གནད་བསྡུས། ས་སྐྱའི་དུས་ཀྱི་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཡི་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་དུ། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་གོང་འཕེལ་ཆེན་པོ་ཕྱིན་ཡོད་པ་དང་། ས་སྐྱ་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཞིག་ཆགས། ལྷག་པར་དུ་ས་པཎ་དང་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་སོགས་ཀྱིས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱིས་མཚོན་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སོག་ཡུལ་སོགས་ཡུལ་ཕྱོགས་གཞན་དུ་སྤེལ་ནས་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་ཤེས་རིག་སྤེལ་རེས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་ཆགས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་ས་སྐྱའི་དུས་ཀྱི་རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་ཐད་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་དེ་དཔེ་མཚོན་གསུམ་ནས་མཚོན་པར་བྱས་འདུག
གནས་ཚིག ས་སྐྱའི་དུས། རྒྱ་བོད། ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར། གྲུབ་འབྲས།
འདིར་གླེང་བའི་ས་སྐྱའི་དུས་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཆུ་རྒྱུན་རིང་མོ་ལས་བོད་ས་གནས་ཀྱི་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་ཞེས་པའི་ལོ་ངོ་བརྒྱའི་དུས་ཏེ། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་13པའི་དུས་དཀྱིལ་ནས་དུས་རབས་14པའི་དུས་དཀྱིལ་དེར་གོ་བ་ཡིན། དེའི་དུས་སུ་སོག་པོའི་སྲིད་དབང་དང་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྲིད་དབང་རིམ་པར་བཙུགས་ནས། བོད་ས་གནས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་མི་སྣར་མཐོང་ཆེན་བྱེད་པའི་དུས་ཤིག་རིམ་བཞིན་སླེབས། ལྷག་པར་དུ་ས་པཎ་དང་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་སོགས་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་ཁག་གཅིག་གིས་བོད་ས་གནས་ཀྱི་བརྟན་ལྷིང་དང་། མེས་རྒྱལ་གོང་བུ་གཅིག་འགྱུར་ལ་མཛད་རྗེས་རླབས་ཆེན་བཞག་པ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་གོང་འཕེལ་ཆེ་ཙམ་ཕྱིན་པ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དང་དེའི་རིག་གནས་སོག་པོ་སོགས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་ཡུལ་དུ་དར་སྤེལ་ཇེ་ཆེར་བཏང་ཡོད། དེ་མཚུངས་ས་སྐྱའི་དུས་སུ་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་ཁག་གཅིག་བྱོན་ནས་བོད་ཀྱི་སྒྲ་སྒྱུར་ཐད་ལ་ཡང་འབྲས་བུ་གཟེངས་སུ་ཐོན་པ་ཐོབ། ད་ཐེངས་ཁོ་བོས་རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁག་གཅིག་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་ས་སྐྱའི་དུས་ཀྱི་རྒྱ་བོད་སོག་གསུམ་དབར་ཆོས་ལུགས་ཐད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་དང་ཡང་སྒོས་རྒྱ་(རྒྱ་ཡིག)བོད་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་ཐད་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་གླེང་བར་འདོད། དེའང་ཁག་གསུམ་ནས་མཚོན་པར་བྱ་སྟེ། གཅིག་ནི། རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་ཕྱོགས་སྒྲིག་གི་ལས་སྒོ་བརྩམས་པ་དང། གཉིས་ནི། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་བརྩམས་པའི་《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ།》 གསུམ་ནི།《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》དང་དེའི་བོད་འགྱུར་མ་བཅས་སོ། །དེ་མིན་ས་སྐྱའི་དུས་ཀྱི་འགྱུར་མ་ཁག་གཅིག་ཀྱང་ཡོད་པ་དཔེར་ན། སྔགས་འཆང་བསོད་ནམས་གྲགས་ཀྱིས་(持咒沙门沙南屹་罗)བོད་ཡིག་ནས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་བསྒྲིགས་པར་གྲགས་པའི་《大乘要道密集》①(ལམ་འབྲས་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས)དེའི་ནང་གསེས་ལ་ས་པཎ་གྱི་《修习自在密哩瓦巴<毗瓦巴>祈祷》(རྣལ་འབྱོར་གྱི་དབང་ཕྱུག་བིར་ལྦ་པ་ལ་གསོལ་བ་འདེབས་པ)དང་། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་《观师要门》 (བླ་མའི་རྣལ་འབྱོར)《弥勒菩萨求修》(བྱམས་པའི་སྒྲུབ་ཐབས་གཟུངས)སོགས་མཆིས།
དང་པོ། དཀར་ཆག་དཱའི་ཡུའན་ཧྥ་བོའུ་ཁིན་ཐུང་ལུས།
《至元录》② ཡོན་རྒྱལ་རབས་དུས་ཀྱི་《དཀར་ཆག་ཀྲེ་ཡོན་ལུ》ཞེས་པ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་སྐབས་སུ་རྒྱ་རིགས་དང་། བོད་རིགས། སོག་པོ། ཡུ་གུར། འཕགས་ཡུལ་སོགས་ཀྱི་མཁས་དབང་དང་། སྐྱེ་ཆེན་དམ་པ། གྲགས་ཅན་ལོ་ཙཱ་བ་སོགས་མཉམ་དུ་འཛོམས་ནས་རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀྱི་ཆོས་དཔེ་རྨང་གཞིར་བྱས་ནས་ནང་པའི་ཆོས་གཞུང་ཕྱོགས་སྒྲིག་དང་སྒྲ་སྒྱུར་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བག་ཆགས་ཟབ་མོ་ལྡན་པའི་ལས་གྲྭ་འབོར་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དེའང་ལས་གྲྭ་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་། ཞིབ་ཕྲའི་ལས་དོན། མཐའ་མའི་གྲུབ་འབྲས་སོགས་ནས་གླེང་བར་བྱ་སྟེ།
གཅིག ཡོན་གོང་མ་གོ་པེ་ལེའི་དུས་སུ་ཡོན་རྒྱལ་རབས་དངོས་སུ་བཙུགས་ནས། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་སོགས་ཆོས་ལུགས་ཁག་གཅིག་ལ་མཐོང་ཆེན་བྱ་བའི་སྲིད་ཇུས་བཟུང་། ཁྱད་པར་དུ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལ་སྔར་མེད་ཀྱི་བརྩི་མཐོང་བགྱི་ནས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་སོགས་བོད་ཀྱི་བླ་ཆེན་རྣམས་ལ་གུ་ཤི་དང་ཏི་ཤི་སོགས་ཀྱི་མཚན་དང་གཡུ་ཡི་ཐམ་ཀ་སོགས་གནང་ཞིང་ཡོན་གོང་མ་རིམ་བྱོན་གྱིས་ཏི་ཤྲི་བརྟེན་ནས་ནང་པའི་ཆོས་གཞུང་སྦྱོང་བ་དང་། སྡོམ་པ་ལེན་པ། གསང་སྔགས་དབང་ཞུས་སོགས་གནང་བར་བོད་ཀྱི་བླ་ཆེན་བཅུ་བཞིར་གོང་མའི་དབུ་བླའམ་ཏི་ཤྲིའི་མཚན་ཐོབ། དུས་དེར་གོ་པེ་ལེའམ་སེ་ཆེན་གོང་མས་རྒྱ་བོད་ཀྱི་བླ་ཆེན་རྣམས་ལ་ནང་པའི་ཆོས་ལུགས་སྐོར་གྱི་ནང་དོན་བཀའ་འདྲི་ཞུ་བའི་སྐབས། མ་གཞི་རྒྱ་ནག་གི་ནང་པ་དང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གཉིས་ནི་རང་རྒྱལ་ནང་བསྟན་གྱི་མ་ལག་གལ་ཆེན་གཉིས་ཡིན་ཀྱང་། ཆོ་ག་དང་། ཆོས་གཞུང་གི་ནང་དོན་ཐད་མི་འདྲ་བའི་ཆ་དུ་མ་ལྡན་ཞིང་རེ་འགའ་སར་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་མཐོང་ནས་དེ་ཐད་དོ་སྣང་བྱུང་ནས། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་སྐབས་(སྤྱི་ལོ་1280གོང་།)དེའི་སྐོར་གྱི་བཀའ་མོལ་བྱུང་བ་ཡིག་ཆ་ཁག་གཅིག་ན་གསལ། 1285ལོར་(ཀྲེ་ཡོན22ལོ།)ཡོན་གོང་མའི་བཀའ་རྒྱའི་འོག་རྒྱ་དང་། བོད། སོག ཡུ་གུར་སོགས་ཀྱི་མི་སྣ་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱིས་རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་དཔེ་བསྡུར་གྱི་ལས་གྲྭ་ཆེན་པོ་དེ་སྤེལ་བ་རེད།
རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀར་ལོ་ངོ་སྟོང③གི་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལག་ལེན་དང་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པར། རྒྱ་ནག་ཏུ་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་དང་པོ་ནས་འགོ་ཚུགས་ཏེ་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལག་ལེན་སྤེལ་བར། ཐོག་མའི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་ཆོས་དཔེའི་ཡོངས་ཁུངས་ཕལ་ཆེར་རང་རྒྱལ་ནུབ་བརྒྱུད་(西域)ནས་ཡིན་པ་ལས་རྒྱ་གར་ནས་ཐད་ཀར་འབྱུང་བ་དཀོན་པ་ཡིན། དེ་རྗེས་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་ཀུ་མ་ར་ཤྲི་④སོགས་བྱོན་ནས་སྒྲ་སྒྱུར་བྱ་གཞག་ལ་གོང་འཕེལ་ཆེན་པོ་བྱུང་། ལྷག་པར་དུ་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བདུན་པར་ཐང་སེང་བླ་མ་བྱོན་ནས་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལག་ལེན་དང་། དཔུང་ཁག རིག་གཞུང་། གྲུབ་འབྲས་སོགས་གནས་ཚད་མཐོ་ཤོས་སུ་སླེབས། སུང་རྒྱལ་རབས་སམ་དུས་རབས་བཅུ་པའི་རྗེས་ནས་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལས་སྒོ་ཉམས་འགོ་ཚུགས། བོད་ཀྱི་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་དེ་དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་འགོ་ཚུགས་པ་སྟེ། ཐོན་མི་སཾ་བྷོ་ཊ་སོགས་ལོ་ཙཱ་བ་འགའ་ཞིག་བྱོན་ནས་《མདོ་སྡེ་དཀོན་མཆོག་སྤྲིན་》གྱིས་མཚོན་པའི་ཆོས་གཞུང་ལེགས་སྦྱར་ལས་འགྱུར། ཆོས་གཞུང་ཕལ་ཆེ་བ་ཐད་ཀར་ལེགས་སྦྱར་བསྒྱུར་བས་ཆོས་གཞུང་ཐོག་མར་ཡོང་ཁུངས་ཐད་རྒྱ་ནག་དང་མི་འདྲ་བ་ཡོད། འོན་ཀྱང་བཙན་པོའི་དུས་སུ་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་འགོས་ཆོས་གྲུབ་སོགས་བྱོན་ནས་རྒྱ་ཡིག་གི་ཆོས་གཞུང་ཉི་ཤུ་ལྷག་བོད་དུ་བསྒྱུར་བ་ད་ལྟ་བཀའ་བསྟན་སོགས་ན་བཞུགས། དུས་རབས་དགུ་པའམ་མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་དུས་སུ་སྐ་ཅོག་ཞང་སོགས་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པའི་སྒྲ་སྒྱུར་ལོ་ཙཱ་བ་འབོར་ཆེན་བྱོན་ནས་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་གྲུབ་འབྲས་གཟེངས་སུ་ཐོན་པ་ཐོབ་ནས་བོད་ཡིག་བཀའ་བསྟན་གྱི་མ་ཕྱི་དེའི་དུས་སུ་ཆགས།⑤དེ་རྗེས་བོད་སིལ་བུའི་དུས་དང་། ས་སྐྱའི་དུས། ཕག་གྲུའི་དུས་སོགས་སུ་བོད་ཀྱི་སྒྲ་སྒྱུར་ལ་མུ་མཐུད་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་། དུས་རབས་17རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་དུས་ཀྱི་འདར་པ་ལོ་ཙཱ་བ་ངག་དབང་ཕུན་ཚོགས་ནས་སྤྱིར་ལེགས་སྦྱར་ལས་བོད་དུ་འགྱུར་བའི་ལག་ལེན་ཤུགས་ཆེ་བ་མཇུག་སྒྲིལ་ལམ་སྙམ།
གཉིས། 《དཀར་ཆག་ཀྲེ་ཡོན་ལུའི་》ཞིབ་ཕྲའི་ལས་དོན་ཐད། ཆེས་རྩ་བར་ཐུག་པ་ནི་མི་སྣ་བསྡུ་སྐོངས་དང་སྒྲིག་འཛུགས་བྱ་རྒྱུ་དང་། གོང་མས་མཐོང་ཆེན་གྱིས་འགྲོ་གྲོན་གཏོང་རྒྱུ་དེ་ལ་ཐུག དཔུང་ཁག་དེའི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ནི་དཔོན་རིགས་ཁག་དང་། བླ་ཆེན་ཁག རྒྱའི་ལོ་ཙཱ་བ། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ། ཡུ་གུར་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་སོགས་མི་སྣ་31གི་མཚན་འཁོད་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་རྒྱལ་བསྟན་ཡོངས་འཛིན་གྱི་འཇའ་ས་ཅན་ཆོས་རྗེ་ཡོན་ཏན་དཔལ།⑥འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་དངོས་སློབ་ཡེ་ལེའན་ཀྭ་ཤིའ།(叶辇国师)⑦ཞུ་དག་པ་འཇམ་དཔལ་འོད་ཟེར། གྲགས་པ་འོད་ཟེར་དཔལ་བཟང་པོ་⑧སོགས་དང་། དཔང་མི་ཡེ་ཤེས་རིན་ཆེན་དང་དྷརྨ་པཱ་ལ་རཀྴིཏ་སོགས་སོ་སོའི་ལས་འགན་ཁ་གསལ་འཁོད་ཡོད།
གལ་ཆེ་བའི་དོན་གཞན་ཞིག་ནི། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཆོས་གཞུང་འགྱུར་ཚད་ཕྱོགས་སྒྲིག་སོགས་ཀྱི་མ་དཔེའི་བསྡོམས་གྲངས་ཡོད་མེད་ལ་ཐུག་པ་ཡིན། རྒྱའི་ཆོས་གཞུང་ལོ་རྒྱུས་ནང་། སུའི་ཐང་དུས་ནས་སྐྱེ་ཆེན་དམ་པའི་མཛད་རྣམ་(《高僧传》)དང་ཆོས་དཔེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་བྱས་པ་མང་ཙམ་ཡོད་དེ། སྤྱི་ལོ730ལོར་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་《དཀར་ཆག་ཁའི་ཡའན་ལུས》(《开元录》)མཛད་དེ། དེ་ལ་ཧཱན་མིང་དྷཱིའི་ཡུང་ཕིང་ལོ་བཅུ་པ་ནས་། ཐང་མིང་ཧུའང་གི་ཁའི་ཡུའན་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པའི་བར་ལོ་དྲུག་བརྒྱ་རེ་གསུམ་གྱི་རིང་ལ། སྒྲ་བསྒྱུར་མཁན་པོ་བརྒྱ་དང་བདུན་ཅུ་རྩ་དྲུག་བྱུང་བའི་འགྱུར་ཆོས་བཀའ་བསྟན་ཁྱོན་བསྡོམས་གླེགས་བམ་ཆིག་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་རྩ་བདུན་བཞུགས་པར་སྣང་།⑨དེ་རྗེས་ཐང་གོང་མ་ཏེ་ཙུང་ཉེན་ཡའན་ལོ་ལྔ་པ་སྤྱི་ལོ794ལོར་བཀས་གཏད་ཀྱི་《དཀར་ཆག་ཉེན་ཡའན་ལཱུས་》(《贞元录》)མཛད་པ་དང། དེ་ནས་ལོ་བརྒྱ་དང་དགུ་བཅུ་རྩ་དགུ་ལོན་པ་སུང་ཐའི་ཙུང་རྒྱལ་པོའི་དུས་གསར་འགྱུར་གླེགས་བམ384བསྣན་པའི་《དཀར་ཆག་ཥིའང་ཧྥུ་ལུས》(《祥符录》)སོགས་མཛད། བོད་ཀྱི་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་དཀར་ཆག་ཆེན་པོ་གསུམ་སྟེ། 《དཀར་ཆག་ལྡན་དཀར་མ་》དང་། 《དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ།》《མཆིམས་ཕུ་དཀར་ཆག་》 དེ་མིན་བཅོམ་ལྡན་རིག་རལ་གྱི་སྣར་ཐང་དུ་བསྒྲིགས་པའི་བཀའ་བསྟན་དང་དེའི་དཀར་ཆག་《དཀར་ཆག་ཉི་མའི་འོད་ཟེར》⑩སོགས་མཆིས་ལ། ས་སྐྱ་དགོན་པར་ཉར་ཚགས་བྱས་པའི་ཕྱག་དཔེ་རྣམས་ཀྱང་ཚུད། རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་གི་ཡིག་ཆ་དེ་དག་རེ་རེ་བཞིན་ཕན་ཚུན་འདྲ་མིན་ཆད་ལྷག་དཔྱད་བསྡུར་གྱི་དཀར་ཆག་བསྒྲིགས་ནས། སྒྲིགས་ལུགས་མདོ་སྡེ་དང་། འདུལ་བ། མངོན་པ་གསུམ། དེ་གསུམ་ལ་ནང་གསེས་ཐེག་པ་ཆེ་ཆུང་གི་དབྱེ་བ་བཟུང་། འཕགས་ཡུལ་ནས་བྱོན་པ་དག་གི་མགོར་རྒྱ་གར་སྐད་དང་། ཐུན་མོང་དུ་གཤམ་ལ་འགྱུར་བྱང་དང་མཛད་བྱང་། ཐེ་ཆོམ་ཟ་བའི་རིགས་རྣམས་དཔྱད་བྱར་དམིགས་སུ་བཀར་ཏེ་བཀོད་པ་ཤིན་ཏུ་གཙང་ཞིང་གསལ་བ།⑾ ཞིབ་ཕྲའི་ལས་ཀའི་ཐད། གཅིག་ནས་རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་དཔེ་བསྡུར་དང་། གཉིས་ནས་དཔྱད་བསྡུར་ཟིན་པ་རྣམས་གོ་རིམ་བསྒྲིགས་ཡོ། །
གསུམ། མཐའ་མའི་གྲུབ་འབྲས་ཐད། སྤྱི་ལོ་1285ལོར་རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་དཔེ་བསྡུར་གྱི་ལས་གྲྭ་དེ་པེ་ཅིང་ཏཱ་ཤིང་ཅའོ་དགོན་པར་(大都大兴教寺)ཐོག་མར་སྤེལ་ནས་ལོ་ངོ་གསུམ་ནང་(1287ལོ་)ཡོངས་སུ་གྲུབ་པ་རེད། དེའི་མཚན་ལ་《དཀར་ཆག་དཱའི་ཡུའན་ཧྥ་བོའུ་ཥིན་ཐུང་ལཱུས་》ཞེས་བཏགས། དཀར་ཆག་དེར་གཅིག་ནས་སྤྱི་ལོ67ལོ་ནས་སྤྱི་ལོ་1285ལོ་བར་གྱི་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ཉིས་བརྒྱ་ལྷག་གམ་རྒྱལ་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་རིང་བསྒྱུར་བའི་མདོ་སྡེ་དང། མངོན་པ། འདུལ་བའི་གྲངས་འབོར་དང་། གཉིས་ནས་རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་དཔེ་བསྡུར་གྱིས་ཆད་ལྷག་དང་མི་འདྲ་བའི་ས་བཀོད་པ། གསུམ་ནས་གོ་རིམ་བསྒྲིགས་པར། མདོ་སྡེ། མངོན་པ། འདུལ་བ་དང་། དེ་དག་རེ་རེར་ནང་གསེས་ཐེག་པ་ཆེ་ཆུང་། ཐེག་ཆེན་ལ་ཡང་རྒྱ་ཆེ་བ་མཚན་ཉིད་ཀྱི་མདོ་སྡེ་དང་། གསང་སྔགས་མདོ་སྡེའི་ཚུལ། ཐེག་ཆེན་མཚན་ཉིད་ཀྱི་མདོ་སྡེ་ལ་སྡེ་ལྔར་དབྱེ་བ་ནི། ཤེར་ཕྱིན། དཀོན་བརྩེགས། འདུས་པ་ཆེན་པོ། སྡོང་པོ་བཀོད་པའམ་ཕལ་པོ་ཆེ། མྱང་འདས་དང་ལྔའོ། གསང་སྔགས་མདོ་སྡེའི་ཚུལ་ལ་ཡང་དབྱེ་བ་ཕྱེས་པ་སོགས། དཀར་ཆག་དེར་རྒྱ་བོད་ཆོས་དཔེ་དཔྱད་བསྡུར་གྱིས་ཆད་ལྷག་སོགས་ཞིབ་པར་བཀོད། བསྡོམས་རྩིས་ལ་ཁྱོན་ཆོས་དཔེའི་གྲངས་འབོར་1644ཡོད་པར། སྐུ་ཞབས་ཧོའང་མིན་ཤིན་ནས་ཞིབ་འཇུག་ནན་ཏན་གནང་སྟེ་རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀར་ཡོད་པ་ཆོས་དཔེ་ཧ་ལམ་640དང་། རྒྱ་ཡིག་ནང་ཡོད་ལ་བོད་ཡིག་ནང་མེད་པ་ཆོས་གྲངས་880(སྐྱར་སྒྱུར་ཚུད) རྒྱ་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་ཆོས་དཔེ་ད་ཡོད་གྲངས20ཡོད་གསུངས།⑿
དཀར་ཆག་དེ་ནི་རང་རྒྱལ་གྱི་ནང་ཆོས་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱ་བོད་ཆོས་ལུགས་དབར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་རྒྱུན་རིང་བྱུང་བའི་མཚོན་བྱེད་དང་། རྒྱ་བོད་སོགས་ལོ་པཎ་རྣམས་ནས་མི་རིགས་ཀྱི་ལ་རྒྱ་ཡིད་ལ་བཅངས་ནས་ཕན་ཚུན་མཉམ་ལས་དང་འབད་པ་ལྷོད་མེད་གནང་བའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་ཉིང་བཅུད། རང་རྒྱལ་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བཀའ་བསྟན་གྱི་དཀར་ཆག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་དཔེ་མཆོན་དཔེ་གསར་གཅིག་ཀྱང་བསྐྲུན་པ་རེད།
གཉིས་པ། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་བརྩམས་པའི་《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ།》（彰所知论）
《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》ལམ་《ཤེས་བྱ་རབ་ཏུ་གསལ་བ་》ཞེས་བྱ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་འདི་ཉིད་ནི་ས་ཆེན་གོང་མ་ལྔའི་ཡ་གྱལ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་བུ་ཇིམ་གྱིམ་⒀གྱིས་བསྐུལ་བའི་དོན་དུ་ས་ཕོ་སྟག་གི་ལོ་སྟོན་ཟླ་འབྲིང་པོའི་ཉི་ཤུ་གསུམ་ལ་ས་སྐྱར་གྲུབ། ས་ཕོ་སྟག་དེ་1278ལོར་བབས། དེ་ཁོང་གི་དངོས་སློབ་ཤཱཀྱ་བློ་གྲོས་དཔལ་(沙罗巴)གྱིས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར། བསྟན་བཅོས་དེ་རྒྱ་དང་ཧོར་གྱི་སྐད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བར། བོད་ཡིག་ནི་སྡེ་དགེ་དཔར་མའི་ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ་ནང་བཞུགས་པ་དང་། རྒྱ་ཡིག་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི་བཀའ་བསྟན་ནང་གི་ཐེག་དམན་སྡེ་ཚན་གྱི་དང་པོར་བཞུགས། ཧོར་ཡིག་ཏུ་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་རྗེས་སུ་བསྒྱུར་བར་གྲགས།
དུས་རབས་13པའི་དུས་དཀྱིལ་དུ་ཧོར་གོ་དན་རྒྱལ་པོས་ས་པཎ་དང་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་སོགས་ནང་ས་ཀན་སུའུ་ལང་གྲུ་ཁུལ་དུ་གདན་དྲངས་པ་ནས་ས་སྐྱའི་ཆོས་ལུགས་གཙོ་བོར་བྱས་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སོག་ཡུལ་སོགས་ཡུལ་གྲུ་གཞན་དུ་དར་ཁྱབ་འགྲོ་བའི་འགོ་ཚུགས། སོག་པོ་དང་རྒྱ་རིགས་སོགས་དད་ལྡན་སྣོད་དུ་གྱུར་པ་དུ་མས་ནང་པའི་ཆོས་ལ་བཞུགས་ནས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལ་དད་ཤུགས་ཇེ་ཇེར་འཕེལ། ལྷག་པར་དུ་སེ་ཆེན་གོང་མས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་སོགས་བོད་ཀྱི་བླ་ཆེན་ཁག་གཅིག་བླ་ལྷག་ཏུ་བཀུར་ནས་གོང་མ་རང་དང་། བཙུན་མོ། རྒྱལ་སྲས་དང་དེའི་འཁོར་དུ་ནང་ཆོས་ལ་བཞུགས་པ་དང་། སྡོམ་པ་ལེན་པ། དབང་ལུང་ཞུ་བ་སོགས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཆགས། ཡོན་རྒྱལ་རབས་བཙུགས་རྗེས། ཏི་ཤྲིའི་ལམ་ལུགས་གཏོད་དེ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ནུས་པ་དེ་བས་ཤུགས་ཆེར་འཕེལ་ནས་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་རིག་གནས་སྤེལ་རེས་དང། ནུས་ཤུགས་གཅིག་སྒྲིལ་གྱི་རྣམ་པ་ཆགས་ནས་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གཅིག་གྱུར་དང་། རྒྱལ་ནང་མི་རིགས་ཁག་གི་མཐུན་སྒྲིལ། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་གོང་འཕེལ་ཡོང་བ་བཅས་ཀྱི་ཐད་ཕན་དགེ་ཇེ་ཆེར་བསྐྲུན་པའི་ཁོརཡུག་ཅིག་ཆགས།
འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ནི། སྤྱི་ལོ་1235ལོར་ས་སྐྱ་འཁོན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་དུ་སྐུ་བལྟམས། ཆུང་ངུའི་དུས་ནས་མཁྱེན་པའི་སྒོ་མོ་ཡངས་པར་ཕྱེས་ལ་ངོ་མཚར་རྣམ་པར་ཐར་པ་སོ་སྐྱེའི་ར་བ་ལས་ཆེ་ཆེར་འཕགས་པས་ན་འཕགས་པ་(八思巴)ཞེས་ཀུན་ཏུ་གྲགས། 1245ལོར་དགུང་ལོ་བཅུ་གཅིག་ལ་བྱང་ལམ་དུ་བྱོན་པའི་ལམ་བར་ཟུལ་ཕུར་ས་པཎ་དང་མཁན་པོ་ཆོས་ཀྱི་བྱང་ཆུབ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་ཞིང་ལོ་དེ་རང་ལ་ཀན་སུའུ་ལང་གྲུར་ཕེབས། ཁུ་བོ་ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་དང་། ཁ་ཆེ་པཎྜིཏ་ཐཱ་ག་ཏ་བྷ་དྲ། སྣར་ཐང་མཁན་ཆེན་མཆིམས་ནམ་མཁའ་གྲགས་སོགས་འཕགས་བོད་ཀྱི་པཎྜིཏ་ཉི་ཤུ་ལྷག་བསྟེན་ནས་ཤེས་བའི་གནས་མཐའ་དག་ལ་མཚུངས་མེད་མཁས་པ་ཆེན་པོར་གྱུར་ཏེ་ཀུན་གྱི་གུས་བཀུར་ཚད་མེད་ཐོབ། སྤྱི་ལོ་1251ལོར་ས་པཎ་གཤེགས་ཁར་ཆོས་དུང་དཀར་པོ་དང་ཆོས་གོས་ལྷུང་བཟེད་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་གནང་ནས་ས་སྐྱའི་ཆོས་རྒྱུད་འཛིན་པའི་བདག་པོར་བསྐོས། དེ་རྗེས་ཧོར་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བྲལ་མེད་དུ་བསྟེན་ནས་སློབ་དཔོན་དང་། གུ་ཤྲི། ཏི་ཤྲི། རིན་ཆེན་ཆོས་རྗེ⒁བཅས་མཚན་རིམ་པར་གནང་། ཡོན་རྒྱལ་རབས་བཙུགས་རྗེས་ཏི་ཤིའི་མཚན་ཐོག་ནས་ཙུང་ཀྲེ་ཡོན་གྱི་གཙོ་འགན་བཞེས་ནས་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ནང་ཆོས་དོ་དམ་དང་། བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་བདག་པོར་གྱུར། ཁོང་ནི་སྤྱི་ལོ་1244ལོ་ནས་ལན་གཉིས་བོད་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་པ། ཐེངས་དང་པོ་1265ལོར་ས་སྐྱར་ཕེབས། གོང་མའི་ལུང་ལྟར་ཧོར་ཡིག་གསར་མ་བཅོས་ཤིང་བོད་ཀྱི་ལས་ཀར་ཞིབ་བཤེར་དང་། ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་མོ་བཞེངས་རྒྱུ། ས་སྐྱའི་དཔོན་གནས་ཀྱི་ལས་ཚན་གསར་སྒྲིག་བཅས་ལ་འབད། ཐེངས་གཉིས་པ་ནི་སྤྱི་ལོ་1276ལོར་སླར་ཡང་བོད་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་པར། 1277ལོར་གོང་མའི་སྲས་ཇིམ་གྱིམ་གྱིས་སྦྱིན་བདག་བྱས་ནས་གཙང་གི་ཆུ་མིག་རིང་མོའི་ཆོས་འཁོར་བསྐོར། དེ་ནས་བོད་དུ་ལོ་བཞི་བཞུགས་ནས་1280ལོར་དཔལ་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་བླ་བྲང་དུ་ཞི་བར་གཤེགས།
《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》དེ་སོག་པོ་ནང་པར་བཞུགས་པའི་དགོས་མཁོ་དང་ལྷག་པར་དུ་རྒྱལ་སྲས་ཇིམ་གྱིམ་ལ་ཆེད་དུ་དམིགས་ནས་བརྩམས་གནང་བའི་ནང་པའི་ཤེས་བྱ་གོ་བདེར་གསལ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་ལགས། བསྟན་བཅོས་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་གཙོ་བོ་ནི་《མངོན་པ་མཛོད་》ཡིན་ཞིང་། བརྗོད་བྱ་ནང་དོན་རྣམ་པ་ལྔ་རུ་དབྱེ་བར། 《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》མཆོད་བརྗོད་ལས།“མཁྱེན་པས་ཤེས་བྱ་རབ་གཟིགས་ནས། བརྩེ་བས་འགྲོ་ལ་ལེགས་སྟོན་པ། །ཤེས་རབ་མཆོག་ལ་ཕྱག་འཚལ་ནས། །ཤེས་བྱ་རབ་ཏུ་གསལ་བར་བཤད། །སྣོད་དང་བཅུད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་དང་། །ལམ་དང་དེ་བཞིན་འབྲས་བུ་དང་། །འདུས་མ་བྱས་པའི་ཆོས་རྣམས་ཏེ། །རྣམ་པ་ལྔས་ནི་བསྡུས་པ་ཡིན། །”⒂ཅེས་གསལ་བ། བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་ལྔ་རུ་གསལ་ཏེ། གཅིག་ནི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་བཤད་པའི་སྐབས། གཉིས་ནི་བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་བཤད་པའི་སྐབས། གསུམ་ནི་ལམ་བཤད་པའི་སྐབས། བཞི་ནི་འབྲས་བུ་བཤད་པའི་སྐབས། ལྔ་ནི་འདུས་མ་བྱས་བཤད་པའི་སྐབས་སོ། །དེ་མིན་《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》ནང་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་དང་། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས། ཧོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ཀྱང་མདོར་བསྡུས་སུ་བཀོད།
བསྟན་བཅོས་དེ་ཧྲ་ལོ་པས་(沙罗巴)⒃རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་གསལ་བར། མཚན་དེར་དཔག་ན་བོད་མིའི་མཚན་ཞིག་ཡིན་པར། དེ་བོད་སྐད་དུ་ཤཱ་བློ་དཔལ་འདྲ་བས། ཤཱཀྱ་བློ་གྲོས་དཔལ་བཟང་པོ་ཟེར་བ་བསྡུས་པར་གྲགས། ཁོང་ནི་མདོ་སྨད་དུ་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་ལ་བྱང་བའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་དུ་སྐུ་འཁྲུངས་པས་ཆུང་ངུའི་དུས་ནས་དེའི་ཐད་ཀྱི་བློ་གྲོས་རབ་ཏུ་འཕེལ། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་བླ་མར་བསྟེན་ཞིང་ས་སྐྱར་ཕེབས་ནས་སློབ་གཉེར་ལ་བཞུགས་པ་དང་། དེ་རྗེས་འགྲོ་མགོན་དང་ལྷན་དུ་པེ་ཅིང་དུ་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་ནང་བཞུགས་ནས་གོང་མས་གཟིགས་པ་ཐོབ་སྟེ། རྒྱ་ནག་ལྷོ་ཕྱོགས་ཅང་ཀྲེ་ཁུལ་གྱི་ནང་ཆོས་དོ་དམ་པའི་དབུ་འཛིན་དུ་བསྐོས་པ་དང་། རྒྱ་བོད་ཧོར་གསུམ་གྱི་སྐད་ཡིག་ཐོགས་མེད་དུ་མཁྱེན་ནས་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་ལ་རང་བྱན་ཆུད། སྤྱི་ལོ་1306ལོའི་གོང་དུ་《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》དེ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཟིན། སྒྲ་སྒྱུར་གནད་ལ་འཁེལ་བའམ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་ཕབ་ནས་བསྟན་བཅོས་དེའི་སྙན་གྲགས་ཆེ་ཆེར་ཁྱབ་ནས་རྒྱ་ཡིག་གི་བཀའ་བསྟན་ནང་དུ་བསྡུས།
བསྒྱུར་ཡིག་གི་ཐབས་དང་ཐ་སྙད་ཁག་གཅིག་ལ་ཉམས་ཞིབ་ཕྲན་བུ་བགྱི་ན། 《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》(彰所知论)གྱི་མཚན་བྱང་ལས་彰ཞེས་པ་གསལ་བ་དང་། ཤེས་བྱ་དེ་所知 བསྒྱུར། ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་དང་། ནང་བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་ཞེས་པ་དེ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་རྒྱུན་འཇགས་ལྟར་器世界与情世界གོ་བདེར་བསྒྱུར། གཤམ་དུ་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་སོགས་རྣམ་པ་ལྔའི་རྒྱ་བོད་ཐ་སྙད་ཐོར་བུ་དཔེར་དྲངས་བར་བྱ་སྟེ།
གོང་གསལ་དཔེ་མཆོན་ལས། སྤྱིར་ཐ་སྙད་ཕལ་ཆེ་བ་བོད་ཡིག་དང་རྒྱ་ཡིག་ནང་དེ་སྔ་གཏན་འཁེལ་ཟིན་པའམ་གོ་བདེ་བར་བརྗོད་ཡོད་པས་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ཉམས་མྱོང་དང་གནས་ཚད་མཆོན་པ་དང་། ལོ་ཙཱ་བའི་རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀྱི་སྐད་ལ་རང་བྱན་ཆུད་པའི་སྤོབས་ཉམས་མཚོན་པ་མ་ཟད། བསྟན་བཅོས་འདིའི་རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་ཐད་ཀྱི་གནས་བབས་ཀྱང་མཆོན་པ་ཡིན། བསྒྱུར་ཐབས་ཐད་གཙོ་བོ་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་རྩ་དོན་ཁག་ནན་སྲུང་ཐོག་གོ་བདེ་བ་ལྟེ་བར་བཟུང་ནས་སྐྱེ་བོ་གཙོ་ཕལ་ཀུན་ལ་ཕན་དགེ་སྒྲུབ་པའི་དམིགས་པ་འཆང་། འོན་ཀྱང་བསྟན་བཅོས་དེའི་མ་ཡིག་དང་བསྡུར་ན་འགྱུར་མའི་ནང་དོན་རེ་འགའི་ཐད་ཆད་ལྷག་ཕྲན་བུ་མཆིས་པ་ལྟ་བུར་སྣང་ཡང་གཙོ་ཕལ་གྱི་ངོས་ནས་བརྗོད་ན་དེ་དག་སྐྱོན་དུ་མི་འགྲོ་སྙམ།
《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》གྱི་ཞིབ་འཇུག་ཐད། རང་རྒྱལ་དུ་དུས་སྔ་བ་དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་ལོ་རབས2. -30ནང་ཆོས་ལུགས་མཁས་དབང་སྐུ་ཞབས་དྲིན་ཡིན་ཇིའི་(陈寅格) 《ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་དང་ཧོར་ཆོས་འབྱུང་》ཞེས་པ་དང་ཉེ་བའི་དུས་སུ་འབུམ་རམས་པའི་སློབ་གནས་དཔྱད་རྩོམ་ལྦང་ཇི་ལུང་གི་“འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་རྣམ་ཐར་དང་ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་དཔེ་བསྡུར་གྱི་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་”སོགས་ཡོད།
གསུམ་པ། ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ《因明人正理论》
《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》འདི་རྒྱ་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་ཐད་ཀྱི་གནད་དོན་ནི་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན། འོན་ཀྱང་བསྟན་བཅོས་འདིའི་རྩོམ་པ་པོ་སུ་ཡིན་པ་དང་། རྒྱ་ཡིག་འགྱུར་མ་ཇི་ཙམ་ཡོད་པ། དུས་གང་དུ་བསྒྱུར་བ། བསྟན་བཅོས་འདི་ཡང་སྙིང་ལོ་ཙཱ་བ་སུས་རྒྱ་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ། བོད་འགྱུར་མ་གཞན་ཡོད་མིན་ཐད་ཁ་མི་གསལ་མཐོང་བས་ཁོ་བོས་ཉམས་ཞིབ་ཕྲན་བུ་བགྱི་བར་འདོད་པ་གཙོ་བོ་རྒྱ་བོད་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་ཐད་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་ལ་བསམས།
བོད་དུ་ཚད་མ་རིག་པའི་གཞུང་གི་འགྱུར་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ནས་འགོ་ཚུགས་པ་ཞིག་ཡིན། དུས་དེར་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོ་གདན་དྲངས་ནས་དབུ་མ་རང་རྒྱུད་པའི་ལྟ་བ་བོད་དུ་དར་ཞིང་ལོ་ཙཱ་བ་ཆོས་ཀྱི་སྣང་བ་དང་ལྷན་དུ་སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་གླང་གི་ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་《ཕྱོགས་ཆོས་དགུའི་འཁོར་ལོ་》བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་དེ་ནི་བོད་དུ་ཚད་མའི་གཞུང་བསྒྱུར་བ་ཐོག་མ་དེ་ཡིན⒄པ་དང་། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་《བཀའ་ཡང་དག་པའི་ཚད་མ་》བརྩམས་པ་དེ་ནི་བོད་དུ་ཚད་མའི་སྐོར་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཐོག་མ་དེ་ཡིན།⒅ དེ་རྗེས་ཞུ་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་སྐ་བ་དཔལ་བརྩེགས་དང་། ཞང་སྣ་ནམ་ཡེ་ཤེས་སྡེ། དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སོགས་ནས་ཆོས་གྲགས་དང་། ཕྱོགས་གླང་། རྒྱལ་བ་ཅན། ཉི་མ་སྦས་པ། ཞི་བ་འཚོ་སོགས་ཀྱི་ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་རིམ་བཞིན་བསྒྱུར་བས། བོད་དུ་ཚད་མ་རིག་པའི་སྐོར་གྱི་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཆགས་པ་དང་། དེའི་དུས་བོན་དང་ཆོས་ཀྱི་རྩོད་པ་དང་། སྟོན་རྩེན་རྩོད་པ་སོགས་རིམ་པར་བྱུང་ནས་གཏན་ཚིགས་རྩོད་སྒྲུབ་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་ཀྱང་ཆགས་ནས་བོད་དུ་ཚད་མ་རིག་པར་གོང་འཕེལ་ཆེན་པོ་བྱུང་།
རྒྱ་ནག་ཏུ་གཙོ་བོ་ཐང་སེང་བླ་མའམ་ཐང་སན་ཙང་དང་། ཁོང་གི་སློབ་མ་ཆོས་རྗེ་ཀུའི་ཅི་སོགས་ནས་ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་ཁག་བསྒྱུར་འགོ་ཚུགས། སྤྱི་ལོ647ལོར་ཐང་སེང་བླ་མས་བྲམ་ཟེ་ཤང་ཀ་རས(商揭罗主བདེ་བྱེད་བདག་པོ། དུས་རབས་དྲུག་པར་བྱོན།)བརྩམས་པའི་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ》དང་། སྤྱི་ལོ649ལོར་སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་གླང་གིས་བརྩམས་པའི་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ་》བྱ་བ་སོགས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར། རྒྱ་ཡིག་གི་མཚན་《因明人正理论》(Nyaya-pravesha- taraka Shastra. )和《因明人正理门论》( Nyaya- dvara-taraka Shastra (Pali) Nyayamukha)ཟེར། 《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》དེ་རྒྱ་ཡིག་ལས་བོད་ཡིག་ཏུ་འགྱུར་བ་ཡིན་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་སྒྱུར་པ་པོ་སུ་ཡིན་དང་། དུས་གང་དང་ཡུལ་གང་དུ་བསྒྱུར་མིན་སོགས་གཏན་འཁེལ་མེད་པ་ལྟ་བུ་སྣང་བས། ཁོ་བོས་དེའི་ཐད་དོ་སྣང་བྱ་དགོས་བྱུང་།
གཅིག 《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》ཞེས་བྱ་བའི་འགྱུར་གྱི་སྐོར།
བོད་དུ་ཚད་མ་རིགས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཕལ་ཆེ་བ་ལེགས་སྦྱར་ལས་བསྒྱུར་བ་སྨོས་མེད་ལ། འགྱུར་གྲགས་ཆེ་བ་དཔལ་ལྡན་ཆོས་གྲགས་དང་སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་གླང་གི་ཚད་མའི་གཞུང་ཡིན། སྐུ་ཞབས་ཧའོང་མིང་ཤིན་ལགས་ནས་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》ཞེས་བྱ་བ་དེ་བོད་དུ་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ་》(རིགས་སྒོ་)དང་འཁྲུལ། དོན་དུ་རིགས་སྒོ་བོད་འགྱུར་བ་མེད་གསུངས།⒆ འཁྲུལ་བ་ཡོད་ཚུལ་སྐོར་སྡེ་དགེའི་བསྟན་འགྱུར་ན་གསལ་ལོ། །པེ་ཅིང་དཔར་མའི་བོད་ཀྱི་བཀའ་བསྟན་ནང་དུ་ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ་དང་། ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ་གཉིས་ཀའི་རྩོམ་པ་པོ་སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་གླང་ཡིན་པར་འཁོད་པ་དང་། འགྱུར་མི་འདྲ་བ་ཡོད་པ་ནི། པེ་ཅིང་དཔར་མའི་ཨང5706ནང་གི་ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ་ཞེས་བྱ་བའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ། ( Nyaya- pravesha nama- prakarnaནྱཱ་ཡ་པྲ་བེ་ཤ་ནཱ་མ་པྲ་ཎ་ཀ་ར་ནཾ།)དེ་ལེགས་སྦྱར་ལས་བསྒྱུར་བ་དང། ཨང་5707ནང་གི་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》ཞེས་བྱ་བ་རྒྱ་ཡིག་ལས་བསྒྱུར་བ་གསལ། ལེགས་སྦྱར་ལས་བོད་ཡིག་ཏུ་(ཁ་ཆེ་པཎྜིཏ་ཆེན་པོ།)ཐམས་ཅད་མཁྱེན་དཔལ་བསྲུང་བ་དང་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོས་(1147-1216)ས་སྐྱར་བསྒྱུར་བ་དང་། རྒྱ་ཡིག་ལས་བོད་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་པོ་ཧྭ་ཤང་སིན་གྱན་ཇུ་དང་བཙུན་པ་སྟོན་གཞོན་ཡིན་པ་གསལ། 《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་》ནང་《རིགས་སྒོའི་》འགྱུར་འཁོད་མེད་པར། 《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》ལྷ་ཆོས་ཀྱི་རིན་ཆེན་གྱི་འགྱུར་སོགས་གསལ་བས།⒇ འགྱུར་མི་འདྲ་བ་ཡོད་པ་སྨོས་མེད་ལ། ལེགས་སྦྱར་གྱི་འགྱུར་མའི་སྐོར་འདིར་མི་གླེང། འདིར་གཙོ་བོ་རྒྱ་ཡིག་ལས་བསྒྱུར་པ་གླེང་པར་འདོད།
གཉིས། 《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》ཞེས་བྱ་བའི་རྒྱ་ཡིག་གི་འགྱུར་མའི་སྐོར།
པེ་ཅིང་དཔར་མའི་ཨང་5707《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》ཞེས་པ་རྒྱ་ཡིག་ལས་བོད་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་པོ་ནི་ཧྭ་ཤང་སིན་གྱན་ཇུ་དང་བཙུན་པ་སྟོན་གཞོན་ཡིན་པ་གསལ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་དགེ་བཤེས་སྟོན་གཞོན་ཞེས་པ་གཅིག་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པར་བྱོན་པ་གསལ་བས།（21） ལོ་དུས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལས་དེ་སྒྱུར་པོ་ཡིན་མི་སྲིད་དོ། །དེ་མིན་བསྟན་བཅོས་དེ་དུས་རབས་13པར་ཁྲི་དབང་ཤོར་ནས་ས་སྐྱར་སློབ་གཉེར་་དུ་བཏང་བའི་ནན་སུང་གི་གོང་མ་མཐའ་མཇུག་ལྷ་བཙུན་ཆོས་ཀྱི་རིན་ཆེན་(赵显1271-1323)（22）གྱིས་རྒྱ་ཡིག་ལས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་(བསྟན་འགྱུར་དང་བུ་སྟོན་)གསལ་ལོ། ། དེ་ལྟར་ན་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》དེ་(རྒྱ་ཡིག་ལས་)བོད་འགྱུར་མ་མི་འདྲ་བ་ཡོད་པ་ལྟ་བུར་མངོན། འོན་ཀྱང། རང་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་མཁས་དབང་སྐུ་ཞབས་ལུས་གྲེན་(吕澂)ནས་(《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》)དེ་ཧ་ལམ་སུང་རྒྱལ་རབས་དུས་སུ་བསྒྱུར་བ་མིན་ནམ་གསུངས། རུས་མིང་ཀྲའོ་ཞན་དུ་འབོད་པའི་ལྷ་བཙུན་ཆོས་ཀྱི་རིན་ཆེན་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པར་དཔལ་ས་སྐྱར་སློབ་གཉེར་དུ་བཏང་བ་དང་། བསྟན་བཅོས་འདི་དུས་རབས་13གོང་ནས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཟིན་པ་མ་ཟད། དགེ་བཤེས་སྟོན་གཞོན་དུས་རབས་13གོང་གི་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོར་མཚོན་ཐུབ། གཞན་ཡང་《དཀར་ཆག་ཀྲེ་ཡོན་ལུ་》ནང་།“བྲམ་ཟེ་ཤང་ཀས་བརྩམས་པའི་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》བམ་གཅིག་བོད་དང་མཚུངས།”ཞེས་འཁོད་པར་གཞིགས་ན། 《དཀར་ཆག་ཀྲེ་ཡོན་ལུ་》ནི་ཡོན་གོང་མས་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ནས་1285ལོ་ནས་དུས་ཡུན་ལོ་གསུམ་ལ་གྲུབ་པའི་ཆོས་གཞུང་དཀར་ཆག་ཅིག་ཡིན་པས། ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་འདིའི་འགྱུར་མ་དུས་རབས་13གོང་ནས་ཡོད་པ་རྗེས་སུ་དཔག་ནུས།
བསྟན་བཅོས་དེ་ད་ལྟ་བསྟན་འགྱུར་ནང་དུ་བཞུགས་ཡོད་པ་དང་།འགྱུར་མ་དེའི་མཚན་བྱང་དུ་རྒྱའི་སྐད་དུ། གཡིན་མིང་གཞེའ་ཅིང་ལིའི་ལུན།ཞེས་པ་རྒྱ་ཡིག་གི་因明学正理论ཞེས་པའི་སྒྲ་སྒྱུར་ཡིན། བོད་ཀྱི་འགྱུར་ལུགས་ལ་མཚན་བྱང་ལས་སྤྱིར་བསྟན་བཅོས་དེའི་ཡོངས་ཁུངས་རང་ཤུགས་སུ་རྟོགས་པ། དཔེར་ན། རྒྱ་གར་སྐད་དུ། རྒྱའི་སྐད་དུ་ཞེས་མཚན་བྱང་ལས་གསལ་པོར་གསུངས་སོ། །བསྟན་བཅོས་དེའི་མཇུག་བྱང་དུ་རྒྱ་གར་ལས་རྒྱའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཐང་སན་ཙང་གིས་བསྒྱུར་ཅིང་སླད་ཀྱི་རྒྱའི་དགེ་བཤེས་སིང་གྱན་ཇུས་དང་། བོད་ཀྱི་དགེ་བཤེས་སྟོན་གཞོན་གྱིས་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཞིང་། ཕྱིས་ཀྱི་གཞི་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའི་སྡེ་པ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་རྒྱ་ནག་ཆེན་པོའི་ལྷའི་བཙུན་པ་རིན་ཆེན་གྱིས་། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་རྒྱའི་དཔེ་དང་བོད་ཀྱི་དཔེ་གཉིས་པོ་ལེགས་པར་གཏུགས་ཤིང་བཅོས་ཏེ་དག་པར་བསྒྱུར་བའོ། །རྒྱའི་དཔེ་ལ་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་ཞེས་སྣང་། དེང་སང་བོད་རྣམས་རིགས་པའི་སྒོ་ཞེས་གྲགས་སོ། །ཞེས་《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་》འདི་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་འམ་ས་སྐྱའི་སྐབས་ཀྱི་ལྷ་བཙུན་ཆོས་ཀྱི་རིན་ཆེན་གྱིས་དཔལ་ས་སྐྱར་བོད་འགྱུར་མ་དང་བསྡུར་ནས་རྒྱ་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་དག་པར་བསྒྱུར་བ་གསལ་པོར་རྟོགས་ལ། དེའི་ཤུགས་སུ་རྒྱའི་དགེ་བཤེས་སིང་གྱན་ཇུས་དང་། བོད་ཀྱི་དགེ་བཤེས་སྟོན་གཞོན་གྱི་བོད་འགྱུར་མ་ཞིག་ལྷ་བཙུན་གྱི་གོང་ནས་ཡོད་པ་ཡང་རྟོགས་དགོས་སོ། །
《ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་འཇུག་པ》ནང་གི་སྒྲ་སྒྱུར་དཔེ་མཚོན་དྲངས་ན། རྒྱ་ཡིག་གི་མ་དཔེར། བསྟན་བཅོས་འགོ་ཚུགས་མ་ཐག་能立与能破，及似唯悟他。现量与比量，及似唯自悟。 如是总摄诸论要义。མ་དཔེ་གཞིར་བཟུང་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བ། སྒྲུབ་ནུས་པ་དང་སུན་འབྱིན་ནུས། ལྟར་སྣང་བཅས་པ་གཞན་གོ་བྱེད། མངོན་སུམ་དང་ནི་རྗེས་སུ་དཔག ལྟར་སྣང་བཅས་པས་བདག་རིག་བྱེད། འདིར་འདི་སྐད་ཅེས་པ་བསྟན་བཅོས་རྣམསཀྱི་དོན་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ཡིན། ལྟ་བུ་དང་། 第一章汉文：…….此中宗者，为极成有法，极成能别，差别为性，随自乐为所成立性。 如有成立声是无常。 因有三相，何等为三? 谓遍是宗法性;同品定有性;异品遍无性 བོད་སྐད་དུ་་.....འདིར་བསྒྲུབ་བྱའི་མཚན་ཉིད་ནི་བསྒྲུབ་པའི་ཆོས་ཅན་ལ་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་སྟེ། རང་གིས་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་འདོད་པ་དེ་ནི་བསྒྲུབ་བྱ་ཡིན་ནོ། །དཔེར་ན། སྒྲ་མི་རྟག་པ་བསྒྲུབ་པ་ལྟ་བུའོ། །གཏན་ཚིགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ནི་ཚུལ་གསུམ་ཚང་བའོ། །ཚུལ་གསུམ་གང་ཞེ་ན། ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ཀྱི་ལྟོས་གཞི་ལ་ཡོད་པ་དང་། མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་པ་དང་། མི་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་མེད་པའོ།། ལྟ་བུའོ།།
མཇུག་བསྡུ་བ།
སྒྲ་སྒྱུར་ནི་རིག་གནས་རྒྱུན་སྤེལ་དང་ཤེས་རིག་བརྗེ་ལེན། ཕན་ཚུན་མཉམ་ལས་བྱ་བའི་ཐབས་ལམ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སུ་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལམ་བུ་བརྒྱུད་དེ་མཐའ་བཞིའི་མི་རིགས་ཀྱི་སྔོན་ཐོན་ཤེས་དཔལ་ཉམས་ལེན་ཧུར་ཐག་བྱས་པར་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་། དཔལ་འབྱོར། རིག་གནས་སོགས་དུས་ཡུན་ཐུང་ངུར་གོང་འཕེལ་ཆེན་པོ་བྱུང། ས་སྐྱའི་དུས་སུ་ས་པཎ་དང་། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ། ས་ཆེན་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། ཤཱཀྱ་བློ་གྲོས་དཔལ། ལྷ་བཙུན་ཆོས་ཀྱི་རིན་ཆེན་སོགས་ལོ་པཎ་ཁག་གཅིག་བྱོན་ནས་ས་སྐྱའི་གྲུབ་མཐའ་གཙོ་བོར་བྱས་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཡུལ་ཕྱོགས་གཞན་དུ་དར་སྤེལ་བཏང་བ་དང་། སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ཐབས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་གྱི་ཤེས་རིག་ངོས་འཛིན་དང་། རིག་གནས་སྤེལ་རེས། སྙིགས་དོར་བཅུད་ལེན་གྱི་རྒྱུན་བཟང་པོ་མཐུད་ནས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་གོང་འཕེལ་ཆེ་ཙམ་ཕྱིན་པ་རེད། ལྷག་པར་དུ་དཀར་ཆག་ཀྲེ་ཡོན་ལུ་དང་། ཤེས་བྱ་རབ་གསལ། ཚད་མའི་བསྟན་བཅོས་རིགས་པ་ལ་འཇུག་པ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་རྒྱ་བོད་སོག་བཅས་སྒྲ་སྒྱུར་ཐད་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་དེ་དག་ནི་རང་རྒྱལ་གྱི་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་དབར་དུ་ཤེས་རིག་སྤེལ་རེས་ཐད་ཀྱི་དཔང་རྟགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལ། ནང་པའི་བསྟན་པ་འདི་ཉིད་ཀྱིས་ཀྲུང་གོ་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་དུ་དད་སེམས་གཅིག་སྒྲིལ་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་པའི་དཔེ་མཚོན་ཞིག་ཀྱང་རེད། །
མཆན་དང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས།
①大乘要道密集 དེའི་སྐོར་ལ་རང་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་མཁས་དབང་སྐུ་ཞབས་ལུས་གྲེན་དང། ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧྲེན་ཝུས་རུང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ཀྱི་རྒན་ཁྲེན་ཆིང་དབྱིང་སོགས་ནས་ཞིབ་འཇུག་གནང་འདུག དེའི་བོད་ཡིག་མའི་ཁ་བྱང་ཚད་མཐུན་ཞིག་མ་རྙེད་པས། ཁོ་བོས་ལམ་འབྲས་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཞེསབཏགས།
②至元法宝勘同总录(至元录) དཀར་ཆག་དེ་བོད་ཡིག་མ་ཞིག་དགོས་ངེས་ཀྱང་། བློ་ཕང་བར་དེའི་བོད་ཡིག་མ་དཔེ་ད་ལྟ་བར་མཐོང་རྒྱུ་མེད། འོན་ཀྱང་ལོ་ངོ་ལྔ་བརྒྱའི་རྗེས། གོང་མ་ཆན་ལུང་སྐབས་སུ་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་རྒྱ་ནག་ཆོས་འབྱུང་གི་སྨད་ཆར་གསལ་ཞེས་སྐུ་ཞབས་ཧོང་མིང་ཤིན་གྱིས་གསུངས། སྐུ་ཞབས་ཁོང་ནི་པེ་ཅིང་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཕྱག་ལས་གནང་ཞིང། རྒྱུན་རིང་བོད་ཀྱི་ཆོས་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གནང་ནས་གྲུབ་འབྲས་ཆེན་པོ་ཐོན། ཁོང་གི་ལྗགས་རྩོམ་《汉藏大藏经目录异同研究 -<至元法宝勘同总录>及其藏译本笺证》ཞེས་པ་ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་དཔར། དཀར་ཆག་དཱའི་ཡུའན་ཧྥ་བོའུ་ཥིན་ཐུང་ལུས་ཞེས་སྒྲ་སྒྱུར་(音译)དེ་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱི་《རྒྱ་ནག་ཆོས་འབྱུང་》ནང་གསལ་བ་གཞིར་བཟུང། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་གོ་བདེའི་ཆེད་དཀར་ཆག་ཀྲེ་ཡོན་ལུ་ཞེས་བེད་སྤྱོད་བྱའོ། །
③རྒྱ་ནག་ཏུ་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་དང་པོ་ནས་ནང་པའི་བསྟན་པ་དར་ཏེ་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་འགོ་ཚུགས་ནས་དུས་རབས་བདུན་པར་གོང་འཕེལ་མཐོ་ཤོས་སུ་སླེབས་པ་དང། དུས་རབས་བཅུ་པ་ནས་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལས་ཀ་མཇུག་སྒྲིལ། ཁྱོན་ལོ་ངོ་སྟོང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན། བོད་དུ་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བདུན་པར་སློབ་དཔོན་ཐོན་མི་སོགས་ནས་ཆོས་གཞུང་སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལག་ལེན་ཚུགས་ནས་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་སྐབས་སྤྱིར་མཇུག་སྒྲིལ་བར། བོད་ལའང་ཁྱོན་ལོ་ངོ་སྟོང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་ནོ། །
④鸠摩罗什 (ཀུ་མ་ར་ཤྲི)ཁོང་ནི་རྒྱ་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་དོ་ཟླ་བྲལ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་ཡིན་པར། རྒྱ་ནག་གི་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་བཞིའི་གྲས་ཡིན།
⑤ལྡན་དཀར་དཀར་ཆག་དང་འཕང་ཐང་དཀར་ཆག བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་སོགས་ལས་ཤེས།
⑥ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་ནང་胆巴(དམ་པ།)ཞེས་འཁོད། ཁོང་ནི་མདོ་སྨད་ཡུལ་ཤུལ་ལམ་སྐྱེ་རྒུ་མདོར་འཁྲུངས་ཤིང། མཚན་དངོས་ཀུན་དགའ་གྲགས་པ། ས་པཎ་གྱི་སློབ་མ་ཡིན་ཞིང། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་སྒྲ་སྒྱུར་ལ་མཁས། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་དུས་སུ་གོང་མའི་འགྲམ་དུ་བྱོན་ནས་སྙན་གྲགས་ཆོད་པ་བྱུང་སྟེ་གུ་ཤྲི་དང་ཏི་ཤྲིའི་མཚན་ཐོབ་སྐབས།
⑦叶辇国师湛阳宜思 ཞེས་པ་འཇམ་དབྱངས་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན། ཁོང་ནི་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་དངོས་སློབ་ཡིན།
⑧གྲགས་པ་འོད་ཟེར།(1246~1303)སྤྱི་ལོ་1291-1303ལོ་བར་གོང་མའི་དབུ་བླའམ་ཏི་ཤྲིའི་འགན་བཞེས་པ། ཡོན་གོང་མའི་ཏི་ཤྲི་ལྔ་པ་ཡིན།
⑨⑾མགོན་པོ་སྐྱབས། 《རྒྱ་ནག་ཆོས་འབྱུང་།》 ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2005.9 ཤོག་ངོས309、313
⑩བཀའ་བསྟན་གྱི་མ་ཕྱི་ཐོག་མ་ནི་བཅོམ་ལྡན་རིག་རལ་གྱིས་བསྡུས་པའི་སྣར་ཐང་གི་བཀའ་བསྟན་འདི་ཁོ་ན་ཡིན་ཞེས་《དཔལ་སྣར་ཐང་ཆོས་སྡེའི་ལོ་རྒྱུས་》སུ་གསལ་བ་དེ་གཡུ་ཕྲེང་ནས་དྲངས།
⑿黄明信 《汉藏大藏经目录异同研究-<至元法宝勘同总录>及其藏译本笺证》中国藏学出版社，2003.8 Pl4.
⒀རྒྱལ་བུ་ཇིམ་གྱིམ་(太子真金)ནི་སེ་ཆེན་གོང་མའི་སྲས་ཡིན་ཞིང། སྤྱི་ལོ་1276ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཕེབས་སྐྱེལ་གྱིས་བོད་དུ་བྱོན། 1277ལོའི་གཙང་གི་ཆུ་མིག་རིང་མོའི་ཆོས་འཁོར་གྱི་སྦྱིན་བདག་མཛད་དེ། ཡོན་གོང་མས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་(ལྷག་པར་དུ་ས་སྐྱ་བ།)སྐྱོང་བའི་སྲིད་ཇུས་མཚོན་པར་བྱས།
⒁དེ་རྒྱ་ཡིག་གི་ཡིག་ཆ་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ན་གསལ་བར། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་གཤེགས་རྗེས་གོང་མས་སླར་ཡང་རིན་ཆེན་ཆོས་རྗེ་(大宝法王)ཞེས་པའི་མཚན་གནང་ཞེས་འཁོད་ཀྱང་བོད་ཡིག་ན་མི་གསལ་བས་ཁོ་བོས་བསམ་ཚོད་ལྟར་ན་ཆོས་རྗེ་འགྲོ་མགོན་ནམ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ཞེས་པའི་མཚན་དང་བསྟུན་ནམ་སྙམ།
⒂器世界品第一、情世界品第二、道法品第三、果法品第四、无为法第五。
⒃བསྒྱུར་ཆོས་ནང་གསལ་བར། 宣授江淮福建等处释教总统法性三藏弘教佛智大师沙罗巴译
⒄⒅祁顺来 《藏传因明学通论》青海人民出版社，2006.6 P30. བུ་སྟོན་རིན་པོ་ཆེ་ནས་ཕྱོགས་ཆོས་དགུའི་འཁོར་ལོ་ཆོས་ཀྱི་སྣང་བས་འགྱུར་འདི་ཐེ་ཚོམ་ཟ་ཞེས་གསུངས། 《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་།》ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988.9ཤོག་ངོས249
⒆黄明信 《藏学文集一藏传佛教、因明、文献研究》 中国藏学出版社，2007.12 P399 དེ་མིན་རྒན་ཡུལ་ནང་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་ལགས་ནས་དེའི་ཐད་ཀྱི་དཔྱད་རྩོམ་དཔྱད་གཞིར་བཟུང།
⒇བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ། 《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་གསུང་རབ་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད།》ཀྲུང་གོའོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། l988.9 ཤོག་ངོས་249
（21）དབང་འདུས་ཚེ་རིང་དང་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ།《བོད་ཀྱི་སྒྲ་སྒྱུར་ལོ་རྒྱུས་དང་ལོ་ཙཱ་བ་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ་གསལ་བའི་མེ་ལོང་།》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང། 2001.7 ཤོག་ངོས204
（22）ལྷ་བཙུན་ནི། (合尊法师1271-1323ལོ།)《དེབ་ཐེར་དམར་པོ་》ལས། སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་རྒྱལ་སར་བཞུགས་ནས་ཅི་དབེན་ལོ་བཅུ་གསུམ་པའི་དུས་སུ་སྨན་རྩེའི་རྒྱལ་པོ་གཡིའུ་ཇུ་རྒྱལ་སར་བསྡད་ནས་ལོ་གསུམ་སོང་བ་ལ། བ་ཡན་ཆིང་སང་གིས་སུང་གི་རྒྱལ་ཁམས་བླངས་ཏེ། རྒྱལ་པོ་ས་སྐྱར་བཏང། ལྷ་བཙུན་བྱས། རྟིང་ལ་གེ་གན་རྒྱལ་པོའི་དུས་སུ་བསད་པས་ཁྲག་འོ་མར་བྱུང་ངོ་། །ཞེས་གསལ། ཅི་དབེན་ལོ་བཅུ་གསུམ་(至元十三年)ཞེས་པ་སྤྱི་ལོ་1276ལོ་ཡིན། རྒྱལ་སྲིད་ཤོར་ནས་ཧ་ལམ་1289ལོར་ལྷ་བཙུན་ས་སྐྱར་ཕེབས་ཏེ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལ་བཞུགས་པ་དང། མདོ་སྔགས་ལ་སྦྱང་པ་མཐར་ཕྱིན་མཛད་ཅིང་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་པར་བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་ནང་ལོ་ཙཱ་བའི་མཚན་ཐོའི་ནང་བཀོད།
