[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] ས་མིང་ནི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཐ་སྙད་རིག་གནས་ཤིག་དང་མི་རིགས་ཤིག་གི་རིག་གནས་ཀྱི་གཞི་རྟེན་ཡིན་པས། དེའི་ལོ་ཙཱ་ནི་མིང་རང་ག་བའི་སྒྱུར་ཚུལ་དང་མི་འདྲ་བར་ཐ་སྙད་ཁྱད་པར་བའི་ལོ་ཙཱའི་གྲས་སུ་བཞག་ཡོད། འོན་ཀྱང་བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་འགྱུར་གྱི་སྐབས་སུ་གཅིག་གྱུར་གྱི་སྒྱུར་འབྲིའི་སྒྲིག་སྲོལ་དང་དོ་དམ་སོགས་མེད་རྐྱེན་ལོ་ཙཱ་བ་རེ་འགས་ཅི་འདོད་ཀྱིས་བསྒྱུར་སྟབས་རྙོག་དྲ་ངེས་ཅན་ཞིག་བཟོས་ཡོད། དེ་ནི་བོད་རྒྱ་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་དང་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྐྱོན་བྲལ་ངང་འཕེལ་རྒྱས་འབྱུང་བར་ཤིན་ཏུ་མི་ཕན་ཞིང་། ཐ་ན་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་བར་ཡང་ངན་ཤུགས་ཐེབས་ངེས་པས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་འབྲེལ་ཡོད་གནད་དོན་དེ་དག་གཞིར་བྱས་ནས་བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་འགྱུར་ཇི་ལྟར་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་བར་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་བརྗོད་དེ་འགྱུར་མིང་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་གཞོལ་ཡོད།
[གནད་ཚིག] བོད་སྐད་ས་མིང་། རྒྱ་འགྱུར། ཚད་ལྡན་ཅན།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] H159 “214” [ཡིག་ཆའི་མཚོན་རྟགས།] A [རྩོམ་ཡིག་ཨང་རྟགས།] 1002-9060-2021-04-0005-15
ལར་ས་མིང་ནི་ས་ཁམས་དང་གནས་ཡུལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་སྟེ། དེ་ནི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བསམ་བློ་བརྗེ་རེས་ཁྲོད་མཐའ་འཁོར་གྱི་ཁོར་ཡུག་དབྱེ་འབྱེད་བྱེད་ཆེད་ས་ངོས་ཀྱི་དམིགས་གནས་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་གནང་བའི་མིང་རྟགས་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཡིན། གནའ་ནས་བཟུང་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་རྐང་རྟེན་འཆའ་བའི་བོད་རིགས་མི་དམངས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆུ་རྒྱུན་རིང་མོའི་ཁྲོད། རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་འཚོ་སྡོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་སའི་གནས་མཆོག་འདིའི་རི་ཀླུང་ནགས་གསུམ་དང་གཙང་པོ། གྲམ་ཐང་དང་ནགས་ཚལ། སྤང་ལྗོངས། གྲོང་དང་གྲོང་ཚོ། གནའ་ཤུལ་གྲགས་ཅན་སོགས་ལ་རང་མི་རིགས་དང་ས་གནས་ཁྱད་ཆོས་ཀྱིས་ཕྱུག་པའི་མིང་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བཏགས་ནས་བོད་ཡིག་གི་ལམ་ནས་ཐོ་འགོད་བྱས་ཡོད། བགྲང་ལས་འདས་པའི་ས་མིང་དེ་དག་གིས་དུས་སྐབས་སོ་སོའི་བོད་རིགས་ཁྱབ་ཚུལ་གྱི་གནས་བབ་མཚོན་པར་མ་ཟད། ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་འགྱུར་དང་བྱེད་སྒོ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་རྗེས་ཤུལ་ཡང་ཟིན་ཐོར་བཀོད་ཡོད། དེའི་ནང་དུ་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རང་བྱུང་དཔལ་འབྱོར་དང་ཐོན་དངོས། སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས། ཆོས་ལུགས་དད་མོས། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་སོགས་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་འཕྲིན་མང་པོ་ཞིག་འདུས་ཡོད་པས། འདི་ནི་རང་རེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྐད་ཡིག་སོགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ངོས་ནས་བརྗོད་ན་ཡང་ཤུལ་བཞག་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་རེད།
ས་མིང་ལོ་ཙཱ་ནི་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འབྲེལ་འདྲིས་དང་འགྲོགས་ནས་བྱུང་ཞིང་རིམ་གྱིས་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་དང་སྣ་མང་ཅན་དུ་གྱུར་པ་ཡིན། དུས་རབས་གོང་མའི་ལོ་རབས་50པའི་དུས་འགོར་ཀྲུང་གོ་གསར་པ་དབུ་བརྙེས་པ་དང་བསྟུན་ནས། བོད་རིགས་དང་རང་རྒྱལ་གྱི་མི་རིགས་གཞན་དག་དབར་གྱི་འགྲོ་འོང་ཉིན་རེ་བཞིན་ཚད་ཇེ་མང་དང་གཏིང་ཇེ་ཟབ་ཏུ་སོང་ཞིང་། དེ་དང་བསྟུན་ནས་བོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་གང་མང་ཞིག་གསར་འགྱུར་དང་དཔེ་སྐྲུན། འགྲིམ་འགྲུལ། རིག་གནས། ཡུལ་སྐོར། རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་ལས་རིགས་ཁག་ཏུ་རྒྱ་ཁྱབ་ངང་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད་ཅིང་། མི་རྣམས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་འབྲེལ་འདྲིས་ཡོ་བྱད་ཅིག་ཏུ་ཡང་གྱུར་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་རྒྱ་ཡིག་སྒྱུར་འབྲི་(译写)ཡི་དོན་བྱ་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱི་སྒྲིག་སྲོལ་དང་དོ་དམ་མེད་པས། མིང་གཅིག་ལ་འགྱུར་མང་པོ་བྱུང་བ་དང་ཐ་ན་ལོག་སྒྱུར་གྱི་སྣང་ཚུལ་ཡང་མང་དུ་མཆིས་ཤིང་། ཉེ་བའི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་ཁ་ཤས་རིང་སྔ་རྗེས་སུ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་དག་ཏུ་ཡང་དེ་འདྲའི་གནས་ཚུལ་མང་པོ་བདོག དེས་ནི་མི་རིགས་འབྲེལ་འདྲིས་དང་རིག་གནས་བརྗེ་རེས། འགྱུར་གྱི་སྤུས་ཚད་སོགས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐེབས་བཞིན་ཡོད།
གནས་ཚུལ་འདི་འདྲ་ལ་དམིགས་ནས་ཁོ་བོས་ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་རིང་རང་ཉིད་ས་མིང་ལོ་ཙཱའི་ཞུས་གཏན་ཚོགས་འདུར་ཞུགས་པའི་ཉམས་མྱོང་རེ་འགའ་དང་། དུས་རྒྱུན་གྱི་རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་སློབ་ཁྲིད་དང་ཞིབ་འཇུག་ཁྲོད་སྐྱེས་པའི་མྱོང་ཚོར་དག་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་ཏེ། ལོ་ཙཱ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་སྤྱད་ནས་བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་འགྱུར་ཚད་ལྡན་དུ་ཇི་ལྟར་གཏོང་བའི་ཐད་ལ་ཐོག་མའི་དཔྱད་ཞིབ་ཙམ་བྱས་ན་གཤམ་ལྟར།
དང་པོ། བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་འགྱུར་གྱི་རྩ་དོན་དང་ཐབས་ལམ།
ས་མིང་ནི་ཆེད་སྤྱོད་མིང་བརྡ་ཞིག་ཡིན་པས་སྒྲ་སྒྱུར་གཙོ་བོར་འཛིན་དགོས་ཤིང་། དེ་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་ཀུན་ཏུ་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱིས་བརྩི་སྲུང་བྱེད་བཞིན་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་ཅིང་། མིག་སྔར་ཀུན་གྱིས་ཁས་ལེན་བྱེད་པའི་ལོ་ཙཱའི་ཐབས་ལམ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ཡིན་ན་ཡང་། ས་མིང་ཁ་ཤས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་རང་བཞིན་ལྡན་པས་ཡོད་ཚད་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་དགོས་པའི་ངེས་པ་མེད་སྟབས། སྒྲ་སྒྱུར་གཙོར་བྱེད་པའི་རྩ་དོན་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱེད་པ་དང་སྦྲགས། སྐབས་འགར་གནས་ཚུལ་ཁྱད་པར་བར་གཞིགས་ཏེ་སྒྲ་དོན་ཟུང་འབྲེལ་དང་ཐ་ན་དོན་སྒྱུར་གྱི་ཐབས་ལམ་སྤྱད་ཀྱང་མི་ཆོག་པ་མེད་སྙམ།
མིག་སྔར་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་ས་མིང་ལོ་ཙཱར་གཞིགས་ན། སྒྱུར་ཐབས་ལ་སྒྲ་སྒྱུར་དང་སྒྲ་དོན་ཟུང་སྒྱུར། སྒྲ་སྒྱུར་རྗེས་སླར་ཡང་དོན་སྒྱུར། དོན་སྒྱུར་བཅས་རིགས་བཞི་མཆིས་ཤིང་། སྒྱུར་ཐབས་དེ་དག་ནི་ང་ཚོས་བོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་སྐབས་ཀྱང་ཟུར་ལྟའི་མེ་ལོང་དུ་བཟུང་ཆོག འོ་ན། ཡང་སྙིང་ས་མིང་གང་དག་སྒྲ་སྒྱུར་དང་གང་དག་སྒྲ་དོན་ཟུང་སྒྱུར། གང་དག་སྒྲ་སྒྱུར་རྗེས་ད་དུང་མཆན་འགྲེལ་རང་བཞིན་གྱི་དོན་སྣོན་བྱ་དགོས་པ། གང་དག་དོན་སྒྱུར་བྱ་ཆོག་པ་ཡིན་ཞེ་ན་གཤམ་གྱི་ཕྱོགས་འགའ་ནས་བསམ་བློ་བཏང་ཆོག་པར་སྙམ་སྟེ།
གཅིག སྤྱིར་བཏང་གི་ས་མིང་སྟེ་གྲོང་ཚོ་དང་འབྲོག་ས་སོགས་འདུས་པའི་ས་མིང་ཕལ་ཆེ་བར་ཆེད་མིང་(专名)ལས་གཞན་ཟུར་སྣོན་གྱི་གྲུབ་ཆ་(附加成分)མེད་པ་དག་ལ་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ཐབས་བཀོལ་ཆོག་སྟེ། འདི་ལ་རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ་བ་ཧོ་ཝུན་ཞོན་(贺文宣)གྱིས་“ས་མིང་ནི་མི་མིང་དང་འདྲ་བར་ལོ་ཙཱ་བྱས་རྗེས་སྤྱིར་བཏང་ངག་ཐོག་ནས་སྤྱོད་དགོས་སྟབས། སྒྲ་སྒྱུར་མ་བྱས་པར་དོན་སྒྱུར་བྱས་ནས་ཀློག་ཚེ་གནས་དེ་གའི་མི་སུས་ཀྱང་གོ་དཀའ་བ་ཡིན་” ①ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར།དཔེར་ན། དཔའ་ལུང་ལ་“化隆”དང་། རོང་བོ་ལ་“隆务”རྨ་ཆེན་ལ་“玛沁” གཅན་ཚ་ལ་“尖扎” རྫ་སྟོད་ལ་“杂多”རྩེ་ཁོག་ལ་“泽库” སོགས་ནི་སྒྲ་བཙན་པར་བསྒྱུར་དགོས་པ་བཞིན་ནོ། །གཞན་རི་ཆུ་ཆེན་པོ་དང་དེའུ་འབུར། ཆུ་ཕྲན་སོགས་ཏེ། དཔེར་ན། རྩེ་ཆུ་“泽曲”དང་། གླིང་ཆུ་“浪曲”བཀྲ་ཤིས་གཡང་རི་“扎喜央日” རིན་ཆེན་དཔལ་རི་“仁乾华日” སོགས་ཀྱང་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་ཆོག་པ་ཡིན། སྒྱུར་ཐབས་འདི་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་བོད་སྐད་ས་མིང་སྒྱུར་སྐབས་ཀྱང་རྒྱུན་པར་སྤྱོད་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན། གངས་ཏི་སེ་ལ་“冈底斯”དང་། དབུས་གཙང་ལ་“乌斯藏” བར་ཁམས་ལ་“巴尔喀木”སོགས་སུ་བསྒྱུར་བ་ལྟར་རོ། །
གཉིས། རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཅུང་ཆེ་བ་དང་སྲིད་འཛིན་ས་ཁོངས་ཀྱི་མིང་། དེ་མིན་ས་མིང་གི་དོན་སྙིང་ལྡན་པའི་སློབ་གྲྭ་དང་སྲིད་འཛིན་ལས་ཁུངས་ཀྱི་མིང་། གཞན་གནའ་ཤུལ་གྲགས་ཅན་སོགས་ནི་སྤྱིར་བཏང་དུ་ཆེད་མིང་(专名)དང་སྤྱི་མིང་(通名)གཉིས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན་ལ། རྒྱལ་སྤྱིའི་རྒྱུན་སྲོལ་གྱི་སྒྱུར་ཚུལ་ལྟར་ན། ཆེད་མིང་གི་ཁག་སྒྲ་སྒྱུར་དང་སྤྱི་མིང་གི་ཁག་དོན་སྒྱུར་བྱེད་པས་མིང་འདིའི་རིགས་ལ་སྒྲ་དོན་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ལོ་ཙཱའི་ཐབས་སྤྱོད་དགོས་པ་ཡིན། དཔེར་ན། རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡ་ལ་“喜马拉雅山”དང་། ཆབ་མདོ་གྲོང་ཁྱེར་ལ་“昌都市” དཔའ་ལུང་མི་རིགས་སློབ་འབྲིང་ལ་“化隆民族中学” སེ་ར་དགོན་པ་ལ་“色拉寺”སོགས་དང་། གཞན་ཕྱོགས་དང་གནས་སྟོན་པའི་མིང་དང་ཁྱད་ཆོས་སྟོན་པའི་མིང་སོགས་ཚིག་རྒྱན་གྱི་གྲུབ་ཆ་ཡོད་པའི་འདུས་གྲུབ་ས་མིང་(合成地名)རྣམས་ལ་ཡང་ཐབས་འདི་སྤྱད་ཆོག་སྟེ། དཔེར་ན་གདང་ལ་ཆུང་བ་ལ་“小唐古拉山”དང་། ཀ་རིང་གོང་མ་ལ་“上尕让” ཀ་རིང་ཞོལ་མ་ལ་“下尕让”ཞེས་པ་ལ་སོགས་བཞིན་ནོ། །
གསུམ། རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཀྱི་མིང་ཉུང་ཤས་ཤིག་ནི་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་བདེ་བ་དང་ཡང་ན་འགྱུར་མིང་གྲུབ་ལུགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་སྐོང་ཆེད། ཐོག་མར་ས་མིང་ཧྲིལ་པོ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་རྗེས་སྤྱི་མིང་གི་ཁག་དེ་སླར་ཡང་དོན་སྒྱུར་བྱེད་དགོས་པ་ཡིན། དཔེར་ན། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་ལ་“雅鲁藏布江”དང་། སྐྱིད་ཆུ་ལ་“吉曲河” མྱང་ཆུ་ལ་“年楚河”སོགས་སོ། ། དེ་མིན་བོད་ཁུལ་གྱི་ས་མིང་ཁ་ཤས་ལ་ཆེད་མིང་མ་གཏོགས་མེད་པས་སྒྲ་སྒྱུར་རྐྱང་པ་བྱས་ཚེ་མི་རྣམས་ཀྱིས་གོ་བ་ལེན་དཀའ་བར་བརྟེན། ཐོག་མར་ཆེད་མིང་དེ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་ཤིང་དེའི་རྗེས་རིགས་འབྱེད་བྱེད་ཀྱི་མིང་ཞིག་བླ་བཏགས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བསྣོན་དགོས་པ་ཡིན། དཔེར་ན། པོ་ཏ་ལར་“布达拉宫”དང་། ཕྱིང་བ་སྟག་རྩེར་“强瓦达则城”འཛོམས་སྐྱིད་ལ་“宗吉山”ལྟ་བུའོ། །སྒྱུར་ཐབས་འདི་ལ་འགྲེལ་བཤད་ཀྱི་ཆ་ཆེ་རུང་། ཀློག་པ་པོ་བྱིངས་ལ་མཚོན་ན་དབྱེ་འབྱེད་བྱེད་པར་ཕན་ཞིང་བསྐྱར་ཟློས་ཀྱི་ཚོར་བ་མེད་ཅིང་། དེ་མིན་རང་རེའི་《སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་》སུ། “ཡུལ་དང་སེམས་ཅན་དང་། མེ་ཏོག་དང་། རྩི་ཤིང་ལ་སོགས་པའི་མིང་བསྒྱུར་བར་ཡིད་གོལ་ཞིང་ཚིག་མི་བདེ་བ་དང་། འོལ་ཕྱིར་བསྒྱུར་དུ་རུང་ཡང་དོན་དུ་དེ་ལྟར་ཡིན་ནམ་མ་ཡིན་གཏོལ་མེད་པ་རྣམས་ལ། མགོ་ལ་ཡུལ་ཞེའམ། མེ་ཏོག་ཅེས་པ་ལ་སོགས་པ་གང་ལ་བྱ་བའི་མིང་གཅིག་བླ་ཐབས་སུ་སྣོན་དགོས་” ②ཞེས་པའི་ལོ་ཙཱའི་རྩ་དོན་དང་ཡང་མཐུན་ནོ། །
བཞི། ཁྱད་ཆོས་སྟོན་པའི་མིང་ངམ་ཕྱོགས་དང་གནས་སྟོན་པའི་མིང་དང་ས་ཁམས་སྤྱི་མིང་(地理通名)གཉིས་ཀྱིས་ཐད་ཀར་གྲུབ་པའི་ས་མིང་རྣམས་གང་དེའི་དོན་གྱི་སྣང་བརྙན་དེ་འགྱུར་ཡིག་ཏུ་ཇི་བཞིན་མཚོན་ཆེད་དོན་སྒྱུར་གྱི་ཐབས་བཀོལ་ཆོག་སྟེ། དཔེར་ན། མཚོ་དམར་ལ་“红海”དང་། རྟ་ནག་མ་ལ་“黑马河” སྟག་མོ་རི་ལ་“母虎山”མཁར་ནག་ལ་“黑城”ཞེས་པ་སོགས་སོ། །ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུ་ཡང་བྱེད་ཐབས་འདི་ཉིད་སྤྱད་དེ་ལོ་ཙཱ་བྱས་པ་མཆིས་ཏེ།དཔེར་ན། སེང་གེ་ཁ་འབབ་ལ་“狮泉河”དང་། མཚོ་སྔོན་ལ་“青海” མཚོ་སྔོན་པོ་ལ་“青海湖”ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས་སོ། །སྒྱུར་ཐབས་འདི་ནི་སྐབས་འགར་བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་ཆེ་བར་མ་ཟད་ཐ་ན་མ་སྤྱད་ཐབས་མེད་ཀྱི་སྐབས་ཀྱང་མཆིས་ཏེ། སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་ལགས་ཀྱིས་མཛད་པའི་《མཚོ་སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པའི་ཚངས་གླུ་གསར་སྙན་》ཞེས་པའི་ནང་མཛེས་པས་ཕྱུག་པའི་མཚོ་སྔོན་པོ་རྗོད་སྐབས། “དེའི་སྟོད་བར་སྨད་དུ་གློ་བ་རི་དང་མཚོ་སྙིང་མ་ཧཱ་དེ་བ། མཚེར་བ་རི་ཞེས་པ་གསུམ་གྱིས་མངོན་པར་བརྒྱན་ཡོད་” ③ཅེས་སུ་འཁོད་པ་ལ། བཤད་རྒྱུན་འདི་ནི་དམངས་ཁྲོད་ནས་དར་བ་ཡིན་ཏེ། ངག་རྒྱུན་དུ། མཚོ་སྔོན་པོའི་ས་དབྱིབས་ནི་རྗེ་བཙུན་སྒྲོལ་མའི་སྐུ་གཟུགས་དང་མཚུངས་ཤིང་འགྲམ་ངོགས་ཀྱི་མཚོ་ཆུང་དེ་གཉིས་ནི་རྗེ་བཙུན་སྒྲོལ་མའི་སྙན་རྒྱན་ཡིན། མཚོ་ཤར་གྱི་བྱེ་སྒང་ནི་རྗེ་བཙུན་སྒྲོལ་མའི་དབུ་སྐྲ་དང་མཚོ་དཀྱིལ་གྱི་རི་ཕྲན་གསུམ་པོ་ནི་རྗེ་བཙུན་སྒྲོལ་མའི་ཐུགས་གློ་མཚེར་གསུམ་ལ་གོ །བཤད་རྒྱུན་འདིར་གཞི་བཅོལ་ནས་ང་ཚོས་གོང་གི་རི་ཕྲན་གསུམ་པོ་དེའི་མངི ་ལོ་ཙཱ་བྱེད་སྐབས་དོན་སྒྱུར་གྱི་ཐབས་སྤྱད་འོས་ཏེ། “青海湖由西向东，被海肺山、海心山、海脾山装点得更加秀丽多姿。”ཞེས་བསྒྱུར་ན། མ་ཡིག་གི་བསྟན་དོན་མཚོན་ནུས་པར་མ་ཟད། ད་དུང་མཚོ་སྔོན་པོའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རང་བྱུང་གི་མཛེས་ཉམས་ཀྱང་གསལ་པོར་མངོན་ནོ། །
གཉིས་པ། བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་འབྲི་(译写)བྱེད་སྟངས།
གོང་དུ་བརྗོད་པ་བཞིན་བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་ཐབས་ལ་རིགས་བཞི་ཡོད་མོད། དེ་དག་ལས་སྒྲ་སྒྱུར་ནི་ལོ་ཙཱའི་བྱེད་ཐབས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དེ་བས་སྒྲ་སྒྱུར་ས་མིང་གིས་འགྱུར་མིང་ཁྲོད་གྲངས་འབོར་ངེས་ཅན་ཞིག་ངང་གིས་ཟིན་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་དུས་གང་ནུས་ཀྱིས་མ་ཡིག་གི་སྒྲ་གདངས་དངོས་ལྟར་བསྒྱུར་དགོས་པ་ལས་ཅི་འདོད་དུ་སྒྲ་ཉེ་ཙམ་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར་མི་རུང་། སྔོན་ཆད་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་ས་མིང་ཁྲོད་བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་ཤན་ཞུགས་པ་དང་། དེ་མིན་ལོ་ཙཱ་བ་རེ་འགས་བབ་ཅོལ་གྱིས་བསྒྱུར་བ་ན། སྒྲ་མི་དག་པ་དང་མིང་བཀོལ་བ་ཚད་ལྡན་མིན་པའི་སྣང་ཚུལ་ཅུང་མང་བས་འགྱུར་མིང་ཚད་ལྡན་དུ་འགྱུར་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད། གནས་ཚུལ་དེ་རིགས་སེལ་ཆེད་ང་ཚོས་བོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་གཤམ་གྱི་རིགས་འདི་དག་ལ་དང་དོད་བྱ་འོས་སྙམ།
གཅིག སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་པ་གནད་དུ་ཁེལ་ཞིང་ཡུལ་སྐད་དང་སྒྲ་མང་ཡི་གེར་གཡོལ་དགོས།
ས་མིང་གང་ཡིན་རུང་སྒྲ་གཟུགས་དོན་གསུམ་གྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན་ཞིང་དེ་ལས་ཆེས་གཙོ་བོ་ནི་སྒྲ་ཡིན། གལ་ཏེ་སྒྲ་ཡང་དག་པ་མིན་ཚེ་མི་རྣམས་ཀྱིས་གོ་དཀའ་བ་དང་བཙལ་ན་འཚོལ་དཀའ་བར་མངོན། དེ་བས་ས་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་སྐབས། ཐོག་མར་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་དངོས་དེ་ཚད་གཞིར་འཛིན་དགོས་པ་ཡིན་ལ། འདི་ནི་བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་སྐབས་ངེས་པར་དུ་བརྩི་དགོས་པའི་རྩ་དོན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། སྔོན་ཆད་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་པའི་ས་མིང་སྐོར་ཞིག་སྒྲའི་ཐད་ནས་དེ་འདྲ་ཚད་ལྡན་མིན་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི་གཤམ་གྱི་རིགས་ཆེན་པོ་གསུམ་དུ་འདུ་སྟེ།
1. ལོ་ཙཱ་བ་རེ་འགས་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་སྒྲ་གདངས་དངོས་མ་ཤེས་པ། དེ་ཡང་འདས་པའི་དུས་སུ་ལོ་རྒྱུས་སོགས་རྒྱུ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་གིས་ལོ་ཙཱ་བ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་བོད་ཡིག་བསླབ་མ་མྱོང་བ་དང་བསླབས་ཀྱང་ཆུ་ཚད་མཐོན་པོར་སླེབས་མེད་རྐྱེན་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་སྒྲ་གདངས་གསལ་པོར་ཤེས་མེད་ཅིང་། ཐ་ན་ལ་ལས་བོད་སྐད་རྩ་བ་ནས་མི་ཤེས་པར་བཅར་འདྲི་བྱ་ཡུལ་གྱིས་བཤད་པའི་ལུང་སྐད་ལྟར་ཐད་ཀར་བསྒྱུར་བ་སྟེ། དཔེར་ན། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སུ་ཡོད་པའི་སྣང་རྫོང་ལ་“郎县”ཞེས་བསྒྱུར་མོད། དོན་དམ་པར་“སྣང་”གི་ཀློག་སྟངས་ནི་“hnak”ཡིན་པས། སྒྲ་དེ་བཞིན་གྱི་རྒྱ་ཡིག་ཅིག་ཏུ་བསྒྱུར་དགོས་པ་ལས་“lang”ལྟར་བསྒྱུར་ན་མི་འགྲིག་གོ །དེ་བཞིན་དུ་དྭགས་པོ་སྨད་ཅེས་པའི་སྒྲ་འདིའི་ཡི་གེ་སྔོན་མ་གཉིས་ཀྱི་ཀློག་སྟངས་ནི་“takspo”དང་། དེ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་ན་“达波”ཡིན་ལ། སྐུ་ཞབས་ཀུའོ་ཧོ་ཆིན་(郭和卿)གྱིས་“格波”ཞེས་ལོག་པར་བསྒྱུར་འདུག་④སྟེ། དེའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི་ཁོས་མིང་གཞིའི་དྭ་དེ་སྔོན་འཇུག་ལྟར་བཀླགས་པས་བོད་ཡིག་གི་སྦྱོར་ཀློག་དང་ཡོངས་སུ་འགལ་བས་ཡིན། སྤྱིར་བོད་སྐད་ལ་རྒྱའི་སྐད་དང་འདྲ་བར་ཐུན་མོང་དུ་སྤྱོད་པའི་སྤྱི་སྐད་ཅིག་མེད་པས་རྒྱ་སྐད་ལྟར་ཚད་མཐོའི་བླང་བྱ་འདོན་མི་རུང་ཡང་། ལོ་ཙཱ་བྱེད་དུས་བོད་ཡིག་གི་སྒྲ་གདངས་དངོས་ལ་བསྟུན་དགོས་པའི་རེ་བ་དེ་ཙམ་ཞིག་བཏོན་ཆོག་ཆོག་སྟེ། དཔེར་ན། “སྦྲ་”ནི་ལུང་སྐད་ཀྱི་ཁྲོད་“ba”དང་“ra”ཞེས་ཀློག་མོད། བོད་ཁུལ་བྱིངས་ཀྱི་སྒྲའི་ཀློག་སྟངས་ཡང་དག་པ་ནི་“tsi”ཡིན། དེ་བས། མཚོ་སྔོན་ཐུན་ཏེ་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་ས་མིང་སྦྲ་རུབ་ཁུག་སྒྱུར་སྐབས། “扎如口”ཞེས་བསྒྱུར་བ་ལས། “巴如口”དང་ཡང་ན་“热如口”ཞེས་བསྒྱུར་མི་རུང་ཞིང་། ཡང་ས་མིང་“སྦྲུལ་ལྕེ་”ལ་མཚོན་ན། ལུང་སྐད་དུ་“ru”དང་“bu”ཞེས་ཀློག་མོད། ཀློག་སྟངས་དངོས་ནི་“tʂi”ཡིན་པས་“知杰”ཞེས་བསྒྱུར་དགོས་པ་ཡིན། གལ་ཏེ་ང་ཚོས་“布杰”ཞེས་པའམ་ཡང་ན་“如杰”ཞེས་བསྒྱུར་ཚེ་ལུང་སྐད་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ངེས་པས་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཡོང་དཀའ། དོན་དངོས་སུ་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ལ་ཁྱད་པར་དེ་འདྲ་ཆེན་པོ་ཞིག་མེད་པས་ཆེ་ས་ནས་གཅིག་གྱུར་བྱ་ཆོག་ལ། བོད་སྐད་ས་མིང་ཡིག་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་ཀྱང་དེ་འབྲེལ་གྱི་སྒྲ་སྦྱོར་སྒྲིག་སྲོལ་ཞིག་ཀྱང་གཏན་འབེབས་བྱས་ཆོག་པ་ཡིན། དེའི་སྐོར་ཞིབ་རྒྱས་སུ་འོག་ཏུ་འཆད་ངེས།
2. ལོ་ཙཱ་བ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་རྒྱའི་སྤྱི་སྐད་མ་ཤེས་པར་སོ་སོའི་ཡུལ་སྐད་ལྟར་མཚོན་པ། དེ་ཡང་གསལ་པོར་བཤད་ན་སི་ཁྲོན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བས་སི་ཁྲོན་གྱི་རྒྱའི་ཡུལ་སྐད་ལྟར་བསྒྱུར་ཅིང་། མཚོ་སྔོན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བས་མཚོ་སྔོན་གྱི་རྒྱའི་ཡུལ་སྐད་ལྟར་བསྒྱུར་བས་སྒྲ་གདངས་དངོས་དང་ཁྱད་པར་ཆེ་སྟེ། དཔེར་ན། ལྷ་སའི་མིང་གྲགས་ཆེ་བའི་བར་སྐོར་ལ་八角街ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་ཅིང་། དེ་ནི་སི་ཁྲོན་གྱི་ཁ་སྐད་ཁྲོད་“角”ལ་“go”ཞེས་ཀློག་པའི་རྐྱེན་ཡིན། མི་མང་པོ་ཞིག་གིས་དོན་འདི་མ་ཤེས་པར་རྒྱའི་སྤྱི་སྐད་ལྟར་“jiăo(ʨiao)” ཞེས་ཀློག་པར་མ་ཟད་དོན་ཡང་ཟུར་བརྒྱད་ཅན་གྱི་སྲང་ལམ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད། དེ་དང་འདྲ་བར་མཚོ་སྔོན་གྱི་ས་མིང་ཁྲོད་ཀྱི་“昂拉”དང་“昂欠”ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་སྣང་ར་དང་ནང་ཆེན་ཞེས་པ་ཡིན་མོད། དེ་གཉིས་ཀར་“昂”ཞེས་བསྒྱུར་བ་ནི་མཚོ་སྔོན་གྱི་རྒྱའི་ཡུལ་སྐད་ཁྲོད་“昂”དང་“囊”གཉིས་ལ་ཁྱད་པར་མི་ཕྱེད་པས་ཡིན་ནོ། །
3. སྒྱུར་འབྲི་བྱེད་དུས་སྒྲ་མང་ཡི་གེ་(多音字)བཀོལ་བ། སྤྱིར་ས་མིང་ནི་མི་རྣམས་ཀྱིས་འབྲེལ་འདྲིས་བྱེད་སྐབས་སྤྱོད་པའི་མིང་བརྡ་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཡིན་པས་ཅི་ནུས་ཀྱིས་སྒྲ་མང་ཡི་གེ་སྤྱོད་པར་གཟབ་དགོས་པ་ཡིན། རྒྱུ་མཚན་ནི་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་པའི་བོད་ཡིག་གི་ས་མིང་དེའི་ཡིག་ངོས་ནས་ནང་དོན་ཞིབ་ཕྲ་ཞིག་མཚོན་མི་སྲིད་ལ། གལ་ཏེ་ལ་ལས་མཚོན་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན་ཡང་སྟེས་དབང་གིས་ཁེལ་བ་ཙམ་ཡིན། དེ་བས་རྒྱའི་སྒྲ་མང་ཡི་གེ་བཀོལ་ནས་བསྒྱུར་ཚེ་སྤྱོད་མཁན་གྱིས་སྒྲ་གང་ལྟར་ཀློག་དགོས་པ་ཤེས་དཀའ་སྟེ། དཔེར་ན། སྨར་ཁམས་རྫོང་གི་“卡布”དང་བོད་ལྗོངས་དིང་རི་རྫོང་གི་“卡布”གཉིས་ལས། སྔ་མའི་མ་ཡིག་ནི་ཁ་པོ་དང་རྗེས་མའི་མ་ཡིག་ནི་བྱ་ཕོ་ཡིན། བོད་ཡིག་གི་ཀློག་སྟངས་ལྟར་ན་སྨར་ཁམས་རྫོང་གི་“卡”དེ་“khabu”ཞེས་པར་ཀློག་པ་དང་། དིང་རི་རྫོང་གི་“卡”ནི་“ʨhabu”ཞེས་པར་ཀློག་པ་ཡིན། ཡིན་ན་ཡང་གོང་གི་རྒྱ་འགྱུར་དུ་སྒྲ་མང་ཡི་གེ་བཀོལ་བས་འགྱུར་ཡིག་གཅིག་པུ་བྲིས་ཏེ་ཟུར་དུ་བོད་ཡིག་མ་བཀོལ་བ་དང་། ཡང་ན་རྒྱ་ཡིག་གི་སྒྲ་སྦྱོར་གསལ་བཤད་དམ་ལ་ཏིང་སྐད་ཀྱི་སྒྱུར་འབྲི་སོགས་གཅིག་ཀྱང་མེད་ཚེ་དེ་གཉིས་སྒྲ་གཅིག་ཏུ་ཀློག་ངེས་པ་ཁོ་ཐག་ཡིན། གལ་སྲིད་ང་ཚོས་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་སྔོན་མ་ལ་“喀”དང་ཕྱི་མ་ལ་“恰”ཞེས་སོ་སོར་ཕྱེ་ན་གནད་དོན་དེ་རིགས་རྩ་བ་ནས་སེལ་ཐུབ།
གཉིས། སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་རྒྱ་ཡིག་ལ་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་ཡི་གེ་བཀོལ་བ་ལས་མཐོང་དཀོན་པའི་ཡི་གེ་དང་སྨད་པའི་མིང་།
དོན་སྟོན་པའི་མིང་སོགས་བཀོལ་མི་རུང་།
ས་མིང་ནི་མ་གཞི་ནས་མི་རྣམས་ཀྱི་འབྲེལ་འདྲིས་ཡོ་བྱད་ཅིག་ཡིན་པས། ལོ་ཙཱ་བྱེད་དུས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་བ་ཉུང་བའི་ཡི་གེ་སྟེ་མཐོང་དཀོན་པའི་རིགས་བཀོལ་ཚེ། སྤྱོད་མཁན་གྱིས་ཀློག་མི་ཤེས་པའམ་ཀློག་ནོར་གྱི་ཉེན་ཁ་འབྱུང་སྲིད་ལ། དེས་མི་ཕན་ཚུན་བར་དུ་འབྲེལ་འདྲིས་བྱེད་པར་ཡང་སྟབས་མི་བདེ་བ་བཟོ་ངེས། དེ་བས་སྒྲ་སྒྱུར་ས་མིང་གི་རྒྱ་ཡིག་ནི་ངེས་པར་དུ་ཁྱབ་རྒྱ་ཅན་ཞིག་ཡིན་དགོས་ཤིང་། དུས་རྒྱུན་བཀོལ་སྤྱོད་དང་གོམས་ལོབས་སུ་གྱུར་པའི་ཡི་གེ་བཀོལ་བ་ལས། སྤྱོད་སྒོ་ཉུང་བའི་ཡི་གེ་སོགས་ནི་གཏན་ནས་བཀོལ་མི་རུང་། དེ་ལ་དམིགས་ནས་《ས་མིང་དོ་དམ་སྲོལ་ཡིག་》གི་དོན་ཚན་བཞི་པར་ཡང་“མཐོང་དཀོན་པའི་ཡི་གེ་སྤྱོད་པར་གཟབ་དགོས་”ཞེས་གཏན་ཁེལ་བྱས་ཡོད། སྨད་ཚིག་བཀོལ་མི་རུང་བ་ནི་ང་ཚོར་ཅུང་གསལ་ཆ་ཡོད་དེ། དེ་ནི་ས་མིང་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པའི་གཞི་རྩའི་རྩ་དོན་ལ་ཐུག་ཅིང་།ལྷག་པར་དུ་སྒྲ་སྒྱུར་རྒྱ་ཡིག་གི་ཐ་སྙད་སྤྱོད་ཉེས་ཀྱི་མཐོང་ཆུང་དང་དམའ་འབེབས། ཐ་ཤལ་དང་མ་རངས་པའི་དོན་སོགས་བྱུང་ཚེ་མི་རིགས་དང་སྤྱི་ཚོགས་བར་ལ་དགོས་མེད་ཀྱི་འགལ་བ་ཡང་སློང་སྲིད་དེ། དཔེར་ན་ཀན་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་སྲིད་གཞུང་ཆགས་ཡོད་ས་དེར་བོད་སྐད་དུ་གཙོད་ཟེར་ཞིང་། དེ་ནི་དང་ཐོག་“黑错”ཞེས་སུ་བསྒྱུར་མོད། རྒྱ་ཡིག་གི་“黑”དང་“错”ཞེས་པའི་ཡི་གེ་གཉིས་ལ་སྨད་པའི་དོན་ཡོད་པས་སྔ་ཕྱིར་གྲོས་གཞི་བཏོན་ཏེ་རང་རྒྱལ་གྱི་《ས་མིང་དོ་དམ་སྲོལ་ཡིག་》དོན་ཚན་ལྔ་པའི་འབྲེལ་ཡོད་གཏན་ཁེལ་ལྟར་“合作”ཞེས་སུ་བསྒྱུར་བ་ཡིན།དེ་བཞིན་དུ་མགོ་ལོག་ལ་ཡང་ཐོག་མར་“猓络”ཞེས་སུ་བསྒྱུར་ཅིང་། ས་དེ་གའི་མི་དམངས་ཀྱིས་བསྐྱར་བཅོས་བྱ་དགོས་པའི་རེ་བ་ལན་མང་བཏོན་མཐར་“果洛”ཞེས་པར་དངོས་སུ་བསྒྱུར་བ་ཡིན།
གཞན་བོད་སྐད་ས་མིང་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་རྗེས་འགྱུར་མིང་དེ་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་དོན་ཡོད་མི་རུང་སྟེ། དེ་ཡང་གསལ་པོར་བཤད་ན། ཀློག་པ་པོས་འགྱུར་མིང་དེ་ཉིད་མཐོང་སྐབས་དོན་གང་རུང་ཞིག་སྟོན་པའི་ཚོར་བ་བསྐྱེད་མི་རུང་། ཡིན་ན་ཡང་དོན་དངོས་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་ལག་ལེན་ཁྲོད་དེ་ལྟར་བསྒྱུར་བའང་མང་སྟེ། དཔེར་ན་ལྕང་ལུང་ལ་“江龙”དང་། གཉན་རྒྱ་ལ་“娘家” ཕྱེ་ཁྲི་ལ་“斜治” ལུང་བཟང་ལ་“龙藏” སྲས་ལུང་ལ་“赛龙头” རྡོ་ལུང་ལ་“多龙” བོན་བརྒྱ་ལ་“王家” ཁྱུང་ལུང་ལ་“群龙” ཆུ་ལུང་ལ་“曲龙” གྲི་ལུང་ལ་“直龙” རྒྱུ་ལོང་ལ་“居龙” གྲུ་བཞི་ལ་“珠玉” བྲག་དཀར་ལ་“直海” སྟོང་ཆེ་ལ་“当车” སྟག་རིག་ལ་“豆后漏” རི་རྒན་ལ་“日干” ཆུ་མགོ་གཞོང་ལ་“青稞羊”ཞེས་བསྒྱུར་བ་སོགས་བགྲང་གིས་མི་ལངས། ཁྱད་པར་དུ་བོད་ཀྱི་ས་མིང་ཁ་ཤས་ཤིག་ལ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་རྗེས་དམིགས་བསལ་གྱི་དོན་ལྡན་པར་མ་ཟད། དོན་དེ་ཡང་མ་གཞིའི་བསྟན་དོན་དང་ཡོངས་སུ་འགལ་ཏེ་ར་མིན་ལུག་མིན་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་དེ། དཔེར་ན་སི་ཁྲོན་བོད་ཁུལ་དུ་ཡོད་པའི་ས་མིང་“སྐུ་གཉེན་”ལ་ས་དེ་གའི་བོད་རིགས་མང་ཚོགས་ཀྱིས་བརྩེགས་ཡིག་སོ་སོར་ཕྲལ་ཏེ་ཀློག་པས་“sa genian”ཞེས་པའི་སྒྲ་ཐོན་མོད། མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་དམིགས་བསལ་གྱི་ཀློག་སྟངས་དེ་དང་དེ་མིན་རི་བོ་དེའི་དངོས་མིང་གང་ཡིན་མི་ཤེས་པར་བཅར་འདྲི་བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ་གདངས་ཁོ་ན་ཙམ་གཞིར་བཟུང་ནས་གང་དྲན་སྒོས་“四姑娘”ཞེས་པར་བསྒྱུར་ཅིང་། ད་དུང་བླ་བཏགས་ཀྱི་ཚིག་“山”ཞེས་པ་བསྣན་ནས་“四姑娘山”ཞེས་བཏགས་པ་རེད། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར་མཁན་འགའ་ཤས་ཀྱིས་དེ་ལ་མ་བརྟགས་མ་དཔྱད་པར་ཆུ་སྣ་གར་ཁྲིད་སྒོས་རྒྱའི་སྐད་ཀྱི་“四姑娘山”ཞེས་པ་དེ་ནི་རི་བོ་དེའི་དངོས་མིང་ཡིན་པར་བསམས་ནས་བབ་ཅོལ་གྱིས་“རི་བོ་བུ་མོ་སྤུན་བཞི་”ཞེས་སླར་སྒྱུར་བྱས་ཤིང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རིམ་གྱིས་སྒྱུར་མིང་དེ་ཉིད་མ་གཞི་ས་མིང་དེའི་ཚབ་མིང་དུ་གྱུར་པར་མ་ཟད་ད་དུང་འབྲེལ་མེད་ཀྱི་ངག་རྒྱུན་ཞིག་ཀྱང་གང་སར་ཁྱབ་ཡོད། ཡང་དཔེར་ན་སི་ཁྲོན་དཀར་མཛེས་ས་ཁུལ་གྱི་རི་བོ་ཞིག་ལ་བོད་སྐད་ཀྱི་འབོད་སྟངས་རིགས་གསུམ་ཡོད་དེ། གདན་ཐོག་རི་བོ་རྩེ་དང་ལྷ་མོ་རྩེ། ཕག་མོ་རྡོ་རྗེ་བཅས་ཡིན། གདན་ཐོག་རི་བོ་རྩེ་ཟེར་དོན་ནི་རི་བོ་འདིའི་རྩེ་ན་གདན་བཏིངས་པ་དང་འདྲ་བའི་སྤང་ཐང་ཡངས་མོ་ཞིག་ཡོད་པའི་རྐྱེན་དང་། ལྷ་མོ་རྩེ་ཟེར་དོན་ནི་དར་མདོ་རྫོང་གི་ལྷ་མོ་རྩེ་དགོན་པ་སྔོན་རི་འདིའི་སྟེང་དུ་ཆགས་རྗེས་ད་ལྟའི་གནས་འདིར་སྤར་བའི་རྐྱེན་ཡིན་པ། ཕག་མོ་རི་ཟེར་དོན་ནི་ངག་རྒྱུན་ལ་རྡོ་རྗེ་ཕག་མོ་བཞུགས་སའི་གནས་ཡིན་པ་བཅས་དེ་སྐད་དུ་བརྗོད་མོད། རྗེས་སུ་ལོ་ཙཱ་བ་འགས་འབོད་སྟངས་གསུམ་པ་ལྟར་“跑马山”ཞེས་དོན་ཅན་དུ་བསྒྱུར་བས། མང་པོ་ཞིག་གིས་རི་དེའི་སྟེང་དུ་རྟ་རྒྱུག་ཐུབ་པར་སྙམ་པ་ལ། དེ་ནི་ས་མིང་དེའི་དངོས་དོན་དང་ཡོངས་སུ་འགལ་ལོ། །མདོར་ན་ས་མིང་ལ་རིག་གནས་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་གལ་ཆེན་ལྡན་པས། ས་མིང་གི་འགྱུར་ལྡོག་གིས་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པར་ཉེན་ཁ་ཆེན་པོ་བཟོ་ངེས་ཤིང་། དེ་བས་ང་ཚོས་སླད་ཕྱིན་བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་སྐབས། ངེས་པར་དུ་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་འགན་བླ་ལྷག་ཏུ་འཁུར་བའི་རྣམ་འགྱུར་བཟུང་ནས་ཏན་ཏིག་བྱ་དགོས་པ་ལས་ཅི་འདོད་བྱ་མི་རུང་ཞིང་། དེ་ལྟར་བྱས་ན་ད་གཟོད་ས་མིང་གང་དེའི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་འཕྲིན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་སོར་འཇོག་བྱ་ཐུབ་པ་ཡིན།
གསུམ་པ། བོད་སྐད་ས་མིང་ཁྲོད་ཀྱི་སྤྱི་མིང་གི་སྒྲ་སྒྱུར་ཡི་གེ་ཚད་ལྡན་ཅན་དུ་གཏོང་བ།
བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་འགྱུར་ཁྲོད་ཀྱི་སྤྱི་མིང་གི་ཁག་ནི་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་དགོས་ལ། དེའི་སྐབས་སུ་སྤྱོད་པའི་ཡི་གེ་ཚད་ལྡན་དང་གཅིག་གྱུར་ཡིན་མིན་ལ་ཡང་ཅིས་ཀྱང་གཟབ་གཟབ་བྱ་དགོས། མིག་སྔར་བོད་རྒྱ་ལོ་ཙཱའི་གནས་བབ་ལ་གཞིགས་ན་གཅིག་གྱུར་མིན་པའི་སྣང་ཚུལ་ཅུང་མང་པོ་ཞིག་འདུག་སྟེ། དཔེར་ན་སྤྱི་མིང་ཐང་དང་ཆུ། ལུང་པ།གཞུང་། གྲམ་པ་སོགས་ཀྱི་སྒྲ་སྒྱུར་ལ་འབྲི་སྟངས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་མཆིས། རགས་རྩིས་བྱས་པ་ལྟར་ན་ཐང་གི་སྒྱུར་ཚུལ་ལ་“唐”དང་“塘” “堂” “当” “同” “台” “桐”བཅས་རིགས་བདུན་དང་། ཆུའི་སྒྱུར་ཚུལ་ལ་ “楚”དང་“初”“渠” “曲” “机”བཅས་རིགས་ལྔ། ལུང་པའི་སྒྱུར་ཚུལ་ལ་“隆哇”དང་“陇哇” “垄哇” “龙哇” “弄哇” “龙洼” “龙瓦” “弄瓦” “陇巴”བཅས་རིགས་དགུ། གཞུང་གི་སྒྱུར་ཚུལ་ལ་“云”དང་“涌” “荣” “营” “羊” “详”སོགས་རིགས་དྲུག གྲམ་པའི་སྒྱུར་ཚུལ་ལ་“尖巴”དང“坚巴” “占木巴”སོགས་རིགས་གསུམ་ཡོད་པ་བཅས་སོ། །འདི་ལས་ང་ཚོས་བོད་སྐད་ས་མིང་ཁྲོད་ཀྱི་སྤྱི་མིང་ལོ་ཙཱ་ནི་ཅུང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བ་རྟོགས་ཐུབ་ཅིང་། སྤྱིར་བོད་རིགས་ས་ཁུལ་ཡོངས་ཞེས་ན་ཕར་ཞོག ཐ་ན་ཨ་མདོའི་ས་ཆ་གཅིག་པུར་མཚོན་ན་ཡང་དེའི་སྐོར་གྱི་སྒྲ་སྒྱུར་ཡི་གེ་ནི་གཏན་ནས་གཅིག་གྱུར་བྱུང་མེད། ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་རིང་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་《མཚོ་ལྷོ་ཁུལ་གྱི་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ་》དང་《རྨ་ལྷོ་ཁུལ་གྱི་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ་》ཞེས་པའི་ཚིག་མཛོད་གཉིས་ཀྱི་ཁྲོད་གནད་དོན་འདི་རིགས་བྱུང་བ་ཅུང་མང་སྟེ། ཚིག་མཛོད་དང་པོའི་ནང་། ཐང་ལ་སྤྱིར་བཏང་“塘”ཞེས་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་པ་སྟེ། དཔེར་ན་གཟི་ལུང་ཐང་ལ་“司龙塘”དང་། སྒར་དགེ་ཐང་ལ་“尔格塘” འབྲོང་མགོ་ཐང་ལ་“中果塘”ར་ཐང་ལ་“热塘”ཞེས་པ་དང་། ཡང་མཚམས་རེར་“台”ཞེས་སུ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་ཏེ། བྱ་ལུང་ཐང་ལ་“兆沟台”ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །ཡང་གྲམ་པ་ལ་སྐབས་འགར་“占木巴”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་དེ། དཔེར་ན་གཞུང་གི་གྲམ་པ་ལ་“雄个占木巴” དང་གནས་བརྟན་གྲམ་པ་ལ་“乃旦占木巴”ཞེས་པ་དང་། མཚམས་རེར་“坚巴”ཞེས་བསྒྱུར་ཏེ། འབྲུག་དོང་གྲམ་པ་ལ་“周东坚巴”དང་། ཡང་སྐབས་འགར་“尖巴”ཞེས་སུ་ཡང་བསྒྱུར་ཏེ། སྨན་ལུང་གྲམ་པ་ལ་“曼龙尖巴”ཞེས་པའོ། །⑤ ཚིག་མཛོད་གཉིས་པའི་ནང་རྙོག་འཛིང་དེ་བས་ཀྱང་ཆེ་སྟེ། “ཐང་”ལ་མཚམས་རེར་“唐”ཞེས་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་ཡོད་དེ། ཁོལ་ས་ཐང་ལ་“科沙唐”དང་གོང་མོ་ཐང་ལ་“贡毛唐”སོགས་དང་། སྐབས་འགར་“塘”ཞེས་བསྒྱུར་ཏེ། རྟ་རྒྱུགས་ཐང་ལ་“达久塘”དང་ལུང་ཆེན་ཐང་ལ་“隆谦塘”སོགས་དང་། མཚམས་རེར་“桐”ཞེས་བསྒྱུར་ཏེ། ཐོད་འཚོགས་ཐང་ལ་“托素桐”ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུའོ། །དེ་བཞིན་དུ། ལུང་པ་ལ་སྐབས་འགར་“龙哇”ཞེས་བསྒྱུར་ཏེ། ཤ་སྦྲང་ལུང་པ་ལ་“夏卜浪龙哇”དང་། བླ་གདོང་ལུང་པ་ལ་“拉敦龙哇”ཞེས་པ་དང་། སྐབས་འགར་“隆哇”ཞེས་བསྒྱུར་ཏེ་མེ་ཏོག་ལུང་པ་ལ་“美多隆哇”ཞེས་པ། ཡང་མཚམས་རེར་“隆瓦”ཞེས་བསྒྱུར་བ་སྟེ། དཔེར་ན་ཆུ་བཟང་ལུང་པ་ལ་“曲桑隆瓦”དང་། སྦྲུལ་ལྕེ་ལུང་པ་ལ་“如其隆瓦”སོགས་སུ་བསྒྱུར་འདུག⑥ མདོར་ན་ཚིག་མཛོད་འདི་གཉིས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ས་མིང་ལས་སྤྱི་མིང་ཁག་གི་སྒྲ་སྒྱུར་སྤྱོད་ཡིག་ནི་གཅིག་གྱུར་མིན་ལ་ཚིག་མཛོད་གཅིག་གི་ནང་དུ་ཡང་སྔ་ཕྱི་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཡོད། གནས་ཚུལ་འདི་ལས་རང་རྒྱལ་གྱི་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ཁ་ཤས་ཀྱིས་བོད་སྐད་ས་མིང་ཡིག་སྒྱུར་སྐོར་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱི་བླང་བྱ་བཏོན་མེད་པ་མཚོན་ཐུབ་ཅིང་། དེ་ལས་བོད་ཀྱི་ས་མིང་ལས་སྤྱི་མིང་ཁག་གི་རྒྱ་འགྱུར་མའི་ཐ་སྙད་གཅིག་གྱུར་དང་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་བ་ནི་ཁ་ཚ་དགོས་གཏུགས་ཀྱི་གནད་ཅིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་ཡང་རྟོགས་ཐུབ།
དོན་དངོས་ཀྱི་ཆ་ནས་བཤད་ན། གོང་གི་བོད་སྐད་ས་མིང་ལས་སྤྱི་མིང་ཁག་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་སྤྱོད་པའི་ཡི་གེ་ནི་ཅུང་གཅིག་གྱུར་བྱེད་སླ་བ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཐང་དང་ཆུ། ལུང་པ་ཞེས་པ་གསུམ་གྱི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ནི་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གཅིག་གྱུར་ཡིན་པ་དང་། གཞུང་ཞེས་པ་ལྷ་སའི་སྐད་དུ་སྔོན་འཇུག་གི་སྒྲ་དོར་ཏེ་“ɕuŋ”ཞེས་ཀློག་པ་དང་། ཨ་མདོའི་སྐད་དང་ཁམས་པའི་སྐད་ཀྱི་ཁྲོད་“ʑoŋ”དང་“ʑŋ”ཞེས་ཀློག་མོད། རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་སྐབས་ལྷ་སའི་སྒྲ་གདངས་ལྟར་བསྒྱུར་དགོས་ཏེ། ཨ་མདོ་དང་ཁམས་པའི་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་དང་ཡོངས་སུ་མཚུངས་པའི་རྒྱ་ཡིག་ཅིག་གཏན་ནས་མེད། གྲམ་པ་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། ལྷ་སའི་སྐད་དུ་“tʂampa”ཞེས་ཀློག་པ་དང་། ཨ་མདོའི་སྐད་དང་ཁམས་པའི་སྐད་ཁྲོད་དུ་“tʂam pa”ཞེས་ཀློག་པས། ཁྱད་པར་ཅུང་ཙམ་ལས་མ་མཆིས་པས་གཏན་ཆགས་ཀྱི་རྒྱ་ཡིག་ཅིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཆོག་པ་ཡིན། དེ་ན་གོང་འཁོད་རྒྱ་འགྱུར་ཁྲོད་བོད་སྐད་ས་མིང་ལས་སྤྱི་མིང་གི་ཁག་དང་སྒྲ་གདངས་ཕལ་ཆེར་དོ་མཉམ་ཞིང་གོ་ལོག་སོགས་མི་འབྱུང་བ་ནི་སྤྱིར་བཏང་“堂”དང་“曲” “陇巴”“祥” “占木巴”བཅས་སོ། །
བཞི་པ། མིང་གཅིག་པའི་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་སྒྲ་སྒྱུར་ཚད་ལྡན་ཅན་དུ་གཏོང་བ།
བོད་སྐད་ས་མིང་ཁྲོད་མིང་གཅིག་པ་མང་པོ་ཡོད་ལ།སྣང་ཚུལ་དེ་རིགས་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ནི་རིགས་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་ཚོ་ཁག་གནས་སྤོར་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་སྟེ། དཔེར་ན་རྐང་ཚ་ཞེས་པའི་ས་མིང་ནི་མཚོ་སྔོན་དང་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གཉིས་སུ་ཡོད་པ་དང་། མཚོ་སྔོན་དུ་རྐང་ཚ་རྫོང་གི་རྫོང་མིང་ལས་གཞན་ད་དུང་སྐུ་འབུམ་དང་ཁྲི་ཀ ཞོན་ཧྭ། འབྲི་སྟོད་སོགས་སུ་ཡང་གང་དེ་ཞང་དང་སྡེ་ཡི་མིང་དུ་བཏགས་ཡོད། དེ་དང་འདྲ་བར་སེ་བརྒྱ་ཞེས་པའི་ས་མིང་ནི་རེབ་གོང་དང་ཁྲི་ཀ་རྫོང་ཁོངས་གཉིས་ཀར་ཡོད་པ་དང་། མགུར་འོག་མ་ཞེས་པ་གཅན་ཚར་ཡོད་པར་མ་ཟད་མང་རྫོང་ས་ཆར་ཡང་ཡོད་པ། ཁ་སྒང་ཞེས་པའི་ས་མིང་དེ་དཔའ་ལུང་དང་འབའ་རྫོང་རྫོང་ཁག་གཉིས་སུ་ཡོད་པ་བཅས་པ་སྟེ། ས་མིང་གཅིག་པ་འདི་འདྲ་མང་པོ་བྱུང་དོན་ནི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ཚོ་ཁག་ལ་ལའི་མི་གྲངས་འཕེལ་ཏེ་ཞིང་ལས་ས་ཁུལ་ནས་ཕྱུགས་ལས་ས་ཁུལ་དུ་གནས་སྤར་བ་དང་།ཡང་ན་འཁྲུག་པ་དང་མུག་སྐྱོན་གྱིས་རང་ས་ནས་གཞན་ཡུལ་དུ་བྲོས་བྱོལ་བྱས་ཤིང་། ས་ཆ་གསར་པ་ཞིག་ཏུ་གནས་བཅས་རྗེས། སྔོན་གྱི་ཚོ་ཁག་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དེ་མཚོན་ཆེད་མཆེད་ཁུངས་ཀྱི་མིང་དེ་ཇི་བཞིན་སྤྱད་པ་རེད། 《མཚོ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ་》ཞེས་པའི་ནང་དུ་གོང་གི་ས་ཆ་ཁ་ཤས་ཀྱི་ས་མིང་གི་འབྱུང་ཁུངས་དང་ལོ་རྒྱུས་འབྲེལ་བ་གསལ་བཤད་ཅུང་ཞིབ་མོ་ཞིག་བྱས་ཡོད་དེ། དེ་ལས་སེ་བརྒྱ་ཞེས་པའི་ས་མིང་ལ་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་སྐབས།“སྡེ་བ་འདི་ནི་འཕྲང་དམར་གྲོང་རྡལ་སྲིད་གཞུང་གི་བྱང་ཕྱོགས་སུ་སྤྱི་ལེ་དྲུག་ཙམ་གྱི་མཚམས་སུ་ཆགས་ཡོད་ཅིང་། ངག་རྒྱུན་ལ་སྡེ་བ་འདིའི་ས་འཛིན་གྱི་ཐོག་མ་རྣམས་ནི་ད་ལྟའི་རེབ་གོང་ས་ཆའི་སེ་བརྒྱ་བོན་ཐང་ནས་ས་འདིར་ཆད་ཡོང་བས་ན་དེའི་ཐོག་མ་ནི་མཆེད་ཁུངས་ཀྱི་སྡེ་མིང་མ་འགྱུར་བར་སྡེ་བ་འདི་ལ་ཐོགས་པ་ཡིན་པར་བཤད་” ⑦ཅེས་པ་དང་། མགུར་འོག་མར་འགྲེལ་བ་བྱེད་དུས། “སྡེ་བ་འདི་ནི་མང་ར་ཡུལ་ཚོའི་སྲིད་གཞུང་གི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་སྤྱི་ལེ་བཅུ་དྲུག་གི་མང་ཆུའི་བྱང་འགྲམ་དུ་ཆགས་ཡོད། སྔར་གཅན་ཚ་རྫོང་སྐྱ་རེངས་ཡུལ་ཚོའི་མགུར་འོག་མ་སྡེ་བའི་དུད་ཁྱིམ་འགའ་གནས་འདིར་སྤོས་ཏེ་གཞི་བཟུང་བས་ན་སྔར་གྱི་སྡེ་མིང་མ་འགྱུར་བར་སྡེ་བ་འདི་ལ་ཐོགས་པ་ཡིན་” ⑧ཞེས་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུ་ཁ་སྒང་ཞེས་པ་འགྲེལ་དུས། “སྡེ་བ་འདི་ནི་འབའ་ལུང་ཡུལ་ཚོ་སྲིད་གཞུང་གི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་སྤྱི་ལེ་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་མཚམས་ན་ཆགས་ཡོད། སྡེ་བ་འདིའི་མིང་གི་ཐོགས་ཚུལ་ལ་འདི་ལྟར་གྲགས་ཏེ། སྡེ་བ་འདིའི་ས་འཛིན་པའི་ཐོག་མ་དཔོན་ལྷ་རྒྱལ་ཟེར་བ་ཞིག་སྔོན་དུས་དཔའ་ལུང་རྫོང་གི་ཁ་སྒང་ས་ཆ་ནས་ཕྱོགས་འདིར་སྤོས་ཏེ་ས་བཟུང་རྗེས་གནས་འདིར་རུས་རྒྱུད་མང་དུ་འཕེལ་ནས་སྡེ་བ་ཞིག་ཆགས་པའི་མིང་ལ་ཡང་ཐོག་མའི་མཆེད་ཁུངས་ཀྱི་ས་མིང་དེ་ཐོགས་ནས་ད་ལྟའི་བར་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་གྱུར་” ⑨ཅེས་སོགས་སུ་བྲིས་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་གནས་སྤོར་ལས་བྱུང་བའི་ས་མིང་འདི་དག་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་ཡི་གེ་མ་འདྲ་བ་སྤྱད་པས་སྒྱུར་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་དེ། རྐང་ཚ་ཞེས་པའི་མིང་ལ་“刚察”དང་“冈察” ད་དུང་“岗岔”དང་“刚咱”སོགས་རིགས་བཞི་དང་། སེ་བརྒྱ་དང་མགུར་འོག་མ་གཉིས་ལ་《མཚོ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ་》དུ་“色加”དང་“郭玉乎麻”ཞེས་པ་དང་། 《རྨ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ་》དུ་“赛日加”དང་“古雷俄合玛” ⑩ཞེས་པ། ཡང་ཁ་སྒང་ལ་《མཚོ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ་》དུ་“卡岗”དང་དཔའ་ལུང་རྫོང་རང་དུ་“卡力岗”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་དོ། །
ས་མིང་གཅིག་པ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་ནི་མི་རྣམས་གཞིས་སྡོད་ཀྱི་གནས་མི་གཅིག་ཀྱང་སོ་སོའི་ས་དབྱིབས་དང་ས་ངོས་ཆགས་ཚུལ་སོགས་མཚུངས་པའི་རྐྱེན་ཡིན། དཔེར་ན། སུམ་མདོ་ཞེས་པའི་དོན་ནི་ལམ་གསུམ་གྱི་འདུས་མདོ་དང་ཡང་ན་ཆུ་བོ་གཉིས་གཞི་གཅིག་ཏུ་འདུ་སའི་མདོ་ཡི་དོན་ཡིན་ཞིང་། ས་དབྱིབས་འདི་འདྲ་བ་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་མང་པོ་ན་ཡོད་པས། ས་མིང་དེ་ཡང་མཚོ་སྔོན་དང་དབུས་གཙང་སོགས་ཕྱོགས་ཀུན་ཏུ་ཁྱབ་ཡོད། འོན་ཀྱང་། འགྱུར་མིང་མི་གཅིག་སྟེ་མཚོ་སྔོན་མང་རྫོང་དུ་དེར་“森多”ཞེས་པ་དང་ཧོར་གྲོང་རྫོང་གི་ས་ཁོངས་སུ་“松多”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད། དེ་དང་འདྲ་བར་སྦྲུལ་ལྕེ་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་ལ་ལའི་ཆགས་དབྱིབས་སྦྲུལ་གྱི་ལྕེ་དང་མཚུངས་པའི་ཆ་ནས་བཏགས་པ་ཡིན་མོད། དེ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་“知杰”དང་“如杰” ད་དུང་“陆杰”དང་“如其”སོགས་རིགས་བཞི་བྱུང་ཡོད།ཡང་ཁྲི་ཀ་རྫོང་དང་གཅན་ཚ་རྫོང་གཉིས་སུ་ཡོད་པའི་མར་ཁུ་ཐང་ཞེས་པའི་གྲོང་རྡལ་གྱི་མིང་ལ་རིམ་པར་“玛尔克塘”ཞེས་པ་དང་“马克堂”ཞེས་སྒྲ་མི་འདྲ་བར་བསྒྱུར་ཡོད།
སྔོན་ཆད་མི་ལ་ལས་གོང་གི་ས་མིང་འདི་རིགས་སྒྱུར་སྐབས་རྒྱའི་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་འདྲ་ཡང་གཟུགས་མི་འདྲ་བའི་ཡི་གེ་དག་སྤྱད་ནས་སོ་སོར་ཕྱེ་ན་བསྐྱར་མིང་མང་པོ་ཞིག་མི་འབྱུང་བར་ཕན་ཐོགས་ཆེ་ཟེར་མོད། ཁོ་བོའི་བསམ་པར་སྐབས་འདི་ལྟ་བུར་འགྱུར་མིང་གཅིག་གྱུར་བྱ་དགོས་པ་ནི་འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་སོ་སོའི་ཁྲོད་དུ་རུས་གཅིག་མིང་གཅིག་པ་མང་པོ་འབྱུང་ཆོག་པ་བཞིན་དགོས་པ་དང་རྒྱུ་མཚན་ངེས་ཅན་ཞིག་མཆིས་སྙམ།
གཞན་གནས་ཚུལ་འདི་འདྲ་ལ་ཕྲད་དུས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དང་མི་རིགས་གཞན་དག་གིས་ཀྱང་མཚུངས་སྒྱུར་བྱས་ཡོད་དེ། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་དག་ལས་ཨ་མེ་རི་ཁ་ནི་གནས་སྤོ་ཡུལ་མི་ལས་གྲུབ་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་པས་“བཞུ་ཐབ་ཆེན་མོ་”(melting pot 大熔炉)ཞེས་འབོད་ཅིང་། ཨ་རིའི་སྔ་དུས་ཀྱི་གནས་སྤོར་ཡུལ་མི་ནི་དབྱིན་ཇི་པ་དང་། ཧྥ་རན་སི། སི་ཕན་སོགས་ནས་འོང་བ་ཡིན་པས། ཨ་རིའི་ས་མིང་མང་པོ་ཞིག་ནི་གནས་སྤོར་ས་མིང་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན་New England(ཨིན་ཀི་ལན་གསར་པ)ནི་ཨ་རིའི་བྱང་ཤར་ས་ཆའི་ཁུལ་དྲུག་ལ་གོ་བ་དང་། དེ་དག་ནི་མེ་གླིང་བྱང་མར་དབྱིན་ཇི་པ་གནས་སྤོར་བྱས་པ་སྔ་ཤས་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན། ཐེངས་དང་པོར་ལྔ་པའི་མེ་ཏོག་རྟགས་ཅན་གྱི་གྲུར་(五月花船)བསྡད་ནས་ཐོན་པའི་གནས་སྤོར་བ་དག་གིས་England ཞེས་པའི་མདུན་ལ་New(གསར་པ)སྦྱར་ནས་ས་ཁུལ་དུ་མིང་བཏགས་པས་ད་ལྟའི་བར་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད། ཡང་དཔེར་ན། New Orleans(ཨོར་ལན་གསར་པ)ནི་མེ་སེ་སེ་པུའི་གཙང་པོའི་སྨད་རྒྱུད་ན་ཆགས་པའི་ཨ་རིའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་ལ་ཧྥ་རན་སིའི་མིས་བཙུགས་པའི་ཧྥ་རན་སིའི་དབུས་ཀྱི་བྱང་མཚམས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཅིག་གི་མིང་བཏགས་ཡོད། དེ་དང་རིགས་འདྲ་བའི་ས་མིང་ད་དུང་New York(ཉིའུ་ཡོར་ཁུ་གསར་པ)དང་New Mexico(མི་སེ་ཁུའུ་གསར་པ) New Plymeouth(ཕུ་ལེ་མང་སི་གསར་པ)New Jersey(ཅེར་སིའི་གསར་པ)ཞེས་པ་⑪སོགས་སོ། །འདི་དག་ལས་ང་ཚོས་དབྱིན་སྐད་དུ་ཡང་གནས་སྤོར་ས་མིང་དང་མཆེད་ཁུངས་ས་མིང་གཉིས་གཅིག་འདྲར་བྲིས་ཆོག་པར་མ་ཟད་བསྒྱུར་ཆོག་པའང་ཤེས་ཐུབ།
ལྔ་པ། བོད་སྐད་ས་མིང་གཅིག་ལ་འགྱུར་མང་བྱུང་བ་ཚད་ལྡན་ཅན་དུ་གཏོང་བ།
“ས་གཅིག་ལ་མིང་གཅིག་དང་། མིང་གཅིག་ལ་འགྱུར་གཅིག་པ་”ནི་ས་མིང་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་བའི་གཞི་རྩའི་བླང་བྱ་ཡིན་ཏེ། 《ས་མིང་དོ་དམ་སྲོལ་ཡིག་》གི་དོན་ཚན་ལྔ་པའི་ཁྲོད་མིང་གཅིག་ལ་འབྲི་ཚུལ་མང་པོ་བྱུང་བ་དེར་ངེས་པར་དུ་གཅིག་གྱུར་གྱི་མིང་དང་ཐ་སྙད་གཏན་ཁེལ་བྱ་དགོས་ཞེས་གསལ་པོར་བསྟན་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་མིག་སྔར་བོད་ཀྱི་ས་མིང་རྒྱ་འགྱུར་ཁྲོད་མིང་གཅིག་ལ་སྒྱུར་ཚུལ་དང་འབྲི་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་པའི་གནས་ཚུལ་ཤིན་ཏུ་མང་། དེ་ཡང་སྒྱུར་མཁན་ལ་ལས་བོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་ལ་ཐོག་མར་འཕྲད་དུས་ས་དེ་གའི་མིའི་འབོད་སྟངས་དངོས་དང་དེ་མིན་དེ་ལ་སྔར་ཡོད་འགྱུར་མིང་ཡོད་མེད་སོགས་ལ་འདྲི་རྩད་མི་གཅོད་པ་དང་། ས་མིང་གང་དེའི་སྐད་ཁུངས་ལ་དེ་བས་ཀྱང་རྩད་ཞིབ་མི་བྱེད་པར་རང་འདོད་ལྟར་བསྒྱུར་བའི་རྐྱེན་ཡིན། དཔེར་ན། སྐུ་འབུམ་ཚོ་དྲུག་གི་མིང་ལ་མཚོན་ན་བསྒྱུར་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་མཆིས་ཏེ། དེ་ལས་ཟི་ན་ཚོ་པར་“西纳族”དང་“思纳族、斯纳族、希纳族”ཞེས་སོགས་རིགས་བཞི་དང་། ཀླུ་འབུམ་ཚོ་པར་“隆奔族”དང་“鲁奔族、龙本族、鲁棚族”ཞེས་སོགས་རིགས་བཞི། ཞིང་སྐྱོང་ཚོ་པར་“申中族”དང་“辛迥香均族、兴均族”ཞེས་སོགས་རིགས་བཞི། མི་ཉག་ཚོ་པར་“米纳族”དང་“尼纳族、墨尼哈族、木雅族、梅仰族、弭药族”ཞེས་སོགས་རིགས་དྲུག ཆི་ཀྱཱ་ཚོ་པར་“祁家族”དང་“奇甲族、齐家族”ཞེས་སོགས་རིགས་གསུམ།ཕྱོགས་པ་ཚོ་པར་“雪巴族”དང་“肖巴族、西合巴族、西河坝族”ཞེས་སོགས་རིགས་ལྔ་མཆིས་པ་བཅས་སོ། །
དོན་དངོས་སུ་ཚོ་པ་དྲུག་པོ་འདིའི་མིང་མང་ཤོས་ནི་ཆན་ལུང་ཁྲི་ལོ་བཅུ་གཅིག་པའི་ལོར་དབྱང་ཡིང་ཅུས་(杨应琚) ཀྱིས་མཛད་པའི་《ཟི་ལིང་གི་ལོ་རྒྱུས་》ཞེས་པར་གཏན་ཁེལ་བྱས་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་བྱུང་བའི་“西纳”དང་“祁家”“申中”སོགས་ཀྱི་འབོད་སྟངས་ནི་དུས་ད་ལྟའི་བར་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད་པས་གསར་སྒྱུར་བྱ་མི་དགོས་སོ། །སྐུ་ཞབས་ཀུའོ་ཧོ་ཆིན་(郭和卿)གྱིས་བསྒྱུར་བའི་《སྐུ་འབུམ་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་》རྒྱ་འགྱུར་མ་རུ་ཡང་། མ་གཞི་ནས་གཏན་ཆགས་སུ་གྱུར་ཡོད་པའི་མིང་གཏན་ནས་མ་བཀོལ་བར་གང་འདོད་དུ་བསྒྱུར་བ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན་སྐུ་འབུམ་དགོན་པའི་ཆགས་གནས་ཏེ་རུ་གསར་“鲁沙尔”ཞེས་པར་“汝色”ཞེས་པ་དང་། བྱ་ཁྱུང་“夏琼”དང་རོང་བོ་“隆务”དགོན་པ་གཉིས་ལ་“甲穷寺”དང་“饶富寺”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད།⑫ ཐ་ན་ཁོང་གིས་བསྒྱུར་བའི་འགྱུར་ཡིག་ཅིག་ཏུ་ས་མིང་གཅིག་ལ་སྒྱུར་སྟངས་མི་འདྲ་བ་འགའ་བྱུང་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། 《དེབ་སྔོན་》རྒྱ་འགྱུར་མར་ཀོང་པོ་ལ་“工布”དང་“恭波、公波”ཞེས་པ་དང་། སྐྱིད་ཤོད་ལ་“吉雪地方、吉学、季雪”ཞེས་པ། མཁར་ཆུ་ལ་“喀区”དང་“喀曲、喀楚”ཞེས་པ། གོང་པོ་རི་ལ་“贡波山”དང་“贡窝山”ཞེས་པ། སྒམ་པོ་ལ་“岗波、贡波、杠波”ཞེས་པ།མཆིམས་ཕུ་ལ་“青扑、钦普寺、青普”ཞེས་པ། འཚུར་ཕུ་ལ་“楚普寺、曲惹寺、曲普、基普、曲普”ཞེས་པ་སོགས་སུ་བསྒྱུར་ཏོ། །⑬དེ་བས། ང་ཚོས་ལོ་ཙཱ་བ་རེ་འགས་གང་བྱུང་དུ་བསྒྱུར་བ་ནི་བོད་སྐད་ས་མིང་རྒྱ་འགྱུར་རྙོག་དྲ་འབྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་མི་བཤད་ཐབས་མེད་དུ་གྱུར།
གཞན་གནའ་དེང་གི་ཐ་སྙད་སྤྱོད་ཚུལ་མི་གཅིག་པ་ཡང་མིང་གཅིག་འགྱུར་མང་དང་འབྲི་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་བའི་རྐྱེན་ཞིག་ཏུ་འཁུམས་ཏེ། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་བོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་དག་ནི་ད་ལྟ་དང་བསྡུར་ན་ལྟོས་བཅས་ཀྱིས་ཧ་ཅང་ཉུང་ཞིང་། གཙོ་ཆེ་བ་ནི་བོད་ཁུལ་གྱི་ས་མིང་ཆེན་པོའི་རིགས་ཡིན་མོད། ཡིན་ནའང་དེ་ལས་འགྱུར་མིང་ཁག་ཅིག་ནི་ཐ་སྙད་སྤྱོད་སྟངས་ཀྱི་ཆ་ནས་ད་ལྟའི་སྤྱི་སྤྱོད་འགྱུར་མིང་དང་ཁྱད་པར་ཤིན་ཏུ་ཆེ། དཔེར་ན། 逻些དང་拉萨 桑鸳寺དང་桑耶寺 宗喀巴寺དང་塔尔寺 佐格དང་佐盖 打箭炉དང་康定 郭罗克དང་果洛ལ་སོགས་ལྟ་བུའོ། ། ས་མིང་དེའི་རིགས་གཅིག་གྱུར་བྱེད་པའི་ཐབས་ཆེས་བཟང་པོ་ནི་ས་མིང་རྙིང་པ་དག་སྔ་མོ་ནས་མི་བཀོལ་བས་ད་ལྟའི་འགྱུར་མིང་དག་ཚད་གཞིར་འཛིན་དགོས་པ་དང་། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་འགྱུར་མིང་རྙིང་པ་དག་ལ་འོས་འཚམ་གྱིས་མཆན་འགྲེལ་རེ་བཀོལ་ན་འགྱུར་མིང་གསར་རྙིང་གཉིས་ངོ་འཕྲོད་པར་ཕན་པ་ཆེ་སྙམ། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་ཕུའུ་ཝུན་ཁྲེང་(蒲文成)ལགས་ཀྱིས་“ས་མིང་སྒྲ་སྒྱུར་ནི་ངེས་པར་དུ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ད་སྤྱོད་ས་མིང་ཚད་གཞིར་འཛིན་དགོས་ཤིང་། གལ་ཏེ་དེ་དག་སྔོན་གྱི་རྒྱ་ཡིག་གི་ཡིག་ཚང་ཁྲོད་བྱུང་བའི་འགྱུར་མིང་དག་དང་འགལ་ཚེ་འགྱུར་རྙིང་དག་ལ་མཆན་འགྲེལ་བཀོལ་ཆོག་སྟེ། དཔེར་ན། ‘ཆབ་མདོ་’ཞེས་པ་‘昌都’རུ་བསྒྱུར་བ་དང་། དེའི་འགྱུར་རྙིང་ནི་‘察木多’ཞེས་པ་དང་། ‘བྲག་གཡབ’ནི་‘察雅’རུ་བསྒྱུར་བ་དང་། དེའི་འགྱུར་རྙིང་ནི་‘察雅’ཡང་ན་‘乍丫’ཡིན་ཞེས་གསལ་བཤད་བྱས་ཆོགབོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་ལ་ལ་ཞིག་ནི་ས་ཁོངས་ཆེན་པོ་ལ་འཇུག་ཅིང་ད་ལྟའི་སྲིད་འཛིན་ས་ཁུལ་དབྱེ་འབྱེད་ཁྲོད་མེད་པས་ལོ་ཙཱ་བྱེད་དུས་འགྱུར་མིང་རྙིང་པ་རྣམས་སྔར་བཞིན་བཀོལ་དགོས་པ་སྟེ། དཔེར་ན། ‘安多’དང་‘喀木’ ‘多麦’སོགས་ལྟ་བུ་ཡིན་ཞིང་། དེ་དག་ལ་ཡང་རབ་ཡིན་ན་གསལ་བཤད་འོས་འཚམ་ཞིག་བྱས་ན་ལེགས་” ⑭ཞེས་གསུངས་སོ། །
མདོར་ན། བོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་དུས་ངེས་པར་དུ་མིང་གཅིག་འགྱུར་གཅིག་དང་མིང་གཅིག་ལ་འབྲི་ལུགས་གཅིག་པའི་རྩ་དོན་དང་། དེ་མིན་རྒྱུན་ཆགས་ཀྱི་རྩ་དོན་སོགས་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱས་ནས་འགྱུར་མིང་གཅིག་གྱུར་དང་ཚད་ལྡན་ཡོང་བར་འབད་པ་བྱ་དགོས་སོ། །
དྲུག་པ། བོད་ཁུལ་གྱི་སྐད་གཉིས་དང་སྐད་མང་ས་མིང་གི་ལོ་ཙཱ་ཚད་ལྡན་ཅན་དུ་གཏོང་བ།
ལོ་རྒྱུས་སོགས་རྒྱུ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་གིས་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དང་ལྷག་པར་དུ་དེའི་ཤར་བྱང་དང་ཤར་ལྷོའི་མཐའ་མཚམས་སུ་ས་ཆ་གཅིག་ལ་སྐད་རིགས་མི་འདྲ་བའི་མིང་མང་པོ་འདུག དེ་ཡང་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་མཁན་ཆེས་སྔ་ཤོས་ནི་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རིགས་རྒྱུད་གཙོ་བོ་ཞིག་སྟེ་ཆཱང་རིགས་ཡིན་ཞིང་། ཧན་ཐང་གི་རྗེས་སུ། རྒྱ་རིགས་དང་ཞང་ནུའུ། ཞན་པེ། འ་ཞ། སོག་པོ། ཧུའེ་རིགས། ཟ་ལར་སོགས་མི་རིགས་མང་པོ་སྔ་ཕྱིར་གནས་འདིར་སྤོས་ཏེ་ཡུལ་འདིའི་གཞིས་སྡོད་མི་རིགས་དང་ལྷན་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱས། དེ་ལྟར་ཡུན་རིང་པོར་འབྲེལ་འདྲིས་དང་འགྲོ་འོང་དམ་ཟབ་བྱས་པས། མཚོ་སྔོན་སོགས་ཞིང་ཆེན་བཞིའི་བོད་འབྲེལ་ས་ཁུལ་གྱི་རི་ཆུ་དང་སྡོད་གནས་འགའ་ཤས་ལ་བོད་སྐད་ཀྱི་མིང་ཡོད་པར་མ་ཟད། ད་དུང་རྒྱ་སྐད་དང་སོག་སྐད་སོགས་མི་རིགས་གཞན་དག་གི་མིང་ཡང་མཆིས། དཔེར་ན། “日月山”ལ་བོད་སྐད་ཀྱིས་རི་བོ་ཉི་ཟླ་དང་སོག་སྐད་ཀྱིས་“纳然萨拉”ཟེར་བ་དང་། “巴颜喀拉山”ནི་སོག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་ཡིན་ཞིང་བོད་སྐད་དུ་ཁྲ་ལ་ཟེར། ཡ་རྫིའི་རྫོང་ཁོངས་སུ་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་ཀུན་ཏུ་གྲགས་པའི་རང་བྱུང་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ལ་“孟达天池”ཟེར་ཞིང་། “孟达”ནི་ཟ་ལར་གྱི་སྐད་ཡིན་ལ། བོད་སྐད་དུ་གནའ་ནས་བཟུང་འདི་ལ་“སྟོང་རི་ལྷ་མཚོ་”(千山神湖)ཞེས་འབོད། ས་མིང་འདིའི་རིགས་ལ་ང་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ལྟ་ཚུལ་འཛིན་དགོས་ཤིང་། དེ་ཡང་མི་རིགས་ཤིག་གི་འབོད་སྟངས་ཁོ་ན་སྤྱད་ནས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་འབོད་སྟངས་དེ་གཏན་འགོག་བྱ་མི་རུང་ལ། གཙོ་བོ་དེ་ལས་ཆེས་རྒྱུགས་ཆེ་ཞིང་སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་བ་ཞིག་བདམས་ནས་ཞིང་ཆེན་ཡོངས་དང་ཐ་ན་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་སྤྱི་མིང་དུ་བཀོལ་དགོས་ཤིང་། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་འབོད་སྟངས་གཞན་དག་མུ་མཐུད་དུ་མི་རིགས་སོ་སོའི་ཁ་སྐད་དང་ཡིག་སྐད་ཁྲོད་རྒྱུན་འཛིན་བྱ་ཆོག་པར་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན། གཞན་ད་དུང་མཚོ་སྔོན་དང་སི་ཁྲོན་སོགས་སུ་སྐད་གཉིས་ས་མིང་མང་པོ་ཞགི ་ཀྱང་མཆསི ་ཏེ། དཔེར་ན། ཁྲི་ཀ་དང་贵德 རེབ་གངོ ་དང་同仁 སྟོང་སྐོར་དང་湟源 དར་རྩེ་མདོ་དང་康定ལྕགས་ཟམ་དང་泸定 བརྒྱད་ཟུར་དང་九龙 རོང་བྲག་དང་丹巴 སརེ ་ཤུལ་དང་石渠 འདབ་པ་དང་稻城 ཁྲ་ོ ཆུ་དང་黑水 ཆུ་ཆེན་དང་金川 བཙན་ལྷ་དང་小金སོགས་རྫོང་རིམ་པའི་སྐད་གཉིས་ས་མིང་དང་། ཐོ་རྒྱ་དང་保安 རིག་མོ་དང་倒淌河 བཏུལ་ཐང་དང་塔拉滩 མཚོ་ཕྱུག་ཐང་དང་尕海滩 རྟ་ཐང་དང་野马滩 ར་རྒན་དང་大户 བྱེ་ལ་སྐེ་དང་西山湾 ཀབ་རོམ་ཆུ་དང་西河 ཧོ་ར་དང་贺拉 ཆུ་མགོ་དཀར་དྲུས་དང་小泉 རྡར་ཆེ་ཆུང་དང་白石崖 བྱ་ལུང་ཐང་དང་北沟台 འགྱིང་ལ་དང་青阳山 སེང་གེ་གཤོང་དང་吾屯སོགས་གྲོང་རྡལ་དང་གྲོང་ཚོ། དེ་མིན་གྲམ་ཐང་དཀྱུས་མའི་ཐད་ཀྱི་སྐད་གཉིས་ས་མིང་སོགས་མང་པོ་ཡོད། འདི་དག་ནི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཐོན་དངོས་ཡིན་ཞིང་སྐད་རིགས་གཉིས་ཀྱི་འབོད་སྟངས་གཉིས་ཀ་སྔ་མོ་ནས་གཏན་ཆགས་སུ་གྱུར་ཡོད། དེ་བས་ང་ཚོས་ལོ་ཙཱ་བྱེད་སྐབས་ལོ་རྒྱུས་ལ་བརྩི་འཇོག་བྱ་དགོས་པར་མ་ཟད། གཏན་ཆགས་ཀྱི་རྩ་དོན་ལ་ཡང་བརྩི་སྲུང་བྱས་ནས་ཕན་ཚུན་ཐད་ཀ་ཐད་སོར་བསྒྱུར་བ་ལས་གསར་དུ་སྒྲ་སྒྱུར་དང་དོན་སྒྱུར་ཅི་ཡང་བྱ་མི་རུང་སྟེ། དཔེར་ན། ཁྲི་ཀ་ནི་“贵德”ཞེས་བསྒྱུར་བ་ལས་“赤嘎”འམ་“万户府”ཞེས་བསྒྱུར་མི་རུང་སྟེ། དེ་ལས་ལྡོག་ཚེ་དགོས་མེད་ཀྱི་རྙོག་དྲ་གསར་པ་ཞིག་བཟོ་ངེས་སོ། །
བདུན་པ། བོད་སྐད་ས་མིང་གི་སྒྲ་གདངས་གཅིག་གྱུར་དང་ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་འགྱུར་མིང་ཚད་ལྡན་ཅན་དུ་གཏོང་བ།
མིང་བདག་པོའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པའི་རྩ་དོན་ལྟར་ན། བོད་སྐད་ས་མིང་མང་ཆེ་ཤོས་ནི་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་དགོས་ལ། སྒྲ་སྒྱུར་ཡང་དག་ཡིན་མིན་ནི་ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཆ་ནས་བོད་སྐད་ས་མིང་རང་སྟེང་གི་སྒྲ་གདངས་ཚད་ལྡན་དང་གཅིག་གྱུར་ཡིན་མིན་ལ་རག་ལས་ཡོད།
མིག་སྔར་བོད་སྐད་ལ་ད་དུང་སྤྱི་སྐད་ཅིག་ཆགས་མེད་པས། ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་སྒྲ་གདངས་ཁ་ཤས་ལ་ཁྱད་པར་མཆིས་ཤིང་། སོ་སོའི་ཡིག་སྐད་དང་ཡུལ་སྐད་ཀྱི་བར་ལ་ཡང་ཁྱད་པར་ངེས་ཅན་ཞིག་མཆིས། གནས་ཚུལ་འདི་འདྲའི་འོག་ཏུ་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་སྒྲ་གདངས་མཐའ་དག་ཁྱད་མེད་དུ་གཅིག་གྱུར་བྱ་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་བྱེད་ཁག་ཅིང་དོན་དངོས་དང་ཡང་མཐུན་དཀའ་མོད། ཡིན་ན་ཡང་གལ་ཏེ་ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་དེ་ཚད་གཞི་རུ་བཟུང་ཚེ་བོད་སྐད་ས་མིང་མང་ཤོས་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་གཅིག་གྱུར་བྱེད་ཐུབ་ཅིང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་འགྱུར་མིང་མང་ཤོས་ཤིག་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་སླ་བ་ཡིན། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཡིག་སྐད་ལ་སྒྲ་གདངས་ཀྱི་ཆ་ནས་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་བར་ལ་ཁྱད་པར་དེ་འདྲ་ཆེན་པོ་མེད། དེ་ཡང་གསལ་བཤད་སུམ་ཅུར་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། ག་ཇ་ད་བ་ཤ་ལྔ་ལས་གཞན་དག་གི་སྒྲ་གདངས་ཕལ་ཆེར་གཅིག་འདྲ་ཡིན་ཞིང་། དེ་བཞིན་དུ་དབྱངས་བཞི་ལས་ ཕྱེད་སྔ་མ་གཉིས་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་མོད། སོ་སོའི་སྐབས་སུ་སྒྲ་གདངས་མི་འདྲ་བའི་གསལ་བྱེད་དང་དབྱངས་ཡིག་དག་ཀྱང་སྔོན་རྗེས་དང་བརྩེགས་འདོགས་སོགས་སྦྱར་ནས་ཐ་སྙད་ཅིག་གྲུབ་དུས་སྒྲ་གཅིག་མཚུངས་སུ་འགྱུར་བའི་སྐབས་ཀྱང་མང་། 《བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་རྣམ་བཤད་》ཅེས་པར་“རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་མིང་རྐྱང་མ་དང་འདུས་མ་294དེ་ཡུལ་སྐད་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་ཡིག་སྐད་ཁྲོད་ཀྱི་ཀློག་སྟངས་དང་སྒྲ་གདངས་ལ་ཞིབ་བསྡུར་བྱས་པ་ལྟར་ན། ལྷ་སའི་སྐད་དང་ཨ་མདོའི་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་འདྲ་ཚད་70%ཡན་ཡིན་པ་དང་། ལྷ་སའི་སྐད་དང་ཁམས་པའི་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་འདྲ་ཚད་80%ཡན་ཟིན་ཡོད་” ⑮ཅེས་པ་སྟེ། ལྟ་ཚུལ་འདི་ཉིད་གཞིར་བཟུང་ཚེ་ང་ཚོས་80%ཡན་གྱི་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་ཡིག་སྐད་སྒྲ་གདངས་ནི་གཅིག་མཐུན་ཡིན་པར་འདོད་ཆོག དེས་ན་དེ་འབྲེལ་གྱི་ས་མིང་དག་ནི་བོད་ཁུལ་གྱི་གནས་གང་ཞིག་ན་ཡོད་རུང་ལོ་ཙཱ་བྱེད་སྐབས་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ལྟར་སྒྲ་སྒྱུར་བྱ་དགོས་པར་མ་ཟད་ཅུང་གཏན་ཆགས་པའི་ཁ་གཏད་ཀྱི་རྒྱའི་ཉེར་སྤྱོད་མིང་བརྡ་སྤྱད་ནས་ཚད་ལྡན་དུ་གཏོང་ཐུབ།ཡིན་ན་ཡང་རང་རེ་ལ་མིག་སྔར་ད་དུང་ས་མིང་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་སྒྲིག་སྲོལ་གཅིག་གྱུར་ཞིག་མེད་པས། མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་ཡིག་སྐད་སྒྲ་གདངས་མཚུངས་པའི་ས་མིང་དག་ལ་རྒྱའི་ཐ་སྙད་སྣ་ཚོགས་ཤིག་སྤྱད་དེ་རྙོག་དྲ་བཟོས་ཡོད། དཔེར་ན། བོད་སྐད་ས་མིང་ཁྲོད་རྒྱུན་པར་འབྱུང་བའི་ཀླུ་ནི།“洛”དང་“勒” “来” “鲁” “碌” “录” “路” “力” “龙”ཞེས་བསྒྱུར་བ་དང་། ཧོར་ནི་“贺”དང་“霍尔” “河” “合” “荷”“和” “黄”ཞེས་བསྒྱུར་བ། ཆོས་ནི་“切”དང་“群” “曲”“却”“琪”ཞེས་བསྒྱུར་བ། གདོང་ནི་“冬”དང་“冻” “灯”“东” “栋”ཞེས་བསྒྱུར་བ། ནགས་ནི་“纳”དང་“努后” “那”“那合” “俄合” “纳合” “欧合” “耐海” “努”ཞེས་བསྒྱུར་བ།ཉ་ནི་“雅”དང་“亚” “年” “牙” “尼” “娘”ཞེས་བསྒྱུར་བ།པན་ནི་“班”དང་“鞭” “边” “扁” “白” “便”ཞེས་བསྒྱུར་བ།ཁ་ནི་“可”དང་“卡” “科” “坎” “可” “喀” “库”ཞེས་བསྒྱུར་བ། བྲག་ནི་“直合”དང་“哲” “智” “直” “知” “支”“巴” “折” “照” “扎” “禅” “什瓜” “织合” “抓” “正”“织” “治” “只” “者”ཞེས་སུ་བསྒྱུར་བ་ལ་སོགས་པ་ནི་གྲངས་ཀྱིས་མི་ཟིན་ལ། སྐབས་འགར་ད་དུང་མིང་སྤྱད་པ་སྣ་ཚོགས་པ་ཡིན་པར་མ་ཟད་ཐ་ན་སྒྲ་ཡང་མ་ཡིག་དང་ཡོངས་སུ་འགལ་ཡོད། དེ་བས་གཅིག་གྱུར་གྱི་སྒྲ་སྒྱུར་སྒྲིག་སྲོལ་ཞིག་དང་སྒྲ་སྒྱུར་རེའུ་མིག་ཅིག་གཏན་འབེབས་བྱ་རྒྱུ་ནི་ཅིས་ཀྱང་ཁ་ཚ་དགོས་གཏུགས་སུ་གྱུར་ཡོད་དོ། །
གཞན་གནས་སྐབས་སུ་ད་དུང་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ཐད་ནས་གཅིག་གྱུར་བྱ་ཐབས་བྲལ་བའི་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་ལོ་ཙཱ་ནི་རྒྱ་བོད་སྐད་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ལ་གཞིགས་ནས་བབ་བསྟུན་སྒོས་ཐག་གཅོད་བྱ་དགོས་ཤིང་། དེ་ཡང་གཙོ་བོ་གཤམ་གྱི་ཕྱོགས་འགའི་ཐད་ནས་བསམ་གཞིག་བྱ་དགོས་པར་འདོད་དེ། གཅིག མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་ཡིག་སྐད་སྒྲ་གདངས་མི་འདྲ་མོད། རྒྱ་ཡིག་ཁྲོད་དུ་དེ་དག་ལས་གཅིག་མ་གཏོགས་པར་ཁ་གཏད་པའི་ཐ་སྙད་མེད་པའི་ས་མིང་དག་ནི་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་གཅིག་མཚུངས་སུ་བསྒྱུར་ན་ལེགས། དཔེར་ན། “ཤ”ནི་ལྷ་སའི་ཡིག་སྐད་དུ་“ɕa”ཞེས་ཀློག་པ་དང་ཨ་མདོའི་ཡིག་སྐད་དུ་“xa”ཞེས་ཀློག་ཀྱང་། རྒྱ་ཡིག་ཁྲོད་ལྷ་སའི་སྐད་ཀྱི་ཀློག་སྟངས་ཁོ་ན་དང་མཚུངས་པ་ལས་མེད་པས་ལྷ་ས་དང་ཨ་མདོའི་ས་ཆ་གང་གི་ས་མིང་ཁྲོད་དུ་ཤ་ཞེས་པའི་ཡི་གེ་བྱུང་དུས།གཅིག་མཐུན་སྒོས་“ɕa”ལྟར་སྒྲ་སྒྱུར་བྱ་དགོས་ལ། དེ་ལྟར་ན་འགྱུར་མིང་གཅིག་གྱུར་བྱེད་པ་ལ་ཡང་ཕན་ཆེ། གཉིས། མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་ཡིག་སྐད་ཁྲོད་སྒྲ་གདངས་མི་འདྲ་ཞིང་།རྒྱ་ཡིག་ཏུ་ཡང་དེ་དག་སོ་སོ་དང་ཁ་གཏད་པའི་ཐ་སྙད་མེད་པའི་བོད་སྐད་ཀྱི་ས་མིང་དག་ནི་རྒྱའི་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་ཉེ་བའི་མིང་ཞིག་ཏུ་གཅིག་མཐུན་སྒོས་བསྒྱུར་ན་ལེགས། དཔེར་ན། “རྫ་”ནི་ཨ་མདོ་དང་ཁམས་པའི་སྐད་དུ་“dza”ཞེས་པ་དང་། ལྷ་སའི་སྐད་དུ་“tsa”ཞེས་ཀློག་མོད། རྒྱ་ཡིག་ཏུ་“za”ཞེས་པ་ལས་གོང་གི་སྒྲ་དེ་གཉིས་དང་ཡོངས་སུ་མཚུངས་པ་ཞིག་མེད་པས། བོད་སྐད་ས་མིང་ཁྲོད་ཀྱི་“རྫ་”ཞེས་པ་ཐམས་ཅད་གཅིག་མཐུན་སྒོས་“za”ཞེས་པར་བསྒྱུར་དགོས་པ་ཡིན་ཞིང་། དེ་དང་རིགས་འདྲ་བ་ད་དུང་“བསླ། གཅའ། བརྩའ། གཟའ། བཟའ། བརླ། སླ་”སོགས་སོ། ། གསུམ། མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ཁྲོད་སྒྲ་གདངས་མི་འདྲ་བར་མ་ཟད་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་དུས་ཀྱང་དེ་བཞིན་དུ་སྒྲ་མི་འདྲ་བ་བཞིན་བསྒྱུར་ཆོག་པ་དག་ནི།རབ་ཡིན་ན་ས་མིང་དེ་དག་ཡོད་སའི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ལྟར་སོ་སོར་བསྒྱུར་དགོས། དཔེར་ན། “དཔལ་རི་”ཞེས་པར་མཚོན་ན། ལྷ་སའི་ཡིག་སྐད་དུ་“pɛ ɾi”ཞེས་ཀློག་ལ་ཨ་མདོའི་ཡི་གེའི་སྐད་དུ་“ɸa ɾə”ཞེས་སུ་ཀློག་པ། ཁམས་ཀྱི་ཡིག་སྐད་དུ་“pa ɾə”ཞེས་པ་བཅས་སུ་ཀློག་པ་ན། རྒྱ་ཡིག་ཁྲོད་དུ་ཡང་དེ་དག་སོ་སོ་དང་ཁ་གཏད་པའི་མིང་ཡོད་པས། དེའི་རིགས་ནི་གལ་ཏེ་ལྷ་སའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་མིང་ཁྲོད་བྱུང་བ་ཡིན་ན་ལྷ་སའི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ལྟར་བསྒྱུར་དགོས་ཤིང་། ཡང་ཨ་མདོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་མིང་ཁྲོད་བྱུང་བ་ཡིན་ན་། ཨ་མདོའི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ལྟར་བསྒྱུར་དགོས་པ་ལས་ཨུ་ཚུགས་ཀྱིས་གཅིག་གྱུར་བྱ་མི་རུང་སྙམ་པ་བཅས་སོ། །
མཇུག་བསྡུ་བའི་གཏམ།
མདོར་ན། ས་མིང་ནི་དམིགས་བསལ་གྱི་རིག་གནས་མིང་བརྡ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། བོད་སྐད་ས་མིང་གིས་བོད་ཀྱི་ས་གནས་ག་གེ་མོ་ཞིག་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་རིམ་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ས་བབ་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་ཐོན་དངོས། དཔལ་འབྱོར། འཚོ་གནས་ཁྱབ་ཁོངས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར། ཆོས་ལུགས་དད་མོས་སོགས་རིག་གནས་ཀྱི་ནང་དོན་མང་པོ་ཞིག་མངོན་པར་མཚོན་ཡོད། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ་སོགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་བོད་སྐད་ས་མིང་ནི་རྒྱུན་པར་འཕྲད་ཅིང་གྲངས་ཚད་ཀྱང་ཧ་ཅང་མང་བས། ཡིག་སྒྱུར་ཡང་དག་དང་གཅིག་གྱུར་ཡིན་མིན་གྱིས་མི་རིགས་ས་ཁུལ་གྱི་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་འབྲེལ་འདྲིས་དང་། བོད་རྒྱ་རིག་གནས་ཀྱི་བརྗེ་རེས་ལ་ཡང་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐེབས་ངེས་པ་རེད། དེ་བས། ང་ཚོས་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་འགྱུར་མིང་དག་གཅིག་གྱུར་དང་ཚད་ལྡན་ཅན་ཞིག་ཏུ་ཡོང་ཆེད་སྒྲ་སྒྱུར་གཙོ་བྱས་པའི་ཁར་སྒྲ་དོན་འདྲེས་སྒྱུར་དང་། སྒྲ་སྒྱུར་རྗེས་སླར་ཡང་དོན་སྒྱུར། དོན་སྒྱུར་བཅས་ཀྱི་སྒྱུར་ཐབས་དག་གང་འགབ་ཏུ་སྤྱད་ནས་མཐུན་སྒྱུར་བྱ་དགོས་ཤིང་། དེ་ལས་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་པ་དག་གནད་དུ་ཁེལ་ཞིང་རྒྱའི་ཡུལ་སྐད་དང་སྒྲ་མང་ཡི་གེར་གཡོལ་ནས་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་ཡི་གེ་བདམས་ཏེ་བསྒྱུར་དགོས། དུས་མཚུངས་སུ་ས་མིང་ལས་ཆེད་མིང་དང་སྤྱི་མིང་གཉིས་ནི་གཞི་གཅིག་ཏུ་འབྲེལ་བས་གཅིག་མཚུངས་སུ་བལྟས་ནས་བསྒྱུར་བ་དང་། མིང་གཅིག་པའི་ས་མིང་དག་སྒྱུར་སྐབས་ཀྱང་གཅིག་གྱུར་ལ་ཡིད་གཟབ་པ་ལས་ཅི་འདོད་སྒོས་འགྱུར་མང་ཅན་དུ་གཏོང་མི་འོས། ལྷག་པར་དུ་བོད་སྐད་ས་མིང་གི་མཆེད་ཁུངས་དག་ལ་རྩད་ཞིབ་གང་ལེགས་བྱས་ཏེ་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལ་དང་དོད་བྱ་དགོས་ཤིང་། ས་མིང་གཅིག་ལ་འགྱུར་མི་འདྲ་བ་བྱུང་བའི་རིགས་དག་ལ་ཕྲད་དུས་ཆེས་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་མིང་དེ་བདམས་སྤྱོད་བྱེད་པ་དང་། བོད་རིགས་ས་ཁུལ་གྱི་སྐད་གཉིས་ས་མིང་དག་ནི་ཕན་ཚུན་ཁ་གཏད་དུ་བསྒྱུར་བ་ལས་སྒྲ་སྒྱུར་རམ་དོན་སྒྱུར་བྱས་ནས་བསྐྱར་སྒྱུར་གཏན་ནས་བྱ་མི་རིགས། དེ་མིན་བོད་སྐད་ས་མིང་རང་སྟེང་གི་གཅིག་གྱུར་ལ་མཉམ་འཇོག་དགོས་པ་མ་ཟད་ས་མིང་གང་ཞིག་བསྒྱུར་ཀྱང་མ་ཡིག་གི་སྒྲ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ཚད་གཞིར་འཛིན་དགོས་ལ། དེ་ལྟར་ན་གཞི་ནས་འགྱུར་མིང་ཕལ་ཆེར་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་ཕན་སླེབས་ཆེ་བ་བཅས་སོ། །
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
①贺文宣：《藏汉翻译教程》[M],北京：中央民族大学出版社，1995年，第35页。
②《དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས》 [M] པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོ། ཤོག་ངོས་72
③སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར། 《མཚོ་སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་བཀོད་པའི་ཚངས་གླུ་གསར་སྙན》 [M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1982ལོ། ཤོག་ངོས་33
④郭和卿译：《青史》[M],拉萨：西藏人民出版社，2003年，第190页。
⑤ ཚེ་ལོས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། 《མཚོ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ》 [Z] ལན་ཀྲོའུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤོག་ངོས་1—44
⑥སྙིང་ལྕགས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། 《རྨ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ》 [Z] ལན་ཀྲོའུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤོག་ངོས་1—79
⑦⑧⑨ཚེ་ལོས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། 《མཚོ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ》 [Z] ལན་ཀྲོའུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤོག་ངོས་289; 456; 535
⑩སྙིང་ལྕགས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། 《རྨ་ལྷོ་ཁུལ་ས་མིང་རིག་གནས་བརྡ་འགྲེལ》 [Z] ལན་ཀྲོའུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤོག་ངོས་451
⑪白靖宇：《文化与翻译》[M],北京：中国社会科学出版社，2010年，第174页。
⑫郭和卿译：《塔尔寺志》[M],西宁：青海民族出版社，1986年，第19、89页。
⑬古格•其美多吉：《藏文文献汉译中有关地名的统一和规范化问题》[J],《西藏研究》2007年第4期，第79、87页。
⑭蒲文成：《汉译藏文文献中的几个问题》[J],《民族译丛》1988年第4期，第41页。
⑮དོན་གྲུབ་ཚེ་རིང་། 《བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་རྣམ་བཤད》 [M] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤོག་ངོས་583
