་གི་འཕྲུལ་རྒྱུད་ནི་དབུས་གཙང་ཀུན་དུ་འབྱུང་”⒄ཞེས་བློན་ཆེན་མགར་སྟོང་བཙན་ནི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞིའི་ཡ་གྱལ་སྦྲ་ལས་མཆེད་པར་གསུངས་ཡོད། དེ་བཞིན་དུ་《དཔལ་ལྡན་ཆུ་མདོ་བྱམས་པ་གླིང་གི་དཀར་ཆག་》ནང་། མགར་སྟོན་དམ་པ་ཆོས་སྡིངས་པའི་རིགས་རུས་གདུང་རྒྱུད་སྐོར་བརྗོད་སྐབས། མགར་ནི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་ཡི་ཡ་གྱལ་སྦྲ་ཡི་ནང་ཚན་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་ལས་སྦྲ་དཀར་ལས་ཆད་ཚུལ་བཀོད་པ་⒅སོགས་ལ་གཞིགས་ན་མགར་རུས་སྦྲ་ལས་མཆེད་ཚུལ་ནི་གསར་རྙིང་གྲུབ་མཐའི་མཁས་པ་ཡོངས་ཀྱི་འཆད་ཚུལ་གྲགས་ཆེ་བ་ཞིག་ཏུ་མངོན། ཁོ་བོའི་བསམས་ན་མགར་རུས་སྦྲ་ལས་མཆེད་པའི་འཆད་ལུགས་འདིའང་མཐར་དེད་ན་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་དམུ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་མཆིས། 《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》ནང་བོད་མིའི་རྩ་བའི་རུས་ཁུངས་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་ལ་གཏུགས་ཡོད་པ་དང་དེ་དག་གི་རྒྱུད་དུ་བོད་མི་བུ་གདུང་དྲུག་སྟེ། སྒ་འབྲུ་སྦྲ་ལྡོང་དང་བཞི་དབལ་ཟླ་གཉིས་དང་དྲུག་བྱུང་ཚུལ་བསྟན་ཡོད།
《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》དུ། “དེའི་ཚེ་སྐུ་ལ་དྲས་སྤྲུལ་བསྟན་པ་རྗེས་སུ་བཞག་པར་དགོས་ནས། དམུ་རྟོ་ལྷ་གཉན་དབང་ཕྱུག་གི་སྲིད་མཚོ་དཀར་མོའི་རྩ་བར་གཤེགས་ནས། འཇིག་རྟེན་དཔལ་མགོན་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་རྣམས་ལ་བརྔན་རྫས་དཔག་མེད་འབུལ། སྡེ་བརྒྱད་རྣམས་ལ་གཏོར་མ་བཏང་། ལྷ་མདའ་དར་དཀར་གྱིས་བརྒྱན་པ་བཞི་ཕུལ་ནས་སྨོན་བཙུགས་པའི། དམུ་རིགས་དབྲ་ལ་སྤྲུལ་པའི་ལྷ་སྲས་དང་། སྟག་གཟིག་མྱེས་ཆེན་དམུ་བཞེར་ཡབ་ཡུམ་”⒆ཞེས་པ་ལས་སྦྲ་ནི་དམུ་རིགས་ལས་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཚུལ་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། ཡང་ཁྱུང་འཕགས་ཁྲ་མོ་དང་ལྷ་སྲས་གཡུང་དྲུང་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ནང་། “ལྷ་སྲས་ཁྱུང་འཕགས་གཡུང་དྲུང་ང་། །རིགས་ནི་དམུ་རིགས་དབྲ་ལས་སྤྲུལ། །སྟག་གཟིག་འོལ་གླིང་ཞང་ཞུང་དུ། །འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་དོན་ལ་བྱོན། །”⒇ཅེས་སྦྲ་ནི་དམུ་རིགས་ལས་གྲོལ་བར་བསྟན་ཡོད་པས་མགར་རུས་སྦྲ་ལས་མཆེད་པའི་བཞེད་ལུགས་འདིའང་མཐར་དེད་ན་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་དམུ་ཡི་ཁོངས་སུ་གཏུགས་ཡོད།
བཞི་པ། ལྷ་རིགས་སྒོ་ལས་མཆེད་ཚུལ།
སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་དུས་དཀྱིལ་ཙམ་གྱི་ནང་སྡེ་དགེ་ས་སྐྱོང་བླ་མ་ཆེན་པོ་ཀུན་དགའ་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོས་གངས་རིའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་རྣམས་ཀྱིས་བཀའ་བསྟན་གྲངས་ལས་འདས་པ་བཞེངས་པའི་སྲོལ་བཟང་རྒྱུད་འཛིན་ཆེད་ཆོས་ཚན་མང་པོ་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་ནས་བསྟན་འགྱུར་གྱི་པར་གཞི་གསར་དུ་བཞེངས་ཤིང་། དེའི་དཀར་ཆག་ཏུ་སྐབས་དེར་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་ཀུན་ལ་སྦྱངས་པ་དཔྱིས་ཕྱིན་མཛད་པའི་གནས་ལྔ་རིག་པའི་པཎྜི་ཏ་ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན་(1697-1774)གྱིས་བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག་འདི་བརྩམས་ཤིང་བསྟན་འགྱུར་ཆེན་མོར་ཞུ་དག་མཛད། 《བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག་》ཏུ། དགོངས་འགྲེལ་པར་དུ་སྒྲུབ་པའི་བདག་རྐྱེན་བྱེད་པ་པོ་སྡེ་དགེ་ས་སྐྱོང་བླ་མ་ཆེན་པོ་ཀུན་དགའ་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་གི་རིགས་རུས་ཀྱི་ཆེ་བ་བརྗོད་སྐབས། “སྤྱིར་བོད་ཆེན་པོར་གྲགས་པའི་མིའི་འགྲོ་བ་ཕལ་ཆེ་བ་དག་ནི་སྦྲ་འབྲུ་སྒ་སྡོང་ཞེས་བྱ་བ་སྟེ་རུས་ཆེན་བཞི་དང་། དེ་རྣམས་ཀུན་གྱི་ཞང་པོར་འོས་པ་སྒོ་ལྷ་སྡེ་དཀར་པོའི་རིགས་ཏེ་མི་རིགས་ལྔར་བྱུང་བར་གྲགས་པ་ལས་འདི་ཕྱི་མ་ཡིན་ཞིང་། དེ་ལས་མཆེད་པ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པའི་ནང་གསེས་རྔུ་ཆེན་རྒྱལ་མོ་ཚོ་བཅོ་བརྒྱད་དུ་གྲགས་པ་བྱུང་ངོ་། །དེའང་ཇི་ལྟར་ཞེ་ན། འགར་ཀེ་འགོར་གསུམ་དང་། གསུང་གསེར་འབྲོམ་གསུམ་དང་། ཤོལ་སྟག་འཕྱང་གསུམ་དང་། ཅི་འབུ་གཞག་གསུམ་དང་། གཅེ་སིང་རམ་གསུམ་དང་། ཕྱུག་པོ་བུ་གསུམ་སྟེ་ཚོ་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་དེ། དེ་དག་གི་ཡ་གྱལ་དུ་གྱུར་པའི་འགར་གྱི་རིགས་སོ། །རིགས་དེ་ལས་སྐྱེས་པའི་སྐྱེས་བུ་དམ་པ་འགར་ཆེན་ཡེ་ཤེས་བཟང་པོ་དང་། འགར་དམ་པ་ཞེས་བྱ་བ་མཆེད་གཉིས་བྱུང་ངོ་”（21）ཞེས་སྡེ་དགེ་ས་སྐྱོང་ཀུན་དགའ་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོའི་རིགས་རུས་གདུང་ཁུངས་བརྗོད་སྐབས་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་ཡི་སྟེང་སྒོ་ལྷ་སྡེ་དཀར་པོ་བསྣན་ཏེ་རུས་ཆེན་ལྔ་བགྲངས་པ་དང་། ཕྱི་མ་དེ་ལས་འགར་ཀེ་འགོར་གསུམ་སོགས་རྔུ་ཆེན་རྒྱལ་མོ་ཚོ་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་གྱེས་ཚུལ་དང་། ས་སྐྱོང་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་རྒྱུད་ནི་ཚོ་ཆེན་དེ་རྣམས་ཀྱི་ནང་གསེས་སུ་གྱུར་པའི་འགར་ལས་ཆད་པར་བརྗོད་ཡོད་པས། བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག་ནི་མགར་གྱི་གདུང་ཁུངས་ཞང་པོ་སྒོ་ལྷ་རིགས་ལས་མཆེད་པར་གཏུགས་པའི་ཡིག་ཚང་སྔ་ཤོས་དེ་ཆགས་ཡོད། ཕྱིས་སུ་སྡེ་དགེ་ས་སྐྱོང་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ་རིག་འཛིན་(1797-1847)གྱིས་སྤྱི་ལོ་1828ལ་བརྩམས་པའི་《སྡེ་དགེ་རྒྱལ་རབས་》ནང་དུ།“བོད་ཀྱི་ལྗོངས་ཆེན་འགྲོ་བ་འདི་དག་ཀུན། ། སྒ་འབྲི་སྦྲ་གདོང་བཞི་ལས་མཆེད་མོད་ཀྱང་། ། དེ་དག་ཀུན་གྱི་ཞང་བོར་འོས་པ་ཡི། ། ཚེ་རིང་གནམ་གྱི་མཐོངས་ནས་འོད་གསལ་ལྷ། ། བསམ་བཞིན་མི་ཡི་རྗེ་བོར་ཕེབས་པ་ཡི། ། ཞང་པོ་ལྷ་སྡེ་དཀར་པོ་སྒོ་རིགས་ལས། །ཆད་དེ་སྟོད་སྨད་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་ནང་ནས། །རྔུལ་ཆུ་རྒྱལ་མོ་ཚོ་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་བྱུང་། །”ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར།（22） མགར་གྱི་གདུང་རྒྱུད་དང་པོ་འོད་གསལ་ལྷ་ནས་ཆད་པ་དང་ཞང་པོ་ལྷ་རིགས་སྒོ་ལ་གཏུགས་པ་ནས་བཟུང་འཆད་ལུགས་འདི་མགར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཉམས་ཞིབ་མཁན་མང་པོ་ཞིག་གི་ཁུངས་གཏུག་ཡུལ་དུ་གྱུར། འདིར་དོགས་སློང་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ལ། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་རྗེས་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་གྲགས་ཅན་ཁག་ནང་དུ་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞིའམ་དྲུག་གི་གྲངས་འདྲེན་སྐབས་ཞང་པོ་སྒོ་ལྷ་རིགས་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་ཆེར་མི་གསལ་བས།མགར་རུས་ཞང་པོ་སྒོ་ལྷ་རིགས་ལས་མཆེད་ཚུལ་གྱི་གནད་གསལ་པོ་ཞིག་མ་གྲོལ་བའི་ཡར་སྔོན་དུ། ཞང་པོ་ལྷ་རིགས་སྒོ་ཞེས་པའི་རུས་རྒྱུད་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་ཤེས་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་བར་བསམ། 《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》སུ་ནང་ཁམས་བོད་བུ་སྤུན་བདུན་འདྲེན་སྐབས། “དབྲ་འགྲུ་ལྡོང་གསུམ་སྒ་དང་བཞི། ནུ་བོ་དབའ་ལྡ་གཉིས་དང་མི་ཚོ་དྲུག ཞང་པོ་སྒོ་ལྷ་སྡེ་དཀར་པོ་དང་བདུན།” （23） ཞེས་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་དྲུག་གི་ཁར་ཞང་པོ་སྒོ་ལྷ་སྡེ་དཀར་པོ་བསྣན་ཡོད་པར་གཞིགས་ན་ཞང་པོ་སྒོ་ལྷ་རིགས་ནི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་དྲུག་གི་ཁོངས་སུ་མི་འདུ་བར་ཕྱིས་སུ་བསྣན་པའི་རིགས་རུས་ཡན་གར་བ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ། ཞང་པོ་སྒོ་ཡི་རིགས་འདི་ངོས་འཛིན་སྟངས་ཐད། 《བོད་མི་བུ་གདོང་དྲུག་གི་རུས་མཛོད་སྐྱེད་ཚལ་》དུ། “རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་དེ་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་ལུང་བསྟན་ལྟར་རིགས་བཟང་ངན་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ནས་ཕན་ཚུན་བར་མ་འདྲེས་པར། ཆོས་ཀྱི་སྦྱིན་པའི་སྐབས་སུ་རིགས་བཟང་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ལས་རྣམས་བསྒྲུབ་ལ་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལྷ་རྣམས་དྭངས་པ་ཆེན་པོའི་མཆོད་པས་དེ་དག་རྣམས་ལ་ཞིང་པོ་ཞེས་ཟེར་ལ། ཕྱིས་དེ་རྣམས་ཀྱི་རིགས་ལ་ཞིང་པོ་ལྷ་རིགས་རྒོ་ཡང་ཟེར་བར་མངོན་པས་ལྷ་རིགས་སྒོ་དང་། བསེ་ཡི་ནང་གི་གཙོ་རྣམས་ལ་བསེ་ཁྱུང་སྦྲ། དམུ་ཡི་ནང་གི་རིགས་བཟང་པོ་རྣམས་ལ་དམུ་ཚ་སྒ་སོགས་སུ་ཐོགས་” （24）ཚུལ་གསུངས་པ་ལས་ཀྱང་། ཞིང་པོ་སྒོ་ནི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་ལ་ཡིན་ཁྱབ་མཉམ་དུ་ཡོད་པའི་རིགས་རུས་སྤྱི་མཚན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་ཞིག་མིན་པ་ཤེས་ཐུབ། དེས་ན་ཞིང་པོ་སྒོ་ལྷ་སྡེ་དཀར་པོ་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་ཡན་གར་བ་འདི་གང་ལས་བྱུང་ཞེ་ན། གུས་པའི་འདོད་ཚུལ་ལྟར་ན་བོད་ཀྱི་སྔ་མའི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་སུ་རྒྱལ་པོའི་རིགས་རུས་གདུང་ཁུངས་སྐོར་བརྗོད་སྐབས་འཇིག་རྟེན་གྲགས་ཚོད་ལ་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་པ་དང་། ལྷའི་གདུང་རྒྱུད་ཁོ་ན་ལས་མཆེད་པར་སྨྲ་བ་ལས་རུས་ཚན་གང་ནས་བྱུང་བའི་འཆད་ཚུལ་མ་བྱུང་ཕྱིར། བོད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་སྔ་མ་རྣམས་སུ་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་གདུང་ཁུངས་དང་འབྲེལ་བའི་ཞང་པོའི་རུས་ཚན་སྐོར་བརྗོད་སྐབས་ཞང་པོ་ལྷ་རིགས་ལས་གྲོལ་བའི་བཤད་ཚུལ་འདི་དར། 《བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག་》ཏུ་“སྤྱིར་བོད་ཆེན་པོར་གྲགས་པའི་མིའི་འགྲོ་བ་ཕལ་ཆེ་བ་དག་ནི་སྦྲ་འབྲུ་སྒ་སྡོང་ཞེས་བྱ་བ་སྟེ་རུས་ཆེན་བཞི་དང་། དེ་རྣམས་ཀུན་གྱི་ཞང་པོར་འོས་པ་སྒོ་ལྷ་སྡེ་དཀར་པོའི་རིགས་ཏེ་མི་རིགས་ལྔར་བྱུང་” （25）ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞིའམ་དྲུག་ནི་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་གྱི་རྒྱུད་ལས་གྲོལ་ཚུལ་རབ་བྱེད་གོང་མར་བཤད་ཟིན་པས་བསྐྱར་ཟློས་མི་བྱ། དེ་ལས་ཕྱྭ་ནི་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་ཕ་རྒྱུད་གྱི་རུས་ཚན་དང་དམུ་ནི་མ་རྒྱུད་ཀྱི་རུས་ཚན་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་བས།རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་ཡི་ཞང་པོར་འོས་པ་ཡང་དམུ་རིགས་འདི་ལས་མེད། བོད་དབུས་སུ་བོད་རྒྱལ་པོའི་བློན་རིགས་ཞང་ཟེར་བ་སྔར་བཤད་པ་ལྟར་འདི་རིགས་ཡིན་（26）ཞེས་རུས་རྒྱུད་དེའི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཡུལ་སྔར་གྱི་བཙན་པོ་སོ་སོའི་ཡུམ་ཕྱོགས་ཀྱི་རུས་ཚན་ཞང་པོའི་རིགས་ལས་ཐོན་པའི་བློན་པོ་རྣམས་ལ་སྦྱར་བ་འདི་ལས་ཞང་པོ་ལྷ་རིགས་སྒོ་ཡི་བསྟན་དོན་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ། དེ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ལྡན་པར་སྣང་སྟེ། དེ་དག་གིས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོར་གཉེན་གྱི་འབྲེལ་ལམ་བསྐྱངས་ཤིང་ཆབ་སྲིད་ལས་དོན་ལ་མཛད་རྗེས་བླ་མེད་བསྐྲུན་ཏེ་ལྷ་བཙན་པོ་དག་གི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྒྱབ་རྟེན་ཉག་ཅིག་ཏུ་གྱུར་པས་ན་རང་བཞིན་གྱིས་རིགས་བཟང་པོའི་ཉེར་ལེན་གྱི་རྒྱུ་ཚང་ཡོད་ཕྱིར། ལྷ་བཙན་པོ་དག་གི་ཡུམ་ཕྱོགས་ཀྱི་རུས་ཚན་ལས་ཐོན་པའི་ཞང་པོའི་རིགས་ཀྱིས་རང་གི་རུས་ཁུངས་གཞན་ལས་བཙུན་པར་སྟོན་ཆེད་ཞང་པོ་རྣམས་ཀྱང་ལྷ་རིགས་ལས་མཆེད་པའི་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་མིང་འདི་ཐོགས། དེ་ལྟར་ན་མགར་རུས་ཞང་པོ་ལྷ་རིགས་སྒོ་ལས་མཆེད་པའི་མདུད་པའང་རང་ཤུགས་སུ་གྲོལ་ཐུབ་སྟེ། མགར་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཞང་པོ་དམུ་རིགས་ལས་གྲོལ་བའི་རུས་ཚན་བྱེ་བྲག་པ་ཡིན་གཤིས། ཕྱིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཁག་ཅིག་ཏུ་མགར་གྱི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་སྐོར་བརྗོད་སྐབས་རུས་ཚན་གང་ཞིག་ལས་མཆེད་ཚུལ་མ་བརྗོད་པར་ལྷ་རིགས་ལས་མཆེད་པར་སྒྲོ་བཏགས་ཟུར་བརྒྱན་བྱས་རྐྱེན། བསྟན་བཅོས་ལ་ལར་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་མཆེད་པ་དང་ཡང་བསྟན་བཅོས་ལ་ལར་ཞང་པོ་ལྷ་རིགས་ལས་མཆེད་ཚུལ་སོགས་བྱུང་བ་ཤེས་ཐུབ། མགར་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་དང་འབྲེལ་བའི་བཤད་ལུགས་འདིར་ཀུན་གྱིས་དོ་སྣང་ཆེར་བྱེད་ཀྱི་མེད་པ་མ་གཏོགས་ཐང་གི་དུས་སུ་བཞེངས་པའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུའང་མགར་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་མང་དུ་བཀོད་ཡོད། ཐང་གི་ཁུར་འཛིན་བློན་ཆེན་ཀྲང་ཡུའེ་（27）ཡིས་གོང་མའི་ལུང་བཞིན་བྲིས་པའི་པ་ཁྲོན་ཅུན་ཝང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེར། “པ་ཁྲོན་ཝང་བློན་གུང་རིན་(མགར་མང་པོ་རྗེ་སྟག་རྩན་)གྱི་ཕ་གཞིས་ནི་ཡར་ཀླུང་སྟེ། བོད་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ཡིན།” （28）ཞེས་བཀོད་པ་དང་། ཧོ་ནན་ལུའོ་དབྱང་ནས་རྙེད་པའི་བློན་བཙན་ས་ལོད་（29）ཀྱི་དུར་བྱང་སྟེང་། “ཡབ་ནི་ཁྲི་འབྲིང་། བོད་ཀྱི་བཙན་པོའི་ཞང་པོ་ཡིན།” （30） ཞེས་དང་། གསར་དུ་རྙེད་པའི་བློན་ཝེ་ཀྲེན་（31）གྱི་དུར་བྱང་སྟེང་། ཁོང་གི་ཡབ་མེས་ནི་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་བཀོད་པ་བཅས་ལ་གཞིགས་ན། བོད་རང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཁོ་ན་ཙམ་མ་ཡིན་པར་མཐའི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གྱིས་ཀྱང་མགར་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ངེས་ཤེས་རྙེད་ཡོད། མགར་གྱི་རུས་རྒྱུད་ཀྱིས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོ་དང་གཉེན་འབྲེལ་མི་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་མཐར་གཏུགས་ན་འདི་ལ་ཐུག་ཡོད་པར་སྙམ། དེ་མ་གཏོགས་ཐང་ཆེན་མོའི་གཞུང་འབྲེལ་ཡིག་ཆར་ཁུངས་མེད་ཀྱི་གཏམ་དེ་འདྲ་ཞིག་འབྲི་དགོས་དོན་ཅི་ཡང་མེད། ལྷག་དོན་མགར་བུ་དང་མགར་ཚ་རྣམས་ལ་བཙན་པོས་མ་ཉེས་པའི་བཀྱོན་ཕབ་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་འོག་ཐང་གི་ཁབ་ཏུ་བྲོས་བྱོལ་དུ་ཕྱིན་པས། ཤ་ཁྲག་གི་འབྲེལ་བ་ཅུང་ཟད་མེད་ན་སྙིང་ནད་ཁོ་ནའི་སྟེང་ནས་ཀྱང་བཙན་པོའི་རིགས་རུས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་གྱི་གཏམ་དེ་འདྲ་འབྱུང་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡང་མ་མཆིས་སོ། །
མདོར་ན། གོང་གསལ་ལུགས་འདི་དག་གི་རྩ་བའི་འདོད་ཚུལ་དང་ལུགས་སོ་སོའི་གདུང་ཁུངས་འཆད་སྟངས་སྐོར་ལ་དཔྱད་ཚེ། རྩོམ་མཁན་རྣམས་ཀྱིས་དུས་རབས་མི་འདྲ་བའི་ཡིག་ཚང་ལ་གཞི་བཅོལ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་འཆད་ལུགས་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་བྱུང་བ་ཙམ་ལས། དོན་གྱི་ངོ་བོ་གཞི་གཅིག་ཏུ་དྲིལ་ན་མགར་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཞང་པོ་དམུ་རིགས་ལས་མཆེད་པ་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། རིགས་རུས་མཐོ་བའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཡིན་པའི་དབང་གིས་རུས་རྒྱུད་འདི་ལས་ཐོན་པའི་མི་སྣ་ཁག་ཅིག་སྲོང་བཙན་གྱིས་བོད་ཁམས་གཅིག་གྱུར་མ་བྱས་པའི་སྔ་རོལ་གྱི་མཐོ་རིམ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཁྲོད་ཞུགས་ནས་གོ་གནས་གལ་ཆེན་བཟུང་བ་རེད། དེ་ལྟར་མིན་ན་བཙན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ཉམ་ཆུང་ལ་གཉའ་གནོན་དང་། དབང་སྒྱུར་མཁན་གྱི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་རུས་ཚོ་ཕན་ཚུན་ཁྱུར་མིད་གཏོང་བའི་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་བློན་གྲལ་ཏུ་འཚུད་རྒྱུ་དེ་ལས་སླ་པོ་ཞིག་ཡིན་མི་སྲིད། ལྷག་པར་བྲན་གཡོག་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་དང་ཚོ་ཤོག་ཁག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཕན་ཚུན་འཐབ་རྩོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས། རུས་དམན་པ་དང་འབངས་ཕལ་པ་དཔོན་སར་འཁོད་པ་ནི་ཉིན་མོའི་སྐར་མ་ཇི་བཞིན་མཐོང་དཀའ་འོ། །རྒྱུ་མཚན་དེའི་དབང་གིས་བློན་ཆེན་མགར་སྟོང་བཙན་གྱི་མེས་པོ་སྔོན་མ་དག་ལ་མཚོན་ནའང་། ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་སམ་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་དབང་ཐང་གཞན་ལས་མཐོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་དེ་འདྲ་མ་འཛོམས་ཚེ་གང་འདོད་དུ་བློན་གྲལ་དུ་འཚུད་སླ་པོ་མིན་པ་སྨོས་མ་དགོས་པས། རུས་རྒྱུད་འདི་སྲོང་བཙན་སྔ་རོལ་དུ་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་བློན་གྲལ་དུ་ཚུད་ཡོད་པ་འདི་འང་མཐར་གཏུགས་ན་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཞང་པོ་དམུ་རིགས་ལས་མཆེད་པའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐང་མངའ་བའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་མཐོ་གྲས་ཡིན་པས་སོ། །
མཆན་འགྲེལ།
①本文为西北民族大学2018级博士生科技创新项目成果（项目编号：Yxm2018007）。
②ཚལ་པ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེ། 《དཔལ་ལྡན་བླ་མ་དགེ་སྦྱོང་ཆེན་པོ་ཞེས་པ་འཚལ་པ་དྲུང་ཆེན་སྨོན་ལམ་པའི་རྣམ་ཐར》[M] དཔེ་རྙིང་ལག་བྲིས་སྣ་རིང་མ། ལྡེབ་8པ།
③བོན་ལུགས་ཀྱི་གནའ་བོའི་གཏམ་རྒྱུད་ཆོ་གའི་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྙིང་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། 《ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་སྒྲ་དབྱངས》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017ལོ། ཤོག་ངོས་47
④དེང་སྐབས་ཀུན་གྱིས་རྡོ་རིང་དང་ཅོང་ཡིག བྲག་བརྐོས་ཡི་གེ་སོགས་ལ་དབྱེ་བ་མེད་པར་D.Tཞེས་པའི་རྟགས་འདི་བེད་སྤྱོད་བཏང་ཡོད་པས། ཁོ་བོས་ཀྱང་དཔྱད་རྩོམ་ནང་དུ་རྡོ་རིང་དང་བྲག་བརྐོས་ཡི་གེ་སོགས་ཨང་རིམ་ནང་ལྟར་རྟགས་འདི་བེད་སྤྱོད་བཏང་ཡོད།
⑤ཁོ་བོས་བྲིས་པའི་《ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་དོགས་གནད་ཐད་ལ་གསར་དུ་དཔྱད་པ་》ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དེའི་ནང་དུ་སྲོང་ངེ་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་མཚན་ལ་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་དུ་འབོད་པའི་སྐོར་གསལ་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད་པས་དེར་གཟིགས་པར་བྱའོ། །《རྩེར་སྙེག》 [J] ཟི་ལིང་། 2015ལོའི་དེབ་གཉིས་པ། ཤོག་ངོས་29-38
⑥གཡང་མོ་མཚོ། 《གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཞིབ་འཇུག》[M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016ལོ། ཤོག་ངོས་520
⑦མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར། 《མདའ་དང་འཕང》 སྨད་ཆ། [M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012ལོ། ཤོག་ངོས་88
⑧ལྷ་བཙུན་ངག་དབང་ཕུན་ཚོགས། 《རྗེ་འབངས་རྣམས་ཀྱི་རིགས་རུས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》འམ་《མོན་ཆོས་འབྱུང》[M] པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988ལོ། ཤོག་ངོས་126
⑨དོན་དམ་སྨྲ་བའི་སེངྒེ། 《བཤད་མཛོད་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016ལོ། ཤོག་ངོས་111
⑩Samten G.Karmay 《The Call of the Blue Cuckoo》[J]Nation Museum of Ethnology Osaka2002, P.91
⑾དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》[M] པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986ལོ། ཤོག་ངོས་152
⑿རྩོམ་པ་པོ་མི་གསལ། 《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང》 རྒྱལ་རོང་ལི་ཤུ་སྤྲུལ་སྐུ་བསྟན་འཛིན་གྱིས་མ་ཡིག་ལག་བྲིས་རྙིང་པ་ལྟར་པེ་ཅིན་དུ་དག་སྒྲིག་བྱས་ཏེ་ནང་ཁུལ་པར་འགྲེམས་ཞུས་པ་དེའི་ཤོག་ངོས་21ན་གསལ།
⒀བོན་ལུགས་ཀྱི་གནའ་བོའི་གཏམ་རྒྱུད་ཆོ་གའི་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྙིང་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། 《ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་སྒྲ་དབྱངས》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017ལོ། ཤོག་ངོས་58
⒁Samten G.Karmay《The Call of the Blue Cuckoo》 [G] Nation Museum of Ethnology Osaka2002, P.153
⒂དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》 [Z] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002ལོ། ཤོག་ངོས་1848
⒃ཨུ་རྒྱན་པ། 《རྗེ་བཙུན་ཆེན་པོ་ཆོས་སྡིངས་པའི་རྣམ་ཐར》 [M] དཔེ་རྙིང་སྣ་རིང་། ལྡེབ་415ན་གསལ།
⒄རྟ་ཚག་ངག་དབང་གྲགས་པ། 《ལྷོ་རོང་ཆོས་འབྱུང》[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013ལོ། ཤོག་ངོས་409
⒅སངས་རྒྱས་རྡོ་རྗེ། 《ཕུ་དགོན་ཆོས་ལྡིང་རིན་ཆེན་སྤུངས་ནས་མར་ཆད་པའི་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་དཔལ་ལྡན་ཆུ་མདོ་བྱམས་པ་གླིང་གི་དཀར་ཆག་དང་མཁན་རབས་ཁྲི་རབས་སོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བཞུགས་སོ》 [M] ཤིང་དཔར། ལྡེབ་175ན་གསལ།
⒆རྩོམ་པ་པོ་མི་གསལ། 《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང》 [M] རྒྱལ་རོང་ལི་ཤུ་སྤྲུལ་སྐུ་བསྟན་འཛིན་གྱིས་མ་ཡིག་ལག་བྲིས་རྙིང་པ་ལྟར་པེ་ཅིན་དུ་དག་སྒྲིག་བྱས་ཏེ་ནང་ཁུལ་པར་འགྲེམས་ཞུས་པ་དེའི་ཤོག་ངོས་74ན་གསལ།
⒇བཙན་ལྷ་ངག་དབང་ཚུལ་ཁྲིམས་དང་སྒྲོལ་དཀར་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། 《རྒྱལ་མོ་རོང་གི་མཁས་ཆེན་འགའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》[M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017ལོ། ཤོག་ངོས་1
（21）ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན། 《བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག 》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985ལོ། ཤོག་ངོས་292
（22）ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ་རིག་འཛིན། 《སྡེ་དགེ་རྒྱལ་རབས》[M] ཁྲེང་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989ལོ། ཤོག་ངོས་6
（23）Samten G.Karmay《The Call of the Blue Cuckoo》[G] Nation Museum of Ethnology Osaka 2002, p.106
（24）གྱི་ལུང་བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོ་དང་ཐུགས་མཆོག་རྡོ་རྗེ། 《བོད་མི་བུ་གདོང་དྲུག་གི་རུས་མཛོད་མེ་ཏོག་སྐྱེད་ཚལ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》[M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992ལོ། ཤོག་ངོས་2
（25）ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན། 《བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག》 [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985ལོ། ཤོག་ངོས་292
（26）གྱི་ལུང་བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོ་དང་ཐུགས་མཆོག་རྡོ་རྗེ། 《བོད་མི་བུ་གདོང་དྲུག་གི་རུས་མཛོད་མེ་ཏོག་སྐྱེད་ཚལ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 [M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992ལོ། ཤོག་ངོས་15
（27）ཀྲང་ཡུའེ་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་ཐང་རུའེ་ཙུང་དང་ཐང་ཞོན་ཙུང་གཉིས་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཞི་བློན་མིང་གྲགས་ཅན་ཞིག་ཡིན། སྔ་གཞུག་ཏུ་གོང་མའི་ནང་ཡིག་མཁན་(中书令)དང་། ཁུར་འཛིན་འབྲེལ་ཟླ།(侍郎) ཁུར་འཛིན་བློན་ཆེན་(尚书)སོགས་ཀྱི་གོ་གནས་བཟུང་། མགར་ཁྲི་འབྲིང་བཙན་བྲོད་ཀྱི་བུ་མགར་མང་པོ་རྗེ་སྟག་རྩན་གྲོངས་རྗེས་བློན་ཁོང་གིས་གོང་མའི་ལུང་བཞིན་པ་ཁྲོན་ཅུན་ཝང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་བྲིས།
（28）“拨川王论弓仁者，源出于疋末城，吐蕃赞普之王族也。”《钦定四库全书》文苑英华卷八百九十一。
（29）དུར་བྱང་གི་མ་ཡིག་སྟེང་“公讳禄赞，字萨逻”འདས་པོའི་མིང་ལ་བློན་བཙན་ཞེས་སྦྱར་ཡོད་པ་དང་། མཚན་དངོས་ལ་ས་ལོད་ཅེས་“萨”ནི་བཟའ་འམ་བཞའ་ཡི་སྒྲ་གདངས། “逻”ནི་ར་ཡི་སྒྲ་སྟེ་ཐང་གི་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་དུ་ར་ས་ལ ་“逻些”ཞེས་བཏགས་ཡོད། དེ་བས་དུར་བྱང་སྟེང་བློན་བཙན་བཞེར་ཞེས་དཔོན་ཐོབ་ཀྱི་མིང་ནས་བཏགས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་སྙམ་མོད་ཁ་ཚོན་གཅོད་པར་མི་ནུས་པས་མུ་མཐུད་བརྟག་དགོས་ལ་འདིར་སྒྲ་དོན་སྦྲགས་མར་བློན་བཙན་ས་ལོད་ཅེས་བཀོད་ཡོད།
（30）“父钦陵, 西戎赞府之亲舅。”参见《隋唐五代墓志汇编》洛阳卷六册[M]，天津古籍出版社，1991年，第186页。
（31）བློན་ཝེ་ཀྲེན་ནི་མགར་སྟོང་བཙན་ནས་བརྩིས་པའི་མི་རབས་ལྔ་པ་སྟེ། འདུས་སྲོང་མང་པོ་རྗེས་མགར་ལ་བཀྱོན་ཕབ་རྗེས་ཐང་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་དུ་ཕྱིན་པའི་མགར་ཚ་མང་པོ་རྗེ་སྟག་རྩན་གྱི་བུ་ཁྲེན་ཅེའི་སྲས་གཉིས་པ་ཡིན།
